De Boekenwereld. Jaargang 28

[p. 326]

Verschenen boeken

Maarten Harms, Het Zwarte Beertjes-boek, 55 jaar Zwarte Beertjespockets in beeld. Terschelling, eigen beheer 2011, 448 p., ISBN 9789090235790, €49,95

Het Zwarte Beertjes-boek is het werk van een noeste verzamelaar. In dit lijvige boekwerk - gewicht telefoonboek - heeft Maarten Harms nagenoeg alles wat er over de Zwarte Beertjesreeks van A.W. Bruna te vertellen is bij elkaar geharkt en van veel kleurige illustraties voorzien. Het grootste deel van dit boek bestaat uit een bibliografische beschrijving van alle verschenen Zwarte Beertjes, dat waren er begin 2011 maar liefst 3289; volgens Harms komt dat neer op 60 meter boek. Behalve de bekende Zwarte Beertjes, hebben er ook Witte Beertjes, Academische Zwarte Beertjes, een Jeugd Beertjes-reeks en nog enkele vertakkingen bestaan, zodat we van een negenkoppige berenfamilie kunnen spreken met in totaal 7500 nakomelingen die hier allemaal worden beschreven. De manier waarop Harms te werk gegaan is, doet denken aan de entomoloog die in een schrift bijhoudt welke bijzondere soorten hij nu weer heeft aangetroffen en die de geleedpotigen en de gewervelden netjes in verschillende afdelingen onderbrengt. Nu is dat waarschijnlijk ook de enige manier om al die duizenden beertjes overzichtelijk in een boek te krijgen. Ze zijn per reeks geordend, en dan alfabetisch op auteur. Harms heeft oog voor details. Zo vinden we hier ook afgebeeld de prijsstickers die op de boeken hebben gezeten, de streepjescodes, natuurlijk de verschillende varianten van het door Dick Bruna ontworpen Beertje, afbeeldingen van de pocketkastjes en van nepbeertjes, boekenseries die wel erg lijken op de Zwarte Beertjes, maar dat toch niet zijn.

Harms heeft duidelijk de medeverzamelaar als doelgroep op het oog, en met dit boek bij de hand kan het grote verzamelen beginnen. Een echt leesboek is Het Zwarte Beertjes-boek niet geworden, in weerwil van de 25 pagina's tellende inleiding. Die mist helaas verwijzingen naar andere series, naar de geschiedenis van de uitgeverij Bruna, de geschiedenis van het pocketboek, naar de achtergrond van Jaap Romijn, geestelijk vader van de serie, enzovoort. C.J. Aarts wordt wel als adviseur opgevoerd, maar zijn talrijke studies naar Bruna en sterauteur Havank zijn blijkens de literatuurlijst niet gebruikt. Jammer, want door dit gemis aan context krijg je als lezer wel een heel megalomaan beeld van deze serie, alsof er daarbuiten geen andere pocketseries bestonden. Aan de andere kant is er door Harms zo ongelooflijk veel werk verzet dat een diepe buiging op haar plaats is. Dit boek moet een levenswerk zijn. Verschijnt het niet te vroeg? De serie is immers nog niet afgesloten. Ook daar heeft de schrijver aan gedacht. De ware verzamelaar kan zich jaarlijks per e-mail een aanvulling laten toesturen. (Lisa Kuitert)

Michaël Snitker, trilvensters en onderkasttypografie: een persoonlijke en onvolledige bibliografie van de andere namen. Amsterdam, eigen beheer 2011, 144 p.

In de Nederlandse literatuur komt het maar zelden voor dat een auteur en een typograaf samen een boek maken. De typograaf verschijnt door-

[p. 327]

gaans op het toneel als de auteur zijn tekst lang en breed heeft geschreven. Omstreeks 1929 vatten de auteur Ben Stroman en de typograaf Paul Schuitema het plan op een boek te maken, waarbij typografie en tekst een onverbrekelijke eenheid zouden vormen. Avond na avond zaten de mannen op Schuitema's Rotterdamse zolder te passen en te meten, op zoek naar de ideale verhouding tussen woord en beeld. De reacties op Stad (1932) waren wisselend. Stroman zou in zijn autobiografie Vandaag bestaat niet (1981) terugblikken op een maar ten dele geslaagd project: ‘Voor mij is het na meer dan vijftig jaar weinig meer dan een album met vergeelde prentbriefkaarten, soms verrassende stadsgezichten.’

Auteur Bert Schierbeek, een van de vijf Vijftigers, en typograaf Han de Vries zagen in de geschiedenis van Stad geen afschrikwekkend voorbeeld. Zij maakten in 1952 voor De Bezige Bij gezamenlijk de andere namen. Schierbeek: ‘Er ontstond een wisselwerking, een wederzijde beïnvloeding. We zochten samen de lettertypes uit en discussieerden daar langdurig over.’ De Vries: ‘Omdat de tekst meer als poëzie dan als proza is te beschouwen, vroeg ik hem [= Schierbeek] die helemaal voor te lezen, waarbij ik uitgaande van de klank; verhalend, lyrisch, betogend, stemverheffingen, pauzes e.d. de typografie bepaalde.’

Deze citaten komen uit de ‘persoonlijke en onvolledige bibliografie’ van de andere namen. Voor grafisch ontwerper Michaël Snitker is het boek een belangrijke referentie. Toen hij op een dag bemerkte dertien exemplaren van de andere namen in de kast te hebben staan, besloot hij alle mogelijke teksten over de andere namen chronologisch te bundelen. Behalve de te verwachten recensies, juryrapporten en interviews bevat trilvensters en onderkasttypografie technische gegevens, correspondenties en drukgeschiedenissen. Gevolgd door een eigenzinnige lijst ‘sleutelwoorden’ en ‘stemmen’, eindigend met het vereerde studieobject zelf: band en binnenwerk van de eerste druk van de andere namen op postzegelformaat.

Interessant is te zien hoe Schierbeek in de loop der tijd, in gesprek met verschillende journalisten, de betekenis van zijn tweede boek duidt. Tamelijk ontluisterend zijn de kwesties rondom de herdrukken van de andere namen, in 1965 als Zwart Beertje, in 1974 als deel in de Bijreeks. In het eerste geval werd de belangrijke steunkleur rood niet gebruikt en werd een andere ontwerper aangetrokken om de vormgeving van de eerste druk (min of meer) te volgen. In het tweede geval veranderde De Bezige Bij de mededeling bij ‘Typografie Han de Vries’ van ‘(in samenwerking met de auteur)’ in ‘(naar aanwijzing van de auteur)’. De boze brieven van De Vries, hierdoor uitgelokt, zijn onverkort afgedrukt.

In zijn vormgeving is Snitker, ongetwijfeld geïnspireerd, onconventioneel aan de slag gegaan. Zijn bibliografie heeft geen titelpagina, het colofon staat op de achterflap, de literatuurlijst op het omslag. trilvensters en onderkasttypografie is een begeesterd boek en een visitekaartje voor de vormgever, de drukkerijen Lenoirschuring en Calff & Meischke, en de papierleverancier Proost & Brandt. (Nick ter Wal)

Trilvenster uit het boek van Michaël Snitker