De Boekenwereld. Jaargang 28

[p. 55]

Agenda

Veilingen

bernaerts, Verlatstraat 16-22, 2000 Antwerpen, België, tel.: [phone]: 7 december (www.bernaerts.be)

bubb kuyper, Jansweg 19, 2011 km Haarlem, tel.: [phone]: 29 november - 3 december (www.bubbkuyper.com)

burgersdijk & niermans, Nieuwsteeg 1, 2311 rw Leiden, tel.: [phone] 81: 15-16 november (www.b-n.nl)

henri godts, Avenue Louise 230/6, 1050 Brussel, België, tel.: (0032) (0)26478548: 11 oktober (www.godts.com)

van stockum's veilingen, Prinsengracht 15, 2512 en Den Haag, tel.: [phone]: 9-10 november (boek en prent) (www.vanstockums-veilingen.nl)

Beurzen

Oktober
28-29	Amsterdam Antiquarian Book, Map & Print Fair, Amsterdam
November
4-5	Chelsea Antiquarian Book Fair, Londen

Twee geboeide New Yorkse jongens, opgepakt voor een straatroof, stellen geen prijs op fotograaf Philgrietzer en vallen hem aan, 19 januari 1955. Nationaal Archief/Spaarnestad Photo/upi/S. Gottesman

Tentoonstellingen

Spaarnestad Photo

Het Historisch Museum Haarlem brengt tot en met 6 november een eeuw persfotografie in beeld met de tentoonstelling Spaarnestad Photo, naar aanleiding van de verhuizing in maart van het Haarlemse fotoarchief naar het Nationaal Archief in Den Haag.

Het archief vindt zijn wortels in het rijke drukkerij verleden van Haarlem. Naast de oudste krant van Nederland, de Oprechte Haarlemsche Courant, werdener in Haarlem talloze tijdschriften door uitgeverij De Spaarnestad gedrukt, zoals Panorama, Libelle en Katholieke Illustratie. In de loop der jaren gingen foto's een steeds grotere rol spelen. Aanvankelijk gooide men eenmaal gebruikte foto's weg, maar langzaam ontstond het idee dat foto's ook meerdere keren geplaatst konden worden. Spaarnestad Photo werd zo geboren.

De tentoonstelling brengt met gevarieerd fotomateriaal de opkomst van de persfotografie in beeld. Naast unieke beelden van Sophia Loren, Miles Davis en Ernest Hemingway zijn er

[p. 56]

ook foto's met een maatschappelijke of politieke betekenis te zien, zoals de laatst genomen foto van president Allende, vlak voor zijn executie. Fotografen die in dienst waren van uitgeverij De Spaarnestad krijgen ook een podium, zoals Henk Blansjaar, Henk Hilterman en Jan van Eijk.

Adres: Historisch Museum Haarlem, Groot Heiligland 47, Haarlem, tel.: [phone], www.historischmuseumhaarlem.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 12.00 tot 17.00 uur, zondag van 13.00 tot 17.00 uur.

W.F. Hermans terug in Amsterdam

Tot en met 30 november exposeert de oba boeken, manuscripten en curiosa van W.F. Hermans onder de noemer Willem Frederik Hermans terug in Amsterdam. De speelsheid en veelzijdigheid van de schrijver van De donkere kamer van Damocles (1958) en Nooit meer slapen (1966) staan centraal. Sinds Mandarijnen op zwavelzuur (1963) stond Hermans ook bekend als maker van surrealistische collages. Voor zijn eigen genoegen fabriceerde hij tevens in zeer kleine oplagen boekjes met behulp van een vloeistofduplicator, een voorloper van het kopieerapparaat. Enkele originele collages en uitgaven in eigen beheer liggen tussen Hermans' rode ibm en vergrootglas in de vitrine.

Opdracht van W.F. Hermans aan Cees Nooteboom

Originele collage van W.F. Hermans voor Mandarijnen op zwavelzuur (1963)

De titel van de tentoonstelling verwijst zowel naar Hermans' geboorte in de hoofdstad als naar het besluit van de gemeente Amsterdam in 1986 om Hermans tot persona non grata te verklaren. De aanleiding hiertoe was zijn reis naar Zuid-Afrika waar de overheid nog een beleid van apartheid tussen zwart en blank voerde. De oba tentoonstelling wil W.F. Hermans weer een ereplek in Amsterdam geven. Vanwege de locatie wordt de correspondentie tussen Gerard Reve en W.F. Hermans eveneens uitgelicht.

Adres: Centrale Bibliotheek Amsterdam, Revemuseum (tweede verdieping), Oosterdokskade 143, Amsterdam, tel.: [phone], www.oba.nl. Openingstijden: maandag t/m zondag van 10.00 tot 22.00 uur.

[p. 57]

Het grafisch werk van Anton Pieck

Etsen, houtsneden, gravures en litho's van Anton Pieck zijn tot en met 1 december te zien in het Nederlands Drukkerijmuseum in Etten-Leur. Voordat Pieck een zekere reputatie kreeg door zijn ansichtkaarten van pittoreske straatjes en werkzaamheden voor De Efteling, stond hij aan het begin van zijn loopbaan, aanvankelijk als tekenleraar in loondienst, bekend als een kundig graficus, die droge naalden, houtsneden en etsen maakte. Ze trokken meteen de aandacht van vakgenoten, maar spoedig ook van het grote publiek. Zijn tweede houtsnede, ‘Vier kippen’, moest hij honderden keren afdrukken om aan de vraag te voldoen. Vanaf 1920 illustreerde Pieck ook boeken, waarvan de band vaak zijn signatuur droeg.

Thomas a Kempis op de Agnietenberg, anoniem, olieverf op doek, 1674. Collectie Stedelijk Museum Zwolle. Foto Bernard Ensink

Het Nederlands Drukkerijmuseum wil met deze tentoonstelling hun doelstelling onderstrepen: het bewaken en tonen van grafisch erfgoed uit het boekdruktijdperk. Behalve (vroeg) grafisch werk en boekillustraties hangen er ook aquarellen en een enkel olieschilderij op de expositie.

Adres: Nederlands Drukkerij Museum, Leeuwerik 8, Etten-Leur, tel.: [phone], www.nederlandsdrukkerijmuseum.eu. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag en zondag van 13.00 tot 16.30 uur.

Van Albrecht Dürer en Thomas a Kempis

Rond 1500 werd met het werk van kunstenaars als Abrecht Dürer en Quinten Massys de Middeleeuwen op grootse wijze afgesloten, terwijl de Renaissance zich al aandiende. Het begin van de zestiende eeuw was ook de tijd waarin de moderne devotie haar hoogtepunt beleefde en Thomas a Kempis Over de navolging van Christus schreef, na de Bijbel het meest gelezen boek in het christendom. De moderne devotie inspireerde de kunstenaars van de Sarijs-handschriften. Deze prachtig versierde handschriften, vervaardigd in het Fraterhuis in Zwolle, behoren tot de top van de laatmiddel-

[p. 58]

eeuwse boekverluchtingen in Nederland. De Sarijs-handschriften, die zelden voor een groot publiek worden getoond, vormen een van de hoogtepunten van de tentoonstelling die Museum de Fundatie tot en met 8 januari 2012 presenteert.

‘Spierenman’, uit Andreas Vesalius, De humani corporis fabrica, Bazel, 1543. Collectie Universiteitsbibliotheek Amsterdam

Naast Dürer, Massys en de Sarijshandschriften wordt werk getoond van onder meer Arnt van Zwolle, de Meester van Hoogstraten en kunstenaars uit de omgeving van Dieric Bouts en Jan Gossaert. Van Albrecht Dürer en Thomas a Kempis. Kunst en handschriften uit de tijd van de Moderne Devotie is opgebouwd uit thema's rond het lijden van Christus, die zowel in de Moderne Devotie als in de beeldende kunst van die tijd centraal stonden. Stedelijk Museum Zwolle en Historisch Centrum Overijssel wijden tegelijkertijd tentoonstellingen aan Zwolle in het licht van de Moderne Devotie.

Adres: Museum de Fundatie, Blijmarkt 20, Zwolle, tel.: [phone], www.museumdefundatie.nl. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 11.00 tot 17.00 uur.

In sloot en plas

Iedereen herinnert zich de schoolplaat, maar wie kent de maker? Daar waar zijn tijdgenoten Isings en Jetses bekend zijn geworden, is Marinus Adrianus Koekkoek redelijk onbekend gebleven, zijn enorme oeuvre ten spijt. Naast talloze bekende school platen en boekillustraties heeft Koekkoek herhaaldelijk wetenschappelijke opdrachten uitgevoerd. Het Nationaal Onderwijsmuseum toont tot en met 8 januari 2012 schoolplaten, schoolboeken alsmede originele schetsen en tekeningen van de twintigste-eeuwse illustrator.

M.A. Koekkoek, telg uit de bekende schildersfamilie, werd geboren in Amsterdam. Van zijn vader, de kunstschilder Willem Koekkoek, leerde hij de kneepjes van het vak. Al op jonge leeftijd ontwikkelde hij een voorkeur voor het schilderen van landschappen en dieren. Hij bezocht Artis vaak, waar hij de dieren observeerde en tekende. Onder invloed van onderwijzers Eli Heimans en Jac. P. Thijsse kreeg hij oog voor de ‘kleine natuur’. Zijn teken- en schilderstalent, gecombineerd met zijn observatievermogen, leverden hem belangrijke opdrachten op. Voor schoolboekenuitgever Wolters in Groningen maakte hij de bekende schoolplaten die gebruikt werden tijdens de biologieles. ‘In sloot en plas’ is de bekendste plaat, waarbij het leven boven en onder water op intrigerende wijze in beeld werd gebracht.

In 1918 trad Koekkoek in dienst als wetenschappelijk tekenaar van het

[p. 59]

Natuurhistorisch Museum te Leiden (tegenwoordig Naturalis), waar hij tot aan zijn pensionering in 1938 bleef werken. Voor Ornithologia Neerlandica (1929-1939) van hoogleraar E.D. van Oort, maakte hij 407 illustraties. Koekkoeks illustratiewerk maakt deel uit van het collectieve geheugen van opeenvolgende generaties Nederlanders.

Adres: Nationaal Onderwijsmuseum, Nieuwemarkt 1a, Rotterdam, tel.: [phone], www.onderwijsmuseum.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur, zaterdag en zondag van 13.00 tot 17.00 uur.

Machtige @ Mooie Middeleeuwen

De Middeleeuwen staan bekend om boeken en documenten met rijke versieringen en sierlijke letters. De illustraties en miniaturen in de tentoonstelling Machtige & Mooie Middeleeuwen, tot en met 8 januari 2012 in De Verdieping van Nederland, zijn een lust voor het oog. Daarnaast geven de diverse middeleeuwse documenten een beeld van de machtsverhoudingen, zowel op kerkelijk als wereldlijk niveau, waarbij invloedrijke figuren de revue passeren.

De rijkdom aan middeleeuwse archiefstukken en boeken toont een doorsnede van de vroege, de hoge en de late Middeleeuwen. De kb en het Nationaal Archief bieden de gelegenheid om de Middeleeuwen van dichtbij te ervaren: van oorkonde tot evangelieboek, van rekening tot kroniek, van aflaatbrief tot getijdenboek.

Adres: De Verdieping van Nederland, kb, Prins Willem Alexanderhof 5, Den Haag, tel.: [phone], www.deverdiepingvannederland.nl. Openingstijden: maandag van 12.00 tot 17.00 uur, dinsdag van 9.00 tot 20.00 uur, woensdag t/m zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur.

De ontdekking van de mens

De tentoonstelling De ontdekking van de mens. Anatomie verbeeld toont de zoektocht van de mens naar de werking van zijn lichaam aan de hand van boeken, prenten, preparaten en modellen uit de medische collecties van de Universiteit van Amsterdam.

Met anatomisch onderzoek probeerde men met eigen ogen te ontdekken hoe het lichaam gebouwd was en functioneerde. Maar men hoopte er ook antwoorden mee te vinden op diepere kwesties: het bewijs dat het lichaam een perfecte schepping van God was of een ingenieuze machine. Vanaf de late Middeleeuwen werd het lichaam weergegeven in anatomische atlassen. Een goed voorbeeld in de tentoonstelling is Andreas Vesalius'

[p. 60]

Jacobus Russus, Zeekaart van Europa en Noord-Afrika, 1533. Collectie Nationaal Archief, Den Haag

[p. 61]

De humani corporis fabrica (1543). Vanaf de zeventiende eeuw zijn anatomen in staat om van de lichamen die ze ontleedden delen op sterk water te bewaren voor onderzoek en onderwijs. Modellen maakten aanschouwelijk wat in het echte lichaam soms moeilijk te herkennen is. Aan de hand van dit bijzondere materiaal stelt de tentoonstelling de vraag centraal die de mens van oudsher heeft beziggehouden: wat betekent het om mens te zijn? De ontdekking van de mens is te zien tot en met 15 januari 2012.

Adres: Bijzondere Collecties, Universiteit van Amsterdam, Oude Turfmarkt 129, Amsterdam, tel.: [phone], www.bijzonderecollecties.uva.nl. Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur, zaterdag en zondag van 13.00 tot 17.00 uur.

Sierpapier

In het Mainfränkisches Museum in Würzburg is tot en met 29 januari 2012 een tentoonstelling over sierpapier te zien. Het museum bezit ruim vijfhonderd stuks monsterboeken, gereedschap, houtblokken en objecten afkomstig uit de in 1811 opgerichte sierpapierfabriek van Alois Dessauer in Aschaffenburg. Met diverse bruiklenen (o.a. van prof. dr. Guido Dessauer) wordt inzichtelijk gemaakt hoe sierpapier in de achttiende en negentiende eeuw werd vervaardigd. Niet alleen het marmeren, maar vooral ook de productie van brocaat-, bronsvernisen sitspapier wordt op de tentoonstelling belicht. Ook is er aandacht voor verschillende toepassingen van sierpapier. Tijdens de expositie Die wunderbare Welt des Buntpapiers worden er cursussen en rondleidingen door diverse deskundigen gegeven.

Adres: Mainfränkisches Museum, Festung Marienberg, 97082 Würzburg, tel.: [phone], www.mainfraenkisches-museum.de. Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 16.00 uur.