De Boekenwereld. Jaargang 27

[p. 51]

Cornelis Jan Aarts
Archangelsk (4)

Als knorrende beesten

Er wordt driftig geld geboden voor de vrijkaartjes waarmee ik zwaai. Ik sta tussen honderden fanatiekelingen in een rij die zich door de gangen en over de trappen van het Amsterdamse Marriott Hotel kronkelt. Dadelijk gaan ergens ver weg de deuren open die ons toelaten tot de 6th European Antiquarian Bookfair. Ik sla elk bod af en probeer de aandacht te trekken van mijn vriend Rik, die tien rijen voor mij staat. Even later geef ik hem een kaartje. Hij sleurt me mee. We slaan de rij voor de kaartverkoop nu over. ‘Waarom ben jij zo vroeg?’ vraag ik Rik. Heb ik dat boek dan niet in de catalogus gezien? Welk boek? Ja, dàt kan hij natuurlijk niet zeggen. Hij denkt dat alle mensen om ons heen voor datzelfde boek komen. En, vermoedt hij wantrouwend, ik kom natuurlijk ook voor dat boek. Ik weet van niks, maar begrijp nu wel dat mijn extra vrijkaartje goud waard was. Pech. We rukken op naar de verplichte garderobe, passeren tot mijn verbazing zonder moeilijkheden de bewakingsgorilla's, en Rik stuift met mij in zijn spoor in de richting van Antiquariaat De Venter. Het is al ver over zessen.

Uit de catalogus van de 6th European Antiquarian Bookfair Amsterdam

Als ik mij hijgend weer bij hem voeg, dringt pas de essentie van onze haast tot mij door. Alle boekenverzamelaars van Nederland, of laten we zeggen de topduizend van dit vele malen grotere gilde gekken, hebben van tevoren een catalogus ontvangen, waarin alle 37 aan de beurs deelnemende antiquaren hun lokkertjes hadden aangekondigd. In de eerste zin komt de catalogus al ter zake: ‘Alle boeken en prenten die in deze catalogus opgenomen zijn, mogen pas verkocht worden vanaf het moment dat de beurs aanvangt.’ Helaas niets over deze culturele gebeurtenis, niets over de internationale contacten en niets over de wetenschappelijke waarde van deze tentoonstelling. Handel! Boeken te koop! ‘Wir weisen ausdrücklich darauf hin, dass der Katalog nur einen kleinen Ausschnitt aus dem Angebot darstellt.’ Nog veel meer boeken te koop, begrijp ik uit dit boekverkopersduits. En de beurs is reeds ‘aangevangen’. Honderden verzamelaars zwermen om ons heen. Als Rik om het begeerde boek vraagt, besef ik hoe zeer dit exemplaar ook mijn collectie onvolledig houdt: Knorrende beesten van F. Bordewijk. Utrecht, 1933. ‘Half linnen, voorplat met fotomontage door K. Strooband.’

[p. 52]

Een van de mooiste voorbeelden van boekkunst uit de jaren dertig. Wat zeg ik? Het mooiste boek ter wereld! En ik, rund dat ik ben, heb Rik net een vrijkaartje gegeven, terwijl ik met wat meer strategisch inzicht, zeker een kwartier voorsprong op hem had kunnen nemen.

F. Bordewijk, Knorrende beesten (1933), met bandontwerp van Kees Strooband

Het boek is al verkocht. Rik is de tiende die er naar vraagt, zegt de boekhandelares stralend. De vraagprijs was 75 gulden. Ik reken Rik voor dat dit boek zeker 250 gulden waard is. Maar daar wordt hij niet vrolijker van. Of het door een andere handelaar is gekocht, vraagt hij nog. Ja. Vloekend lopen wij verder. ‘Orders from exhibitors for items listed in this catalogue will not be accepted during the first hour.’ Dus Engels lezen kunnen ze ook al niet.

Net als ik in gedachten de eerbiedwaardige dames en heren antiquaren voor het grootste schorem op aarde loop uit te schelden, bots ik bijna tegen Engel Bacchus op. De directeur van de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek staat achter een microfoon en begint juist aan zijn openingsrede. Ik luister en hij weet met zijn vriendelijke stem al mijn woede te verdrijven. Zijn rede is een ode aan de handelaren in oude boeken. Hij wijst op het culturele belang van het antiquariaat: hoe handelaren cultureel erfgoed doorgeven, hoe zij boeken nieuw leven inblazen door nieuwe verzamelgebieden te creëren en hoe zij door collectievorming wetenschappelijke studie op onbekend terrein mogelijk maken. Bacchus vertelt er aardige anekdoten bij: over een moord met een boek, en hoeveel het corpus delicti later op een veiling opbracht, over de antiquaren Bernard Quaritch en Frederik Muller, die het veronachtzaamde exacte boek en de topografische prent voor verdwijning behoed hebben met hun verzamelwoede, en vooral roemt hij hun catalogi. De geschiedenis van de exacte wetenschappen, van de prentkunst, van de cartografie zou zonder deze negentiende-eeuwse antiquaren anders geschreven worden. Maar, sta ik te bedenken, een mooi voorbeeld van zijn betoog is Bacchus zelf. Toen nog niemand zich voor de vormgeving van boeken als uiting van toegepaste kunst

[p. 53]

interesseerde, begon de firma J.L. Beijers te Utrecht boeken te verzamelen die rond negentienhonderd door kunstenaars waren ontworpen of geïllustreerd. Voor de firma Beijers schreef Bacchus toen een inleiding bij een catalogus van deze collectie, waardoor voor het eerst op de verdienste als boekontwerper van Berlage, Toorop, Dijsselhof en zo vele anderen werd gewezen. Bacchus verzamelde en studeerde verder. Hij sloot zijn onderzoek af met zijn studie in art nouveau Het boek als Nieuwe Kunst, een standaardwerk op grond waarvan de belangrijke collecties Jugendstil-boeken in de universiteitsbibliotheken van Amsterdam, Groningen en Nijmegen, en in het Museum van het Boek in Den Haag, gevormd konden worden. Ik geef Bacchus en de door hem bejubelde boekverkopers een warm applaus. Hebben Antiquariaat De Venter en Antiquariaat Ausputzer mij vorig jaar niet fantastisch geholpen met mijn eigen Salamander-verzameling?

Boven: Ernst Braches, Het boek als Nieuwe Kunst 1892-1903. Een studie in Art Nouveau (1973), met omslagontwerp van Alexander Verberne

Links: 6th European Antiquarian Bookfair Amsterdam. Amsterdam, Marriott Hotel, March 7-10, 1985 (Catalogue)

Even later kom ik Rik weer tegen in de kraam van Ausputzer. Hij is over de teleurstelling heen, en heeft enkele prachtige boeken gekocht. Sommige bijna even mooi als Knorrende beesten. Dan zien wij tegelijk een ander exemplaar van Knorrende beesten staan. Een ander exemplaar?! Het gumsel waarmee de oude prijs klungelig is weggestuft is nog vers. Nu staat er: f550, - (zegge: vijfhonderd en vijftig gulden!).

Blind van woede scheuren wij het boek aan flarden.

Archangelsk, maart 1985