De Boekenwereld. Jaargang 26

[p. 229]

Paul van Capelleveen
‘Books will be books’
Boekgeschiedenis in de wereld van Wikipedia

In 2007 was ik, met het oog op Voix et visions, een boek over de Koopman Collectie van de Koninklijke Bibliotheek, op zoek naar de terminologie van het (vooral Franse) kunstenaarsboek dat in deze collectie een speciale plaats inneemt.¹ Daarbij stuitte ik op een vreemde beperking in Wikipedia, de in 2001 opgerichte online encyclopedie. Deze eenentwintigste-eeuwse bron heeft met de bibliotheek van Alexandrië gemeen dat het probeert alle beschikbare kennis te verzamelen. Net als bij de Encyclopédie van Diderot en D'Alembert is het doel relevante en nuttige wetenschap in samenhang te presenteren. En Wikipedia kopieert het systeem van de Oxford English Dictionary dat met behulp van vrijwilligers informatie verzamelde en noteerde. Bij deze online encyclopedie veranderen lezers in schrijvers en redacteuren in gebruikers.² Het principe is dat iedereen er vrijelijk gebruik van kan maken en er ongelimiteerd aan kan bijdragen. De praktijk is dat er regels zijn opgesteld voor die bijdragen en dat er speciale redacteuren zijn aangesteld om die regels te handhaven om roddel, reclame en desinformatie buiten te sluiten en de structuur, leesbaarheid, betrouwbaarheid en samenhang te bevorderen.³ Het ideaal is simpel, de praktijk grillig.

1 Paul van Capelleveen, Sophie Ham, Jordy Joubij, Voix et visions. La Collection Koopman et l'art du livre français. Sous la direction de Clemens de Wolf & Paul van Capelleveen. La Haye, Koninklijke Bibliotheek, Bibliothèque nationale des Pays-Bas, Zwolle 2009.

2 Dan O'Sullivan, Wikipedia. A new community of practice?, Farnham 2009.

3 Phoebe Ayers, Charles Matthews, Ben Yates, How Wikipedia works and how you can be a part of it, San Francisco 2008; zie ook: Axel Burns, Blogs, Wikipedia, Second life, and beyond. From production to produsage, New York 2008.

Livre d'artiste versus artists' book

Er is niet één Wikipedia, er zijn Wikipedia's in honderden talen. In 2007 definieerde de Engelstalige versie van Wikipedia kunstenaarsboeken als goedkope, massaal geproduceerde boeken en boekjes van kunstenaars, vanaf de jaren 1960, met de nadruk op popart en fluxus. Maar de oorsprong van het kunstenaarsboek ligt in Frankrijk, bij het ‘livre d'artiste’. Dat deel van de geschiedenis werd echter in de Engelstalige Wikipedia weggemoffeld. De inhoudsopgave gaf aan dat het begint en eindigt in Amerika. Na ‘History’, ‘Journals covering the field’, ‘Critical issues and debate’ volgde de ‘Centers of activity’ (chapter 4). Dit hoofdstuk begon met Amerika (chapter 4.1) en de hoofdstukken ‘California’ en ‘New Jersey’.

Het logo van Wikipedia

De Franse Wikipediapagina definieerde het ‘livre d'artiste’ als een dialoog tussen auteur en kunstenaar en zoomde in op de kostbare, somptueuze boeken in lithografie. Er waren geen verwijzingen over en weer van het Franse naar het Amerikaanse kunstenaarsboek. Dit gebrek aan connecties was meer dan een taalgrens, het was een fundamenteler verschil van opvatting, met wederzijdse uitsluiting. Het ‘artists' book’ werd niet genoemd in de Franse Wikipedia,

[p. 230]

het ‘livre d'artiste’ niet in de Amerikaanse. Zoeken op die trefwoorden leverde evenmin iets op en beide definities verdonkeremaanden een halve eeuw boekgeschiedenis: de Amerikanen alles voor 1960, de Fransen alles na die tijd.

Talen in Wikipedia, minst gebruikte talen. http://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias#Grand_Total op 24 april 2010

Nu is Wikipedia een interactief medium en ik had al in 2007 de boel kunnen rechtzetten en beide pagina's veranderen, maar dat heb ik niet gedaan. Het gaat mij er namelijk niet om dát Wikipedia inconsistent is, maar waarom dat zo is en hoe de gebruiker van Wikipedia omgaat met die verschillen tussen afzonderlijke taalversies. Wikipedia is voor mij niet een instrument of een bron, maar een onderzoeksveld en ik ben nét niet geschift genoeg om dat onderzoekmateriaal te bezoedelen. Sinds 2007 kijk ik af en toe hoe Wikipedia zich ontwikkelt op dit punt. Wat moeten we met die geografische grenslijnen in een mondiaal systeem?

Tussen 2007 en 2009 veranderde er wel iets. Volgens de ‘Contents’-pagina begint de geschiedenis in de Engelstalige versie eerder, namelijk bij William Blake. De avant-garde en zelfs het woord ‘livre d'artiste’ worden genoemd, maar de betekenis wordt alleen letterlijk genomen en Picasso bijvoorbeeld blijft buiten beeld.

De Franse versie noemt nu ook meer recente ontwikkelingen, maar alleen als ze Frans zijn. De term ‘artists' book’ valt wel, maar alleen tussen haakjes om een discussie van twee Franse boekhistorici toe te lichten. Zoeken op het trefwoord ‘artists' book’ is zinloos, de resultaten melden: ‘Aucun titre de page ne correspond à la recherche’.

Vice versa geldt dat ook voor de Amerikaanse versie. De scheiding tussen ‘artists' book’ en ‘livre d'artiste’ bestaat nog steeds. Twee jaar wijzigingen hebben het verschil slechts benadrukt. Daarom ben ik nagegaan hoe dat verder zit met boekhistorische terminologie. Zijn er boekhistorische scholen te herkennen? Wat is het effect van nationale maar virtuele gebiedsgrenzen binnen het wereldwijde Wikipedia?

Boekwetenschap in Wikipedia

Ten eerste: er zijn nu 271 verschillende taalgebieden binnen Wikipedia, waarvan er 270 gebruikt worden. Dat waren er een halfjaar geleden 266. Het aantal taalgebieden neemt nog steeds toe. Er zijn talen waarin geen pagina's voorkomen, terwijl er wel actieve gebruikers rondzwerven: er zijn geen pagina's in Herero bijvoorbeeld, de statistieken daarvoor zijn inmiddels afgesloten en een andere ongebruikte taal (Tokipona) is uit de statistieken geschrapt, maar een halfjaar geleden waren er voor deze talen respectievelijk nog veertien en zeven ‘active users’, voor Herero is dat nu zelfs vijftien. Aan de andere kant: bijna driehonderd talen lijkt veel, maar het is nog geen tiende van alle levende en dode talen.

De meeste teksten zijn in het Engels, gevolgd door Duits, Frans, Pools, Italiaans, Japans en Nederlands. Ik zal alleen de talen vergelijken die ik min of meer begrijp. Maar vóór we dat doen, eerst een kleine internationale beroemdheidstest. Hoe bekend zijn Fredson Bowers, Roger Chartier, Robert Darnton, Elizabeth Eisenstein, Lucien Febvre, Don McKenzie, David McKitterick, Walter Ong en G.T. Tanselle? De

[p. 231]

namen komen uit de voor het onderwijs geschreven Introduction to Book History (2005).⁴ In de tabel op p. 232 staat aangegeven of er in 2009 een aparte pagina was gewijd aan de betreffende historici.

Top 25 van gebruikte talen in Wikipedia. http://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias#Grand_Total op 24 april 2010

Darnton heeft pagina's in bijna alle talen, maar niet in de Spaanse versie, hoewel werk van hem in Spaanse vertalingen is uitgegeven. Febvre lijkt het populairst en komt overal voor, maar dat zijn zeer korte lemma's. Voor boekhistorici geeft de afwezigheid van Tanselle, Bowers en McKitterick te denken. Boekwetenschappelijke roem is weinig waard.

Onverwacht is dat vijf van de namen bij de Italianen lemma's hebben en wat de Nederlanders betreft: die denken waarschijnlijk genoeg te hebben aan de Engelstalige pagina's. Verder valt op dat de Franse boekhistorici binnen de romaanse talen goed vertegenwoordigd zijn: Frans, Italiaans en Spaans.

Nu de algemene termen: ‘Book history’, ‘Buchgeschichte’, ‘Buchwissenschaft’. Ik begin bij de Nederlandse versie, maar er is geen lemma ‘boekgeschiedenis’, hoewel de term links en rechts gebruikt wordt. Dat geldt ook voor ‘boekwetenschap’. Zoeken op dat lemma levert geen speciale pagina's, maar alleen verwijzingen op. Daarbij zijn links naar het Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis en Museum Meermanno. Over andere takken van wetenschap bestaan wel uitgebreide lemma's, zoals voor historiografie en politicologie. De pagina over ‘geschiedschrijving’ (met een dubbelportret van Herodotus en Thucydides) zegt: ‘Historiografie of geschiedschrijving is de geschreven interpretatie van het verleden.’ Het woord ‘interpretatie’ is niet zwart, maar blauw op het scherm en dus een link naar een ander lemma.

‘Boekwetenschap’ ontbreekt in de Nederlandse Wikipedia. Is dat omdat de colleges tegenwoordig in het Engels gegeven worden en wij denken evengoed Engels als Nederlands te spreken? Is het omdat veel studenten boekwetenschap buitenlandse studenten

4 David Finkelstein, Alistair McCleery, Introduction to Book History, New York 2005.

[p. 232]

Stand: juni 2009	Engels	Duits	Frans	Italiaans	Nederlands	Spaans
Fredson Bowers	-	-	-	-	-	-
Roger Chartier	-	-	Ja	Ja	-	Ja
Robert Darnton	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	-
Elizabeth Eisenstein	Ja	-	-	Ja	-	-
Lucien Febvre	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja	Ja
Don McKenzie	Ja	-	-	-	-	-
David McKitterick	-	-	-	-	-	-
Walter Ong	Ja	Ja	-	Ja	-	Ja
G.T. Tanselle	-	-	-	-	-	-

zijn? Je zou zeggen dat dit ook voor de andere wetenschappen zou moeten gelden. Of speelt boekwetenschap als deelwetenschap een ondergeschikte rol?

De Engelse Wikipedia beschrijft onder ‘History of the book’ de ontwikkeling en techniek van het object boek (zoals ‘Clay tablets’, ‘parchment’ en ‘books in monasteries’). Geen theorie. Er is niets over boekgeschiedenis als wetenschap te vinden, hoewel er links zijn naar universitaire programma's.

We kunnen tussen versies in de ene taal switchen naar de andere, bijvoorbeeld van de Engelse naar de Duitse. We komen zo terecht bij een pagina over ‘Buchgeschichte’, waarvan we via verwijzingen kunnen doorlinken naar ‘Buchwissenschaft’. Dat is een pagina met paragrafen over materialen, zoals boekbanden, en onderwerpen als de boekhandel, universitaire specialismen en prijzen.

Van de Engelse versie konden we naar zes andere talen: Deutsch, Español, Euskara, Français, Połski en Portuguès. Maar andersom konden we enkele maanden geleden van de Duitse versie nergens heen. ‘Buchwissenschaft’ was een Duits territorium met gesloten grenzen. Inmiddels is er een klein gaatje naar Estland ontstaan, maar dat is slechts een pagina met verwijzingen naar andere begrippen (zoals ‘bibliologie’).

Terug naar ‘History of the book’. Onder de externe links staan categorieën en dat lijkt te duiden op enige systematiek. Er is er één die ‘Book history’ heet, maar dat is een armetierig zootje. Een alfabet als een gebit met gaten. Iets vaags onder A (‘User: Airlang 1234/Sand box/Literary Holocaust by Mancho Qianlong’) en ‘boekverbranding’ onder B, overigens een incomplete lijst. ‘Scriptorium’ is een goed lemma; ‘publication history’ gaat maar over één boek van een Duitse filosoof. Op ‘print culture’ kom ik terug. Het vage eerste lemma onder A gaat over de Chinese censuur. Kortom: geen cohesie, geen visie.

Chinees bamboeboek, geplaatst bij het lemma ‘History of Books’, http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_books, op 24 april 2010

[p. 233]

Print Culture, http://en.wikipedia.org/wiki/Print_culture op 24 april 2010

Een snelle blik zijwaarts naar de andere talen voor de geschiedenis van het boek leert dat afbeeldingen op ruime schaal gekopieerd worden, zoals de afbeelding over papyrus, en dat veel teksten, zoals de Spaanse, uit jatwerk bestaan. Wikipedia genereert zelf dit soort pagina's, in de hoop dat ze uitgebouwd en verbeterd worden, maar dat gebeurt vaak niet.

Dat geldt ook voor de Franse pagina over de geschiedenis van het boek, die wel weer beschikt over een potpourri aan subcategorieën: ‘bibliotheken’ en ‘incunabelen’ bijvoorbeeld. Vanaf deze pagina kunnen we eenvoudig switchen naar een Portugese pagina met een geheel nieuwe tekst en het onderwerp is ook beschikbaar in het Catalaans, eveneens een authentieke tekst. Maar als we Italiaans proberen, blijkt dat begrippen als ‘storia del libro’ niets bruikbaars opleveren.

Als je begint te zoeken vanuit het Italiaanse ‘Darnton’-lemma kom je via de term ‘storia del libro’ op een pagina die ons vraagt om geschreven te worden. Dat zul je in een bibliotheek toch niet te horen krijgen: dit boek moet je zelf eerst schrijven voordat je het kunt lenen.

Ik zou nog iets zeggen over ‘print culture’. De Engelse versie noemt enkele wetenschappers als Eisenstein en McKenzie, maar vliegt dan in sneltreinvaart langs Chinese blokdrukken, de renaissance én de Europese Reformatie in slechts twee paragrafen om helemaal buiten adem uit te komen bij het eigenlijke onderwerp van de pagina: ‘print culture and the American Revolution’. Het internationale thema is een vermomming voor een specialisme. Hier heeft een wetenschapper zijn koekoeksei gelegd. Gedurende de afgelopen zes maanden zijn daar ontwikkelingen uit later tijd aan toegevoegd, maar de voorgeschiedenis wordt nog altijd lachwekkend stiefmoederlijk bedeeld.

Volgende onderwerp: mediastudies. Het Engelse ‘mediastudies’ heeft een Duitse tegenhanger, ‘Mediengeschichte’, met een methodische lijst van media. Er is ook een Nederlandse pagina, over onderzoeksvelden, theorieën, onderzoekers en naslagwerken. Een praktische pagina, geen systematische verheldering, tekenend voor de praktische invalshoek van de Nederlandse boekwetenschap.

[p. 234]

Stand: december 2009	Engels	Duits	Frans	Italiaans	Nederlands	Spaans
Book history	-	820 w. 0 ill. origineel (2005)	-	-	-	-
History of the Book	4902 w. 6 ill. Origineel (2005)	1894 w. 1 ill. Origineel (2003)	3664 w. 7 ill. Origineel (2004)	3386 w. 4 ill. Adaptatie (2005)	-	-

Los van de Engelse versie is er ook een ‘Simple English’-versie, die alle nuances overboord gooit. Kijk alleen al naar deze zin: ‘Media studies is an academic discipline that deals with the content, history and effects of various media, in particular mass media.’ Dat wordt in de simpele versie: ‘Media studies is an academic discipline which deals with the content, history and effects of mass media.’

Samenvattend: zoeken naar ‘book history’ levert weinig op: er is alleen een Duitse pagina, begonnen door een anonieme gebruiker. In andere talen zijn hiervoor geen lemma's; de Engelse pagina met die naam is een beschrijving van jaarboek van sharp (Society for the History of Authorship, Reading & Publishing), Book history.

‘History of the Book’ geeft een ander resultaat. De Duitse versie is de oudste, uit 2003, gemaakt door een bibliothecaris, Jacob Voss, tijdens een Wikipediadiscussie. In 2004 werd de Franse versie gecreëerd, ook door een bibliothecaris, Alain Caraco. In 2005 startte een gebruiker met de schuilnaam Rbellin de Engelse versie. De Spaanse werd dat jaar begonnen als een vertaling.

Een boek is een boek of toch niet?

Dat wil niet zeggen dat de andere talen geen boekgerelateerde lemma's hebben, integendeel. Zo is er in alle talen wel een lemma over het ‘boek’. Maar de organisatie van deze onderwerpen in Wikipedia verschilt onderling. Opvallend is de lengte van de Engelse tekst en het aantal illustraties. Meer dan 8000 woorden. Ter vergelijking heb ik er de aantallen woorden van juni 2009 bij vermeld: het afgelopen halfjaar zijn deze teksten nauwelijks meer gegroeid.

Het Nederlandse lemma ‘boek’ besteedt aandacht aan de constructie en inhoud van het boek, aan soorten boeken (pocketboek, e-boek, leerboeken), aan productie, distributie en verkoop en onder punt 5 staat een korte geschiedenis van het boek (‘oorsprong en ontwikkeling’). De algemene geschiedenis van het boek kun je alleen vinden bij een discussie over het object ‘boek’. Dat geldt ook voor de Engelse pagina, waar overigens totaal andere soorten boeken worden besproken: fictie, non-fictie en ‘other types’. Er is aandacht voor boekbanden, maar vooral veel informatie over de geschiedenis van het boek, terwijl daar al de aparte pagina ‘history of the book’ voor bestaat. De Engelse pagina bespreekt ook digitale boeken en boekverzamelingen, die ontbreken in de Nederlandse versie. Ze komen als Nederlandse pagina's echter wel voor onder separate lemma's.

Ook de definitie van het begrip ‘boek’ verschilt per taal. De Engelse versie beschrijft de samenstelling, het materiaal, de onderdelen en het e-boek: ‘A book is a set or collection of written, printed, illustrated, or blank sheets, made of paper, parchment, or other material, usually fastened together to hinge at one side. A single sheet within a book is called a leaf, and each side of a leaf is called a page. A book produced in electronic format is known as an electronic book (e-book).’

De Duitse definitie van ‘Buch’ definieert de samenstelling en de materialen en citeerde aanvankelijk de

[p. 235]

Stand: december 2009	Engels	Duits	Frans	Italiaans	Nederlands	Spaans
Boek (Book etc.)	8586 w. 30 ill. Origineel (2001)	1900 w. 6 ill. Origineel (2002)	2782 w. 6 ill. Origineel (2004)	1817 w. 3 ill. Origineel (2004)	1959 w. 2 ill. Origineel (2004)	3439 w. 3 ill Adaptatie (2003)
Stand: juni 2009	8400 w.	1873 w.	2768 w.	1778 w.	1953 w.	3300 w.

Unescodefinitie: ‘Ein Buch ist eine mit einer Bindung und meistens auch mit Bucheinband (Umschlag) versehene Sammlung von bedruckten, beschriebenen, bemalten oder auch leeren Blättern aus Papier oder anderen geeigneten Materialien. Die unesco definiert ein Buch als eine gedruckte, der Öffentlichkeit verfügbar gemachte, nichtperiodische Veröffentlichung mit mindestens 49 Seiten Umfang (zuzüglich der Umschlagseiten) und legte 1995 den 23. April als Welttag des Buches fest.’ Die Unescodefinitie is gedurende de tweede helft van 2009 verdwenen en vervangen door: ‘Zudem werden einzelne Werke oder große Textabschnitte, die in sich abgeschlossen sind, als Buch bezeichnet, insbesondere wenn sie Teil eines Bandes sind. Das ist vor allem bei antiken Werken, die aus zusammengehörigen Büchersammlungen bestehen, der Fall - Beispiele hierfür sind die Bibel und andere normative religiöse Heilige Schriften, die Aeneis sowie diverse antike und mittelalterliche Geschichtswerke. Elektronisch gespeicherte Buchtexte nennt man digitale Bücher (englisch e-book). Eine andere moderne Variante des Buches ist das Hörbuch.’ Het is een verschuiving van een formele definitie van het materiële boek naar een omschrijving van de complexe samenstelling en moderne fysieke verschijningsvormen.

De Italiaanse versie citeerde eerst een Spaanstalige auteur, en herinnerde daarmee opnieuw aan de grenzen van het romaanse taalgebied, maar inmiddels is dat citaat vervangen door twee citaten van Emerson en Victor Hugo. De definitie van ‘libro’ is nogal elementair: ‘Un libro è un insieme di fogli stampati o manoscritti delle stesse dimensioni cuciti insieme in un certo ordine e racchiusi da una copertina. Il libro, usato per avere informazione o anche per divertimento, è ancora oggi lo “strumento principe del sapere”.’

De Spaanse definitie richt zich op de samenstelling, de etymologie en de materialen en citeert de minimale omvang van 49 pagina's uit de Unescodefinitie.

De Franse gaat ook in op de samenstelling, het materiaal, een variant (audioboek) en de inhoud: ‘Un livre est un document écrit transportable facilement, formant une unité et conçu comme tel. Une telle définition est cependant parfois aujourd'hui remise en cause. Ses pages sont le plus souvent faites de papier ou de carton. Un livre audio est un livre ou un texte dont on a enregistré la lecture à haute voix. Les livres se divisent en deux catégories: la littérature et les ouvrages de référence.’ Vervolgens citeert het ‘livre’-lemma debatten over de betekenis van het boek.

De Nederlandse definitie van ‘boek’ luidt (december 2009): ‘Een boek is een samengevoegde stapel papier met tekst of illustraties om informatie over te brengen. Het woord boek is vermoedelijk afkomstig van het Germaanse woord voor beuk. De omslagen van de eerste boeken werden namelijk gemaakt van een rechthoekig stuk (beuken-)hout.’ Dat gaat dus over samenstelling, etymologie en materiaal. Concluderend: de zes onderzochte talen kijken allemaal op een andere manier naar zoiets essentieels als het verschijnsel boek. De verschillende pagina's zijn niet allemaal aan elkaar gelinkt.

Boekwetenschappelijke scholen

Andere algemene onderwerpen van de boekwetenschap zijn ‘print culture’ en ‘orality’. ‘Print culture’ komt alleen voor dankzij een initiatief van het Georgia Institute of Technology in 2005, toen drie groe-

[p. 236]

pen studenten Engels deze pagina opstelden. Er zijn geen links naar andere talen.

Afbeelding bij het Nederlandse lemma ‘boek’. Foto: Tom Murphy iv

‘Oraliteit’ is algemener verspreid, maar de Franse pagina ervan is een tijdje onderdrukt geweest en nu in rudimentaire vorm weer beschikbaar. Het recente onderzoeksveld ‘information history’ is nog niet in de Engelse versie van Wikipedia beland.

Kijken we naar de klassieke scholen van de boekgeschiedenis - de Angelsaksische school van ‘descriptive bibliography’, de Franse school van de Annales en de Duits-Engelse school van de tekstkritiek - dan ontstaat een duidelijk patroon. Daarbij moet ik zeggen dat er lange stukken over ‘descriptive bibliography’ te vinden zijn in het lemma over ‘textual criticism’. Het stuk over ‘textual criticism’ noemt de namen van Greg-Bowers-Tanselle. De Duitse versie doet dat niet. Dus - net als bij het ‘livre d'artiste’/‘artists' book’ - is de scheiding in terminologie ook een kwestie van taalgebied. De Duitse, Franse en Spaanse versie gebruiken afwijkende termen, maar verschaffen wel voldoende informatie. De Nederlandse versies zijn minimaal, zij het wel origineel.

Al met al wordt de inhoud over deze onderwerpen bepaald door de regio en daarmee het taalgebied.

Onderzoek naar terminologie wordt overigens gehinderd door de discussies over de termen, want de geleerden zijn het niet eens en blijven hun terrein wijzigen en herbenoemen. De artikelen worden, los daarvan is mijn indruk, regelmatig gewijzigd.

Nationalisme op mondiaal niveau

We zien dus in Wikipedia de verschillende scholen nog werken als actieve seperatisten. We zien regionale verschillen en het ontbreken van nieuwe termen. Wikipedia is oerconservatief. Het zegt iets over hoe wij nu omgaan met informatie, met kennis, met wetenschap, hoe wij ons op internet gedragen en hoe wetenschappelijke kennis verandert in een niet-professionele omgeving.

Het zegt misschien ook dat juist in een tijd dat de

[p. 237]

Stand: december 2009	Engels	Duits	Frans	Italiaans	Nederlands	Spaans
Textual criticism	10.648 w. (2002)	2068 w. (2003)	1046 w. (2004)	175 w. (2006)	449 w. (2006)	1193 w. (2005)
Annales-school	4243 w. (2002)	886 w. (2004)	1121 w. (2004)	443 w. (2004)	526 w. (2006)	1411 w. (2005)
Descriptive bibliography	Genoemd	-	Genoemd: ‘bibliographie matérielle’	-	Genoemd: analytische bibliografie	Genoemd: ‘bibliografía analítica’

boekwetenschap internationaal probeert samen te werken - denk aan projecten rond uitgevers die actief waren in Engeland, Zuid-Afrika en India en daar zijn ook Nederlandse uitgevers bij betrokken - die wetenschap binnen Wikipedia, en dus in de wereld buiten de boekwetenschap, ingeperkt wordt tot een ouderwetse visie met regionale en nationale opvattingen.

Wikipedia levert daarmee informatie die incompleet, onsamenhangend, willekeurig, onjuist en onsystematisch is. Het systeem heeft wel de juiste architectuur in handen, maar geen standaarden, geen systematiek en slechts een rudimentaire redactie. Het is niet voor niets dat onlangs is besloten hieraan iets te doen, hoewel die redactionele controle zich vooral richt tegen vandalisme en smaad. Sinds augustus 2009 wordt speciale controle uitgevoerd op biografische gegevens; tenslotte kunnen levende slachtoffers van misinformatie naar de rechter stappen. Er is een speciaal ingestelde ‘laag’ van redacteuren die nieuwe bijdragen goed- of afkeuren. Er zijn ‘gebruikers’, ‘moderatoren’, ‘bureaucraten’, ‘stewards’ en zelfs ‘robots’, maar die zijn meestal actief binnen één taalversie. Tot die redacteuren behoren tot nu toe kennelijk geen boekwetenschappers, in elk geval niet voor de Nederlandse pagina's.⁵

De boekwetenschap zelf kan die babylonische spraakverwarring alleen omzeilen door een internationaal soort Engels te gebruiken, maar menige congresganger weet hoe moeilijk verstaanbaar een Russische, Japanse of Brabantse zogenaamd Engelstalige lezing te volgen is. Trouwens, het is duidelijk dat de grotere taalgebieden - Duits, Frans, Spaans - actief gebruikt worden in Wikipedia én in boekwetenschappelijke publicaties. De teloorgang van de nuance is maar één probleem. De boekwetenschap blijft zich in het algemeen ontwikkelen via de Engelse publicaties, maar daarnaast zijn ontwikkelingen in het Spaans, Frans en inmiddels ook Chinees of Japans gaande, die niet parallel lopen, maar een eigen richting inslaan.

Het zich schikken in dat nationalisme en het beperkte globalisme is het meest ergerlijke aan Wikipedia. De mondialisering, waarvoor Wikipedia een symbool is geworden, is feitelijk een uiting van het tegendeel: nationalisme en fractiegeest.

5 Zie bijvoorbeeld de opmerkingen van Bobbie Johnson in ‘Technology blog’ (www.guardian.co.uk/technology/blog/2009/aug/13/wikipedia-edits).

Onderzoek naar en met Wikipedia

Daar is misschien wel iets aan te doen, al moet bedacht worden dat Wikipedia ook gewoon een bedrijf is geworden. Hoewel dit bedrijf grotendeels op vrijwilligers draait, bezit Wikipedia 40 servers, heeft het circa 35 personeelsleden en beheert het een groeiende stroom geld - in 2009 ongeveer 10 miljoen Amerikaanse dollar. Een dergelijk bedrijf richt zich niet op de kwaliteit en feitelijke juistheid van de informatie, maar, zoals gezegd, op de eventuele juridische gevolgen van de verstrekte informatie. Een leger van vrijwilligers en een redactie die zich concentreert op dergelijke aspecten zijn niet uitgerust voor weten-

[p. 238]

schappelijke informatie, zoals ook blijkt uit ervaringen van boekwetenschappers. Een voorbeeld is mij verteld door een deskundige op het gebied van de handpers, wier artikel door andere gebruikers zo werd aangepast dat het daarna doorging voor een artikel over de snelpers, maar nog steeds met afbeeldingen van een handpers. Inmiddels lijkt dat lemma gerestaureerd te zijn, maar de oorspronkelijke opsteller had het, na een serie verkeerde ingrepen in haar tekst, definitief opgegeven.

Er zijn drie manieren waarop de boekwetenschap kan omspringen met Wikipedia. De eerste is: bestuderen hoe dit instrument gebruikt wordt, hoe het zich ontwikkelt en hoe het onze kennis beïnvloedt. Wikipedia als onderzoeksveld. De tweede is: Wikipedia gebruiken als bron voor onderwijs door alle kennis over boekwetenschap erin onder te brengen, de lemma's te verbeteren en te linken aan die in andere talen. Wikipedia als encyclopedie en studieboek. De derde is: de structuur van Wikipedia gebruiken voor invoer in eigen systemen; het wordt bijvoorbeeld overwogen om dat te doen voor de website Bibliopolis, de Nederlandse geschiedenis van het boek. Wikipedia als model.

Ik beperk me tot Wikipedia als onderzoeksveld. Intussen heb ik er wel drie keer een lezing over gegeven, in Minnesota, Toronto en Den Haag, maar gelukkig heeft dat tot nu toe weinig invloed uitgeoefend op de teksten in Wikipedia. Dat zou pas écht zonde zijn.