De Boekenwereld. Jaargang 26

[p. 189]

Veilingen

Bubb Kuyper
Haarlem, 24-27 november 2009
Nick ter Wal

Dát had Theo van Doesburg nooit gedacht. De door hemzelf vormgegeven uitgave Verzamelde volzinnen van Evert Rinsema werd dinsdagmiddag 24 november 2009 bij veilinghuis Bubb Kuyper ingezet op €200. ‘Dat boekje van Rinsema wil nog maar niet “loopen”. Ik heb pas 20 stuks verkocht’, schreef Van Doesburg aan zijn modernistische boezemvriend Antony Kok op 5 november 1920. Rinsema's wijsgerige aforismen (oorspronkelijke prijs f1) werden bij verschijnen niet bepaald op waarde geschat. Maar de inmiddels zeldzame ‘De Stijl-Editie’ zit in de lift: bracht het boekje in 1968 op de veiling van de bibliotheek van Antony Kok bij Beijers nog f80 op, hetzelfde veilinghuis verhandelde een vergelijkbaar exemplaar in december 2008 voor €440. Nu, amper een jaar later, deed Verzamelde volzinnen €600 in bod.

Misschien had de bieder het licht gezien op de schitterende tentoonstelling Van Doesburg and the International Avant-Garde in De Lakenhal in Leiden. Een los nummer van het zeldzame dadatijdschrift Mécano, enkele kavels verder, sprong eveneens in het oog. Dit fragiele vouwblad bracht niet minder dan €3750 (€2000-3000) op, exclusief veilingkosten. Een onbeschreven briefkaart in de zo kenmerkende De Stijl-typografie ging weg voor €750 (€200-300). ‘Langs de zee’, een handgeschreven en voluit gesigneerd gedicht uit 1916, bracht samen meteen proefpagina van De Stijl €800 (€400-600) op. En een goed exemplaar van het invloedrijke manifest Wat is Dada? uit 1923 werd uiteindelijk afgeslagen op €1800 (€600-800). Het was dit kleine boekje waaruit Van Doesburg voorlas tijdens de beruchte dadaveldtocht door de Lage Landen, met alle heftige reacties en onbegrip van dien. Tijdens dezelfde tournee trachtte Kurt Schwitters zijn werk aan de man te brengen middels monochrome fotokaarten waarop eigen werk was afgebeeld. Wie er destijds een aantal voor een kwartje per stuk had gekocht, was niet bedrogen uitgekomen. Vijf originele kaarten haalden in Haarlem dertienmaal de laagste richtprijs: €1300 (€100-150).

Een onbeschreven briefkaart van Theo van Doesburg

Maar niet alle avant-garde was in trek, zeker niet de Russische. Allerlei zeldzame uitnodigingen, brochures en affiches bleven op de plank liggen. Zo werd er niet geboden op het kunstzinnige programmaboekje voor het Bal Olympique op 11 juli 1924 in Parijs. Waren de richtprijzen simpelweg te hoog? Ondanks de zeldzaamheid van dergelijk drukwerk is het tegenwoordig niet moeilijk te bemachtigen. Op internet worden momenteel meerdere exemplaren van het Russische balboekje aangeboden.

‘Typo-foto’ is de verzamelnaam voor de ingenieuze montages van fotografie en typografie die vanaf 1920 boekomslagen en raambiljetten zouden sieren. Tot de absolute top van de

[p. 190]

Nederlandse Typo-foto behoren Piet Zwart en Paul Schuitema. Van de eerste bleven echter alle drie de exemplaren van Het boek van ptt uit 1938 onverkocht. Zelfs het allerberoerdste exemplaar vond voor €30 geen nieuwe eigenaar. Een door Zwart beletterde brochure voor de Haagse Vereeniging Experimenteel Tooneel uit 1925 daarentegen werd geveild voor €2000 (€700-900). De ringband Nederland bouwt betonwegen uit 1938 met een fotomontage van Schuitema voorop, bleef steken op de richtprijs van €300 (€300-500). Schuitema's charmante boekenlegger voor het Amsterdamse filmtheater De Uitkijk, in de naslagwerken niet te traceren, deed €55 (€50-70).

Voor de mindere goden binnen dit genre is gelukkig ook steeds meer belangstelling. Spanje, één van de stellig antifascistische brochures uit 1937, zou zonder de verontrustende fotomontages van Cas Oorthuys weinig indruk maken. Een fraai exemplaar wisselde voor €450 (€50-70) van eigenaar. Alleen het stofomslag van Het jaar 1933 van de hand van Dick Elffers haalde al €45 (€40-60). Het moet slechts een kwestie van tijd zijn alvorens de eigenzinnige stofomslagen die Wim Brusse in de jaren 1930 voor zijn familie-uitgeverij ontwierp, op de veiling worden verhandeld.

Behalve The Library of a Gentleman, waaruit genoemde typografische hoogstandjes zeker voor een deel afkomstig waren, had veilinghuis Bubb Kuyper de bibliotheek van de drukker-uitgever J.F. van Royen weten binnen te halen. Van Royen, founding father van de Nederlandse private press, had contact met collega-drukkers in Duitsland, Engeland en Frankrijk. Zijn boekerij liet een aardige doorsnede zien van vroegtwintigste-eeuwse bibliofiele uitgaven uit Engeland, al zijn deze boeken stuk voor stuk allerminst doorsnee te noemen.

Een door Zwart beletterde brochure voor de Haagse Vereeniging Experimenteel Tooneel (1925)

Voor enkele uitgaven van de door C.H.St. John Hornby bemande Ashendene Press (1894-1935) was grote interesse bij bieders in de zaal en aan de telefoon. Een late letterproef aangevuld met prospectussen en een op perkament gedrukt katern uit Thomas More's Utopia uit 1906, ging voor €325 (€100-150) naar een Nederlandse bibliofiel die ondermeer op perkament gedrukte boeken verzamelt. Een mooie set Don-Quichote uit 1927-1928, gedrukt in 245 exemplaren en gebonden in groen marokijn, werd na een korte telefonische strijd voor €2750 (€1500-2500) toegewezen aan een Londense antiquaar - die er nu £6500 voor vraagt. De twee aan ‘Dear Dr Van Royen’ geadresseerde briefjes zitten er nog bij.

Van William Morris' romantisch aandoende Kelmscott Press (1891-1898) kwam het omvangrijke The Golden Legend of Master William Caxton onder de hamer. Bedoeld als eerste uitgave van de pers, waren de drie dikke delen van net 1300 pagina's vanwege papierproblemen en het vele zetwerk pas gereed in november 1892, inmiddels ingehaald door vijf andere boeken. Deze goede set, met twee zware houtsneden van Edward Burne-Jones, ging voor een keurige €1800 (€1500-2000) naar een commissie.

Als er binnen de Engelse private presses al sprake is van een drie-eenheid, dan behoort daartoe zonder twijfel ook de Doves Press (1900-1916) wier uitgaven worden gekenmerkt door pure typografie en kalligrafie - niks geen extravagante houtsneden of florale initialen. Van de door Thomas Cobden-Sanderson en Emery Walker opgerichte uitgeverij bezat collega Van Royen een plank begeerlijke boeken, bijna allemaal voortreffelijk in perkament gebonden. Twee verzamelaars hadden hun tanden gezet in Miltons Areopagitica, de invloedrijke pleitrede voor persvrijheid uit 1907: de nieuwe eigenaar had er €750 (€300-400) voor

[p. 191]

over. Een uitgave van Cobden-Sandersons brieven uit 1914, met een handgeschreven opdracht van de auteurdrukker aan Augusta van Royen, werd voor de inzet van €500 (€500-700) vergeven aan het Museum Meermanno, dat immers ook al het archief en de drukpers van Van Royen beheert.

Hoewel de hele bibliotheek van de schrijver Max Nord en delen van de bibliotheek van het uitgeversechtpaar Reinold Kuipers en Tine van Buul binnen de Nederlandse literatuur waren opgenomen, had deze afdeling weinig spectaculairs te bieden. Achterberg en Vestdijk lijken er helemaal uit te liggen, tot ongenoegen van veilingmeester Jeffrey Bosch en enkele wanhopige liefhebbers in de zaal. Grote kavels met clandestiene en illegale uitgaven haalden met moeite hun laagste richtprijzen. Een interessant filmscript over het leven van de zionistische dichter Jacob Israël de Haan, geschreven door Leon de Winter, kon voor €200-300 niet worden verkocht. Zou het in 2008 heropgerichte De Haangenootschap geen budget hebben? Het overcomplete dossier van de verfilming van Reves De Avonden (€1500-2000) bleef ook al op de plank liggen.

Opdrachtexemplaren van Herman Gorter zijn geen alledaagse verschijning. Een vierde druk van Gorters Mei uit 1905 haalde €550 (€100-150). Het bewuste exemplaar had een handgeschreven opdracht van Gorter aan zijn toenmalige echtgenote Louise Cnoop Koopmans. Een stapeltje handelsuitgaven van de schrijver Bob den Uyl, waaronder zijn debuut Vogels kijken uit 1963, bracht het verbazingwekkende bedrag van €425 (€100-150) op. Wie zijn oren niet geloofde, hoefde een dag later maar te surfen naar www.bubbkuyper.com om daar de opbrengsten te vinden. Dit dankzij de lichtsnelheid van het nieuwe computersysteem. Dezelfde website kondigt voor de volgende veiling nog meer avant-garde en typografie aan alsmede literatuur uit het bezit van de in 2008 overleden Kees Fens, criticus en fervent poëzieliefhebber. Dat belooft wat.

Pagina uit Don-Quichote (1927-1928)

Burgersdijk & Niermans
Leiden, 17 en 18 november 2009
Edwin Bloemsaat

De catalogus van Burgersdijk & Niermans had dit keer een zeer stijlvolle omslag en bevatte een afgepaste collectie boeken. De veiling telde 1855 lots die in vier sessies werden geveild. Het hart van de oude en zeldzame boeken vormde de collectie van P.A. Kasteel. Hij was ambassadeur in verschillende landen en vestigde zich na zijn pensionering in Rome, waar de boeken nu weer vandaan gehaald moesten worden. Andere met naam genoemde onderdelen waren de boekhistorische naslagbibliotheek van wijlen dr. R. Breugelmans, Arabische manuscripten van prof. dr. P.S. van Koningsveld en de laatste portie van Smitskamp Oriental Antiquarium. Het was geen veiling met extreem dure stukken, maar wel met veel interessante boeken in een doorgaans goede staat.

De catalogi van Burgersdijk & Niermans zijn overzichtelijk in logische rubrieken ingedeeld. Het vinden van een boek is dan ook relatief eenvoudig, wat bij de andere veilingen in Nederland op z'n zachtst gezegd nogal eens problematisch is. Ook de catalogus op internet is gebruiksvriendelijk, hoewel er wat mij betreft nog wel meer foto's bij mogen. Na afloop van de veiling verschijnen hierop de opbrengsten. Dat geldt jammer genoeg niet voor de onverkochte lots, waardoor je dus achteraf niet de complete veiling op internet kunt doorzoeken.

De kijkdagen zijn plezierig om te bezoeken. De bijzondere stukken worden aan een lange tafel uitgegeven en de bediening is attent. Je hoeft hier geen halsbrekende toeren op ladders uit te halen. De heel grote lots liggen in de achterzaal gestapeld in stellingen. Een eerste nadeel hierbij is dat van deze lots steeds een willekeurig boek op nummer in de kasten tussen de andere lots staat. Hoewel dit systeem ook bij andere veilinghuizen wordt gehanteerd, vind ik het verwarrend en onzinnig. Een tweede minpunt is de willekeurige volgorde waarin de grote lots in de stellingen liggen. Er is weliswaar een goede concordantie in voldoende exemplaren aanwezig, maar desondanks blijf je zoeken en heen en weer lopen. Dit vertraagt de vaak toch al beperkte tijd op een kijkdag onnodig.

[p. 192]

De veiling verliep ordelijk en in een aangenaam tempo. Halverwege de sessies werd er van veilingmeester gewisseld en schonk men thee. Tijdens de avondsessie van de oude boeken bracht dat een enorme versnelling met zich mee, waardoor ik prompt een nummer miste of de naam van de koper niet meer bij het lot kon schrijven. Plezierig bij Burgersdijk & Niermans is dat je weet wie uiteindelijk geboden heeft, mits diegene in de zaal zit en zich niet achter een telefonische bieding verstopt heeft.

Opmerkelijk was de grote collectie almanakken (173 lots). Het zwaartepunt van deze collectie lag in de negentiende eeuw. Van sommige titels werden zelfs alle jaargangen aangeboden. De staat van de boekjes varieerde sterk, ook binnen de grote lots. Vele echter verkeerden nog in zeer goede staat, wat zeldzaam is gezien de kwetsbaarheid van het materiaal. Merkwaardig genoeg stond over de herkomst niets in de catalogus vermeld. Ik dacht eerst dat het uit de collectie van P.J. Kasteel kwam. Op de veiling werd ik echter getipt door een handelaar. Hij vertelde dat hij de veilinglijst naast catalogus 100 van antiquariaat Forum uit het eind van de jaren 1990 had gelegd. Deze twee bleken naadloos op elkaar aan te sluiten, afgezien van de boeken die al verkocht waren natuurlijk. Op de veiling was de belangstelling voor deze winkeldochters groot. Er zaten heel leuke dingen bij waarvan de kb en de ub Amsterdam als institutionele verzamelaars veel hebben gekocht. Zodoende konden beide instellingen hun grote collecties almanakken aanvullen. Antiquariaat Van der Steur uit Haarlem wist ook menig leuk lot binnen te halen. In totaal is de collectie verdeeld over meer dan veertig kopers, zowel schriftelijk als in de zaal.

Ondanks de zware concurrentie is het mij toch nog gelukt enkele zeldzame objecten te kopen. Als eerste kocht ik lot 958: vijf deeltjes van de Almanach iconologique uit 1769-1774 voor €550 (€500). Bijzonder is niet alleen dat de hele almanak - dus inclusief de tekst - is gegraveerd, maar dat dat bovendien is gebeurd door beroemdheden als Gravelot, Cochin, Le Mire, enzovoort. De deeltjes zitten nog in gave uitgeversbanden van rood marokijn. De complete serie bestaat uit zestien deeltjes, maar die komt nagenoeg nooit ter veiling. Ditzelfde lot werd in 1993 al eens geveild bij Van Stockum in Den Haag voor f1100. Voorts wist ik mij ook meester te maken van lot 1049 voor €275 (€150): de zeer zeldzame miniatuuralmanak Almanach voor dames uit 1798 in een perfecte goudgestempelde band met doosje.

Grote uitschieters in prijs waren er in deze rubriek niet. Het bedrag schommelde meest rond de richtprijs. Uiteindelijk bleven 32 lots van deze sectie (ruim 18%) onverkocht. De sectie boekwetenschappen bevatte onder andere de naslagcollectie van Ronald Breugelmans. Zijn boeken zagen er zeer netjes uit en hadden een lichte tabaksgeur. De meeste lots in deze sectie haalden de richtprijs niet en 36 lots (16,5%) werden niet verkocht. Het duurste stuk van de veiling was lot 1302: een Nederlandse bijbel, uitgegeven voor de anabaptistische refugiés in Danzig in 1598, met handgekleurde en goud gehoogde kaarten. Deze ging weg voor €11.500 (€7000).

De mooie sectie oude en zeldzame werken (bijna 500 lots) liep over het algemeen goed. Een incompleet exemplaar van Geiler von Kaisersbergs Navicula sive speculum fatuorum uit 1511 ging weg voor €2300 (€1500). Het bevat 73 houtsneden van Albrecht Dürer. Een editie van de Opera omnia van Richard van Saint Victor uitgegeven door Jehan Petit in Parijs uit 1518 in een nagenoeg gave Italiaanse contemporaine band met beschilderde snede, ging weg voor €1600 (€1200). Een los deel van de Epistolae Basilii Magni, gedrukt in Venetië door Aldus Manutius in 1499, bracht €2200 op (€450). Voor het schitterende werk in groot folio van J. Dumont over de krijgstochten van Eugenius van Savoye, uitgegeven in Den Haag in 1729, was de richtprijs toch te hoog. Het bleek onverkoopbaar voor €6500 (€7500).

Almanach iconologique, Parijs 1773