De Boekenwereld. Jaargang 25

[p. 251]

Ontvangen catalogi
Menno Anbeek

De opvallendste catalogus die de afgelopen maanden zijn weg vond naar de burelen van De Boekenwereld komt uit Den Haag. Arie Oexman, bezitter van een van de grootste W.F. Hermansverzamelingen, besloot zijn collectie af te stoten om zich op andere verzamelgebieden te storten. Hij vond antiquariaat Fokas Holthuis bereid een catalogus te wijden aan zijn collectie.

De catalogus wordt ingeleid door Arnon Grunberg, althans, door een tekst van zijn hand, uitgesproken in 2007 naar aanleiding van het verschijnen van de Franse vertaling van De donkere kamer van Damocles. Niet bepaald de gedroomde inleiding op wat misschien wel Hermans' belangrijkste roman is, maar Grunberg is dan ook een zelfverklaard niet-Hermanskenner. Overigens is Oexman, de inbrenger, ook een verwoed Grunbergverzamelaar, waardoor Grunbergs introductie toch niet geheel misplaatst is. Fokas Holthuis zal beslist een fors bedrag hebben moeten neertellen voor de collectie (van consignatie is geen sprake). Geld dat door Oexman ongetwijfeld direct in de antiquarische economie teruggepompt zal worden bij zijn jacht op zeldzame Grunbergiana (waarmee men inmiddels ook een aardige catalogus zou kunnen vullen).

W.F. Hermans is zijn leven lang een pleitbezorger geweest van het werk van de zeventiende-eeuwse dokter-dichter Willem Godschalck van Focquenbroch. In de catalogus treffen we twee exemplaren van Focquenbroch. Bloemlezing uit zijn lyriek (1946) [€150/€550]. In zijn inleiding op de bundel trekt Hermans een lijn van Focquenbroch naar Du Perron en Greshoff, die de dichter eveneens zeer waardeerden om zijn gewoonheid, zijn ‘wrange duisterheid’ en het ‘vervalst geluid’. Hermans karakterisering van Focquenbroch (‘Hij is pessimist, ondanks zijn bulderlach, waarin men tot zijn vreugde [...] vinden kan: cynisme’) maakt het eenvoudig de lijn door te trekken naar de jonge inleider zelf.

Eén van de bundels draagt een opdracht aan de net als Focquenbroch medisch opgeleide Cola Debrot (‘Voor Cola./eenige gedichten van zijn vorige/incarnatie, uitgezocht door/Willem Frederik/28 Feb '46’). Debrot wijdde op 20 juli van datzelfde jaar in Het Parool enkele lovende woorden aan de bloemlezing.

Knippen en plakken, Hermans had er lol in. Beroemd is de collage op het omslag van Mandarijnen op zwavelzuur, met daarin volgens sommigen een roofvogel, volgens Hermans een ordinaire zeemeeuw, en volgens ornithologisch onderlegden toch echt een roofvogel - een steenarend wellicht? De catalogus beschrijft liefst vijftien exemplaren van de genoemde bundel vroege polemieken: elf meer of minder eenvoudige latere drukken [€45/€220] en vier in eigen beheer uitgegeven eerste drukken [€1600/€1750]. De eerste drukken zijn alle gesigneerd en voorzien van een originele gemonogrammeerde collage, zoals de hiernaast afgebeelde blauwe man (een uitsnede), die een opmerkelijke gelijkenis vertoont met een drietal blauwe heren dat begin 21^e eeuw de theaters wereldwijd zou veroveren.

Hermans als observator en notulist van het menselijk tekort. Of van het menselijk gedrag, met alle tekortkomingen. Het is moeilijk aan de hand van tien boeken uit zijn bibliotheek - was Hermans eigenlijk een lezer? - vergaande conclusies te trekken, maar een zekere voorliefde tekent zich af. We treffen boeken aan als E.A.D.E. Carp, Suggestie [€120]; A.J. Dunning, Uitersten. Beschouwingen over menselijk gedrag [€40]; F. Sierksma, Freud, Jung en de religie [€150] en J.P. Kleiweg de Zwaan, De ijstijd-mens in Europa. Anthropologisch beschouwd [€75]. Een aantal van de werken is voorzien van kritische opmerkingen in potlood van de hand van Hermans (‘Zinloze Heideggerianerij!’).

[p. 252]

En dan is er natuurlijk een grote categorie ‘grappig en gek’. Zo is daar Willem Frederik Hermans' schrijfmachineverzameling, een cahiertje van 32 pagina's met een opsomming van Hermans' schrijfmachines, het resultaat van een cursus typografie onder leiding van vooraanstaand typograaf Ewald Spieker. Dat het gaat om een van de twintig genummerde exemplaren met handgeschreven opdracht zal de prijs verklaren [€1800]. Eveneens uit de Drukwerkplaats van Spieker komt Beertje Bombazijn, het kinderboek waarmee Sita van de Wissel in Hermans' roman Uit talloos veel miljoenen het succes van haar eveneens kinderboeken schrijvende buurvrouw Alies Neubauer probeerde te evenaren. W.F. Hermans schreef als uitgever Dick Hosselaar een voorwoord [€3500]. Voor een aanzienlijk lager bedrag is een stofomslag te verwerven van een boek dat nooit verscheen. Uitgever Oorwurm werd gepubliceerd in literair tijdschrift Podium. Deze eenakter zou gespeeld worden bij de opening van het Boekenbal in 1962, maar werd bij nader inzien toch te controversieel bevonden door de organisatie, omdat in uitgever Oorwurm wel heel duidelijk een andere innemende uitgever te herkennen was. Dat het omslag gevouwen zit om de roman Moord op een ouden heer kan bijna geen toeval zijn [€300].

De blauwe man, uitsnede uit een originele collage uit Mandarijnen op zwavelzuur

De samenstellers van de catalogus komen bijna woorden tekort om de uniciteit van sommige objecten te benadrukken. ‘Zeldzaam’ is vaak niet onderscheidend genoeg: ‘uiterst zeldzaam’, ‘de meest zeldzame variant’, ‘écht zeldzame uitvoering’, ‘deze uitgave is zó zeldzaam’, ‘extreem zeldzaam’, ‘een van de al-ler-zeldzaamste titels’, enzovoort. En wat te denken van de opmerking: ‘Het allermooist denkbare exemplaar, in meer dan nieuwstaat’? Maar het is ze vergeven. Bij het beschrijven van een dergelijke rijke collectie ontkom je eenvoudigweg niet aan superlatieven. Zelfs de meest verwende Hermans-adept moet aan het verstand gepeuterd worden dat hij bij Fokas Holthuis zijn hart op kan halen. En dat kan hij.

[p. 253]

Omslag van Uitgever Oorwurm door ‘Herman’

antiquariaat aioloz, Weijpoort 12, 2415 bv, Nieuwerbrug, (071) 514 09 07, fax [phone], email: [e-mail], website: www.aioloz.com. Catalogue 80: Fine & rare books, autographs & photographs. 567 nrs.

gert jan berstebreurtje, Langendijk 8, 4132 ak / Postbus 113, 4130 ec Vianen, (0347) 32 25 48, fax [phone], e-mail: [e-mail], website: www.gertjanbestebreurtje.com.

Catalogue 136: 145 nrs.

List 44: Maritime and colonial history and exploration. 794 nrs.

List 45: Dutch maritime history. 42 nrs.

antikwariaat de hanze, Postbus 1090, 3840 bb Harderwijk, (0341) 55 07 07, fax [phone], e-mail: [e-mail].

Katalogus 50.

antiquariaat fokas holthuis, Laan van de Mensenrechten 23, 2552 np Den Haag, (070) 346 60 20, e-mail: [e-mail], website: www.fokas.nl.

Fotocollage van W.F. Hermans

Catalogus 44: Willem Frederik Hermans. 282 nrs.

Catalogus 45: Nederlandse literatuur. 136 nrs.

antiquariaat fragmenta selecta, knsm-laan 412, 1019 ln Amsterdam, [phone], e-mail: [e-mail], website: www.fragmentaselecta.nl.

Catalogus 92: Classical Antiquity (a-i)

Catalogue 93: Classical antiquity (j-z). 1190 nrs.

antiquariaat isis, Folkingestraat 20, 9711 jw Groningen, (050) 318 42 33, e-mail: [e-mail], website: www.isis-books.nl.

Catalogus 29: 1806 nrs.

theologische boekhandel antiquariaat müller, Schiedamsedijk 132, 3134 kk Vlaardingen, (010) 438 65 38, fax [phone], e-mail: [e-mail], website: www.mullerbook.nl.

Catalogus 100: 967 nrs.

Catalogus 101: 710 nrs.

Catalogus 102: Bijbelverklaringen, commentaren, naslagwerken. 1696 nrs.