De Boekenwereld. Jaargang 25

[p. 237]

Boekbespreking
Henk Slechte

Gerard Schelvis en Kees van der Vloed, Jenever en wind. Leven, werk en wereld van Robert Hennebo (1686-1737), Uitgeverij Verloren, Hilversum 2003, 126 p., geïll., ISBN 978 90 65509 81 9, €13

Robert Hennebo was herbergier, dichter, toneelspeler, speculant, vertaler en makelaar in de literair rumoerige én kleurrijke eerste decennia van de achttiende eeuw. De doopsgezinde familie Hennebo kwam in de zestiende eeuw van Noord-Frankrijk naar Leiden. Robert werd op zijn twaalfde wees en duikt enkele jaren later op als koopmansleerling. Hij was kennelijk al jong onhandelbaar, want zijn leertijd duurde niet lang, en hij kwam in het leger terecht, hoewel hij tot de vreedzame tak van de doopsgezinde kerk behoorde. Volgens Jacob Campo Weyerman zou hij zich daar niet bepaald heldhaftig hebben gedragen. Weyerman was in de vroege achttiende eeuw de grootmeester van het schot- en smaadschrift en van de kroegpoëzie, en heeft in 1738, toen zijn vriendschap met Hennebo voorbij was, uitgebreid en vooral vrijmoedig over diens leven en dat van zijn literaire tijdgenoten geschreven. Robert hield het ook in het leger niet lang uit. Nadat hij was getrouwd, vestigde hij zich in Den Haag. Over Hennebo's bruid weet Weyerman ook het nodige te melden. Fraai is zijn kwalificatie van mevrouw Hennebo als ‘een opgesmukte schraale Nymf, welke dag en nacht ley te maauwen om een man’. Met haar dreef Hennebo aan de Bierkade in Den Haag zijn eerste herberg. Die verliep snel, waarna Hennebo hem verhuurde en naar Amsterdam vertrok, waar hij aan zijn creatieve levensfase begon.

Links: omslag Jenever en wind
Rechts: portret van Robert Hennebo door Cornelis Troost. Collectie Teylers Museum, Haarlem

[p. 238]

In Amsterdam kwam hij in aanraking met dichters en toneelspelers en is hij zelf ook gaan dichten en acteren. Echter, eerst pakte hij zijn oude stiel als herbergier weer op, met nu, alweer volgens Weyerman, zijn vrouw als animeermeisje en zichzelf als beste klant. Het werd weer geen succes. Dat werd het lofdicht dat hij in 1718 op de jenever schreef wel. De Lof der Jenever is een schertsode, een namaaklofdicht op iets ordinairs als jenever en vergelijkbaar met het motto Fumus Gloria Mundi (laten wij roken ter meerdere eer en glorie van de wereld) van Willem Godschalck Focquenbroch, Hennebo's jong gestorven voorganger als dichter die met het roken hetzelfde deed als Hennebo met de jenever. Van De Lof der Jenever verscheen al snel na het eerste - op veler verzoek - een tweede deel. De onrustige Hennebo vond in 1717 een nieuw beroep: acteur bij de Amsterdamse Schouwburg. Hij speelde daar vijfjaar met succes, volgens Weyerman vooral in kluchten. Ook tijdgenoot Justus van Effen prees zijn kwaliteit als acteur.

In 1720 deed Hennebo mee aan de zogenaamde windhandel in aandelen of acties van naamloze vennootschappen zonder enig serieus economisch doel. Die speculatie was uit Parijs en Londen naar Nederland overgewaaid, en trof hier veel grage deelnemers. Logisch, want de Gouden Eeuw was voorbij en de kluizen lagen vol met ongebruikt geld, terwijl de ondernemingslust was gedoofd. Robert Hennebo had zoveel succes als speculant dat hij bij Gouda een buiten kocht, dat hij toepasselijk en sans gêne Actiehoven noemde, naar het achttiende eeuwse woord voor aandeel. Voordat hij het huis had kunnen betrekken, was het actiefeest alweer voorbij, en keerde hij berooid terug naar Amsterdam. Volgens de auteurs van Jenever en wind is hij een van de hoofdpersonen in het satirische toneelstuk Quincampoix, naar het straatje in Parijs waar de Franse actiehandel zich afspeelde, dat Pieter Langendijk in 1720 over de windhandel heeft geschreven, en dat vijftien keer is opgevoerd. Hennebo is daarin Krispyn, de slimme en onbetrouwbare boekhouder van hoofdpersoon en medespeculant Bonavontuur.

Kennelijk is Hennebo door de wind- of actiehandel niet helemaal te gronde gegaan, want hij is in 1728 opgenomen in het Amsterdamse makelaarsgilde en heeft nog negen jaar als achtenswaardig burger in Amsterdam gewoond en gewerkt. Gelukkig heeft hij de wereld nog over zijn graf een laatste fraaie loer gedraaid. In twee uitgaven (1764 en 1829) van de Lof der Jenever staat dat Hennebo de doodgraver had gevraagd hem in het graf van de dichter Joost van den Vondel te leggen, en dat dit ook is gebeurd. Die heiligschennis kon niet in de 19^e eeuw, toen Vondel was herontdekt als katholiek icoon van het nieuwe Nederland en met complete Vondeljaren werd geëerd, en dus is de katholieke literator J.A.A. Alberdingk Thijm op locatie op onderzoek uitgegaan. In het graf van Vondel trof hij niets aan wat op Hennebo kon duiden, maar de auteurs aarzelen, want voordat Thijm het graf onderzocht, was dit al tweemaal grondig schoongemaakt en kan de kist van Robert Hennebo verwijderd zijn.

Over de feiten van het leven van Robert Hennebo is veel gegist en zelfs verzonnen. De auteurs zetten recht wat recht te zetten valt, vullen aan wat zij in de archieven over zijn leven hebben kunnen achterhalen en markeren als onbekend wat niet bekend te maken is.

Zij besteden aandacht aan alle rollen die Hennebo op het echte toneel en in zijn ‘gewone’ leven heeft gespeeld, maar leggen de nadruk op het creatieve en het speculatieve deel van zijn leven en werk. De auteurs behandelen hem als onderdeel van de literair bruisende en kleurrijke periode in het begin van de 18^e eeuw, met spannende figuren als de kroeg- en schimpdichter Jacob Campo Weyerman, de toneelschrijver Pieter Langendijk en de wat

[p. 239]

beschouwender Justus van Effen die zich met spectatoriale geschriften bezighield. De auteurs hebben alles wat Hennebo beleefde zo in de context van de tijd gezet, dat de lezer moeiteloos wordt meegevoerd door een leven dat zonder eigentijdse context onbegrijpelijk zou zijn. Ze doen dat met de windhandel in 1720 die bij de tijdgenoten voor veel opwinding heeft gezorgd en mooie literaire producten heeft opgeleverd, zoals Langendijks toneelstuk Quincampoix en een schitterend boekwerk als het Groote Tafereel der Dwaasheid. En ze doen het met de opmars van de jenever als belangrijkste nijverheid in een stad als Schiedam in de 18^e eeuw, toen Nederland economisch stagneerde, maar Schiedam, dankzij de - door Hennebo lyrisch bezongen - jenever, een opvallend welvarende stad was.

Links: Titelpagina van de Lof der Jenever
Rechts: Het begin van de Lof der Jenever

De auteurs hebben de Lof der Jenever van een grondige exegese voorzien en - voor het eerst - voor de hedendaagse lezer begrijpelijk gemaakt, maar op sterke aandrang van de uitgever niet integraal in hun boek opgenomen. Dat is kortzichtig van de auteurs en de uitgever, want de tekst is wel - tot ver in de twintigste eeuw - vijftien keer herdrukt, maar altijd zonder annotatie. De uitgave van 1939 was een illegale, die in 1945 onder de Duitse bezetting is gepubliceerd en voor de zekerheid als jaartal 1939 had gekregen, en die van 1964 is verzorgd in opdracht van het Schiedamse Gilde van het Gouden Glaasje, een gezelschap distillateurs dat nieuwe schwung aan zijn product wilde geven. De laatste dateert uit 1989 en is een bibliofiele uitgave in een kleine oplage, die geheel met de hand is gezet uit de descendiaan Hollandse Mediaeval en in drie kleuren is afgedrukt op de Victoria-degelpers van de universiteitsbibliotheek in Utrecht op Van Gelders' Antique Vergé. De initialen en gedeelten van de tussentitels zijn later met de hand ingetekend. Het geheel is door H.J. Snellenberg verzorgd en door J. Gijsen gebonden. De oplage bestaat uit tachtig genummerde exemplaren. Deze informatie treft de lezer niet in het boek aan, maar heeft de recensent desgevraagd speciaal voor de lezers van De Boekenwereld van Gerard Schelvis gekregen. Wie ten volle van de uitleg van de auteurs van de Lof der Jenever wil genieten, zal dus antiquarisch op zoek moeten. Dat neemt niet weg dat met dit boek een prachtig nieuw accent is gegeven aan de boeiende en ondergewaardeerde eerste decennia van de achttiende eeuw, en aan Robert Hennebo die op het toneel van die periode ook letterlijk een glansrol heeft gespeeld.