Logo DBNL
De Boekenwereld. Jaargang 25 (2008-2009)

De Boekenwereld. Jaargang 25

(2008-2009)– [tijdschrift] Boekenwereld, De–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het doek valt...
De teloorgang van de linkse Boekhandel Van Gennep in een ‘links klimaat’
Emma Punt en Priscilla Ruizeveld de Winter

Voormalig Boekhandel Van Gennep aan de Nes (nr. 128) in Amsterdam had een gewaagde insteek: de oprichters wilden namelijk met de winkel bijdragen aan een links-politieke bewustwording van het Nederlandse volk. De winkel was een plek waar ingespeeld werd op de ‘woelige jaren zestig’. Men kon daar niet alleen terecht voor moderne bellettrie, maar ook voor politieke en sociale wetenschappen, actuele politieke publicaties en undergroundliteratuur.1 Hier bleek genoeg belangstelling voor te zijn: het Amsterdamse lezerspubliek was progressief, socialistisch, politiek en maatschappelijk geïnteresseerd, en genoot daarbij van de stijgende welvaart. Toch was de boekhandel geen lang leven beschoren: na de oprichting in april 1969 werden in maart 1985 de deuren gesloten.2



illustratie
Etalage met verscheidene uitgaven van Uitgeverij Van Gennep. Collectie Hedda van Gennep, Amsterdam


De boekhandel

In het Nieuwsblad voor den Boekhandel, de voorloper van het huidige Boekblad, verscheen begin april 1969 de aankondiging dat op vrijdag 11 april 1969 de boekhandel van Rob van Gennep geopend zou worden onder de naam Boekhandel Van Gennep. De boekhandel was gehuisvest in hetzelfde pand als de uitgeverij: Nes 128. In de aankondiging werd de nadruk gelegd op de specialisatie van de voorraad boeken: moderne bellettrie, politieke en sociale wetenschappen, actuele politieke publicaties en undergroundliteratuur.3 De oprichters wilden met de winkel, net als met de uitgeverij, bijdragen aan de vergroting van de linkspolitieke bewustwording. De reden om de winkel in Amsterdam te openen, was volgens Van Gennep omdat in de hoofdstad de sfeer anders was dan in de rest van Nederland. Er heerste in Amsterdam namelijk een grotere interesse in het politieke klimaat.4

Van Gennep was niet de eerste die in Amsterdam een linkse boekhandel oprichtte, zoals we al zagen in het inleidende artikel: Boekhandel Pegasus bestond sinds 1945 en had nauwe banden met de Communistische Partij van Nederland (cpn). Na de opening van Boekhandel Van Gennep volgden in diverse steden meer ‘linkse’ boekwinkels: De Oude Mol in Nijmegen (1970), De Rooie Rat in Utrecht (1971) en Het Fort van Sjakoo in Amsterdam (1979).5 Deze boekwinkels hebben langer bestaan dan de boekhandel aan de Nes, in sommige gevallen wellicht door zich minder duidelijk als ‘links’ te profileren.6

In het Jaarverslag van Boekhandel Van Gennep van 1972 (dat verslag doet van de jaren 1969 tot en met 1972) lezen we dat het publiek van de boekhandel in die jaren niet talrijk was, maar dat het wel intensief las. In 1972 breidde de winkel dan ook uit, zodat het boekenaanbod verruimd kon worden met studieboeken, tijdschriften, pamfletten en brochures van actiegroepen. In het Jaarverslag noteerde de boekhandelaar:

‘Door de veel betere ligging van de ingang aan de Langebrugsteeg is inmiddels gebleken dat er meer mensen binnenkomen en de loop ook voor andere boeken dan die uit onze specialisaties aanzienlijk groter is geworden. Om dit te benutten is ook de voorraad verbreed, d.w.z. er is meer bellettrie ingekocht en verder boeken die op non-fictie gebieden liggen waarin we niet gespecialiseerd zijn.’7

In die eerste vijf jaren van het bestaan van Boekhandel Van Gennep lag de nadruk verder op het vergroten van de naamsbekendheid binnen en buiten Amsterdam. Van Gennep was veelvuldig aanwezig met boekenstands en boekentafels bij lezingen, congressen en politieke avonden in het hele land. Dit resulteerde in een toenemend aantal bestellingen van buiten de stad. In 1970 breidde het ‘concern’ dan ook uit met een modern antiquariaat aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Hier hield men zich bezig met het in- en verkopen van fondsrestanten van uitgevers uit binnen- en buitenland. In de notulen van de zesde Algemene aandeelhoudersvergadering van Uitgeverij en Boekhandel Van Gennep B.V. wordt begin 1975 tevens voor het eerst gesproken over de opening van een tweede boekhandel: ‘Boekhandel Van Gennep Rotterdam’. Het initiatief voor deze Rotterdamse boekhandel ging uit van Maria Heiden, een van de werknemers van de boekhandel aan de Nes, die graag een eigen zaak wilde opzetten. In november 1975 werd de Rotterdamse Boekhandel Van Gennep geopend. Bij oprichting was de Rotterdamse boekhandel in juridisch en financieel opzicht een zelfstandig bedrijf: Rob van Gennep en directielid Jaap Jansen zagen voordelen van een linkse boekhandel in Rotterdam, die naar alle waarschijnlijkheid een behoorlijke omzet zou realiseren in de genres die Uitgeverij Van Gennep uitgaf. Dus besloten zij beiden persoonlijk in

de Rotterdamse vestiging te investeren. Toen in 1977 de omzet daar tegenviel, werd besloten de boekhandels samen te voegen en ging de zelfstandigheid van het Rotterdamse bedrijf verloren. In december 1978 werd op de Grimburgwal in Amsterdam opnieuw een boekwinkel geopend, gespecialiseerd in moderne kunst, fotografie en architectuur.



illustratie
Rob van Gennep, rokend voor zijn boekhandel aan de Nes. Collectie Uitgeverij Van Gennep, Amsterdam


De financiële situatie van de van gennep boekhandels

De omzet van Boekhandel Van Gennep aan de Nes steeg intussen van f 695.000 in 1975 naar f799.000 in 1976. Dit kwam voor een belangrijk deel door een toegenomen verkoop van studieboeken aan studenten van de universiteit en hbo-opleidingen, zoals de sociale en pedagogische academies. De boekhandel breidde hierdoor haar voorraden linkse publicaties op vakgebieden als pedagogie en andragogie uit. Door verder onder andere een actiever advertentiebeleid te voeren, dat was gericht op bijzondere nieuwe uitgaven, steeg in 1977 de omzet van de winkel aan de Nes naar f831.000, en daarmee konden de lasten na de overname van de Rotterdamse boekhandel gedragen worden.

In het Jaarverslag van de directie over 1978 wordt bij het resultaat van de boekhandel aan de Nes voor het eerst gesproken over de teruglopende belangstelling voor het politieke boek en wordt gemeld dat men voorlopig geen verbetering verwacht:



illustratie
Rob van Gennep op de zolder van het pand aan de Nes. Foto: Camilla van Zuylen. Collectie Uitgeverij Van Gennep, Amsterdam


‘Het lopende jaar 1979 rechtvaardigt geen al te groot optimisme. De verder afnemende belangstelling voor het politieke boek drukt de resultaten van zowel de uitgeverij als de boekwinkel aan de Nes. Voor een deel zal dat gecompenseerd kunnen worden door een beter resultaat van het modern antikwariaat.’8

Deze somberheid zette in 1979 door voor zowel de uitgeverij als de winkels, behalve die van het modern antiquariaat en de winkel in Rotterdam. In 1980, een jaar later, ontwikkelden de omzet en de brutomarge van de uitgeverij zich wel stabiel, en de winkel aan de Nes maakte een gunstige ontwikkeling door. Er wordt in de jaarverslagen en tijdens de aandeelhoudersvergaderingen helaas niet specifiek op deze ontwikkeling ingegaan, alleen wordt vermeld dat men verwachtte dat deze trend zou doorzetten.

Het is interessant dat er ondanks de sombere berichtgeving in de aandeelhoudersvergaderingen vaak een goede sfeer heerste. Eenmaal per jaar werd een vergadering gehouden ‘tijdens een boottocht van Amsterdam naar Oudekerk en terug. Dit houdt de hoofden koel en garandeert het nemen van snelle beslissingen.’9 De aandeelhouders die hun stem lieten horen, waren onder anderen Geert Lubberhuizen, H. van Gennep-Postma, de heer Nijhoff Asser, de heer Soeting, Hanneke Groenteman, K. Wolters, mevrouw De Boois, maar bijvoorbeeld ook de timmerman van Rob van Gennep, David Heijt.

Kritische geluiden

In de Notulen van de twaalfde algemene vergadering van aandeelhouders van Uitgeverij en Boekhandel Van Gennep BV op 25 juni 1981 uitten de aandeelhouders voor het eerst kritiek naar aanleiding van de minder goede resultaten van de winkels. De voorzitter vatte tijdens de

vergadering de bezwaren samen tot de kritische opmerking dat geen van de drie boekhandels eigenlijk rendabel was en vroeg zich af wat het motief was om niemand te ontslaan. Directeur Jaap Jansen legde hierop uit dat veel belang werd gehecht aan het feit dat een bepaalde boekhandel überhaupt bestond. Als voorbeeld haalde hij de boekhandel aan de Nes aan, die de best gesorteerde boekhandel in Nederland was op het gebied van politieke en sociale wetenschappen. Hij achtte dat belangrijker dan het maken van winst. Hij benadrukte dat er geen plannen waren om boekhandels af te stoten, ondanks de recentelijk geleden verliezen; de omzet zat tenslotte wel één miljoen gulden boven het resultaat van de eerste helft van 1980.10

In het Jaarverslag over 1981 lezen we dat de resultaten van de winkel aan de Nes en het modern antiquariaat gering waren. De winkel aan de Nes boekte nog wel wat resultaat dankzij de uitbreiding van de voorraad met een nieuw genre: jazzboeken. Ook de verkoop van boeken op congressen en manifestaties liep beter. Kernwoord voor de resultaten van de boekhandel aan de Nes was ‘stagnatie’. Een aanpassing op het inkoopbeleid werd noodzakelijk geacht.11

In het Jaarverslag van de directie over 1982 worden de volgende redenen gegeven voor de sluiting van de boekhandel aan de Grimburgwal en het verder achteruitgaan van het resultaat van de boekhandel aan de Nes: vermindering van de koopkracht van de klanten (zowel individuele als institutionele), slijtage van naam en formule, en stijging van het aantal winkeldiefstallen.12

Later lezen we dat het nog slechter gaat met de boekhandel aan de Nes. Er werd zelfs een deadline (1985) vastgesteld waarop de resultaten aanzienlijk moesten zijn verbeterd:

‘Een verslechterde markt, in omvang toenemende diefstallen en een intern gebrek aan slagvaardigheid hebben in een sterke terugval van omzet en rendement geresulteerd. De interne slagvaardigheid is inmiddels teruggekeerd. Aan de presentatie en aan de terugdringing van de diefstallen wordt het nodige gedaan. Verbetering van de markt ligt echter buiten onze mogelijkheden. In de loop van dit jaar zal besloten worden hoe kosten en opbrengsten meer met elkaar in evenwicht gebracht kunnen worden. In 1985 zal het resultaat van de boekwinkel verbeterd (moeten) zijn.’13

In 1984 werd na vijftien jaar de balans opgemaakt van de uitgeverij: deze zag er redelijk uit, maar terecht werd vermeld dat dit voornamelijk kwam door incidentele successen. Over de boekhandel aan de Nes werd gezegd: ‘Van de oorspronkelijke specialisatie (het linkse boek) is de boekhandel uitgegroeid tot behoorlijk gespecialiseerd op diverse gebieden.’14 De directie moest echter toegeven dat de belangstelling van het publiek snel was teruggelopen en dat ze waarschijnlijk niet alert genoeg geweest was met het aanpassen van de formule.

Het doek is gevallen...

Ondanks dat er elke week in de boekhandel aan de Nes vergaderd werd om te kijken hoe de zaken in de goede richting konden worden gebogen, werd de gestelde deadline niet gehaald en viel het doek op 1 maart 1985. Dit betekende het ontslag van vier werknemers en het afstoten van een activiteit die in sterke mate had bijgedragen aan het belang en het gezicht van het bedrijf Van Gennep in het Nederlandse boekwezen. In het Jaarverslag over 1984 lezen we dat de reacties van het publiek duidelijk maakten dat met de sluiting een ‘links insti-

tuut’ verloren was gegaan.15 De cijfers wezen er echter op dat de functie ervan in de loop der jaren een steeds symbolischer karakter had gekregen. De omvang van het aanhoudende verlies werd een bedreiging voor het gehele bedrijf en daarom werd uiteindelijk gekozen voor sluiting van de winkel. In de Boekenbijlage van Vrij Nederland van 16 maart 1985 werd hierover geschreven: ‘De grote neergang begon in 1983: de omzet in 1984 bleek een kwart lager dan in 1982. Vorig jaar leed de winkel een verlies van bijna anderhalve ton.’16 Door de sluiting van de boekwinkel aan de Nes werd de situatie van het bedrijf stabieler.



illustratie
Tekening van Kees Willemen, gepubliceerd in De Waarheid (1985). Collectie iisg, Amsterdam


Sluiting: hoe het zover kon komen

De sluiting van Van Genneps boekhandel aan de Nes ontging boekenlezend Nederland niet. Boudewijn Büch schreef in Het Parool dat het opvallend was dat terwijl ‘zoveel boekhandels en uitgevers stoppen, zowel de opheffing van het fonds van Polak en Van Gennep, als de sluiting van de boekwinkel zoveel aandacht in de pers krijgt’.17 De boekhandel bleek symbool te staan voor het linkse klimaat in Nederland en de sluiting voor de neergang ervan, vandaar de uitgebreide aandacht die eraan werd besteed. Veel mensen bleken ontdaan door de sluiting, gezien de vele ingezonden brieven en reacties van boekhandelaren, klanten, journalisten, maatschappelijke prominenten, en zelfs van de concurrent (die er door een advertentie ook nog een slaatje uit kon slaan). In de media werd vooral veel over het waarom van de sluiting geschreven. Opmerkelijk is dat de woorden van Rob van Gennep zelf in aandeelhoudersvergaderingen, maar ook in interviews, een stuk beknopter zijn dan de bespiegelingen door derden in kranten uit die periode. De sluiting van de boekhandel was noodzakelijk doordat de verliezen te groot werden. Het bleek financieel niet haalbaar de boekwinkel te laten bestaan zonder het bestaansrecht van de uitgeverij in gevaar te brengen. De winkel verkeerde volgens commissaris De Ruig, door zijn ‘omvang

(omzet ongeveer één miljoen gulden, vier werknemers) in een structureel onmogelijke positie’.18

Voor de grote verliezen zijn veel verklaringen te geven. De neergang van het linkse klimaat, van boeklezend links en daarmee van het linkse boek voerde daarbij de boventoon. ‘Het revolutionaire elan van eind jaren 60, begin jaren 70 heeft de boekenverkopers verlaten.’19 De linkse en geëngageerde boeken waren niet meer gewild, en in het algemeen liep de belangstelling voor politieke boeken steeds meer terug. Er was nog wel een aantal sociale bewegingen actief, maar die raadpleegden minder de politieke boeken om hun argumenten te verzamelen.20 In de jaren vijftig was er nog sprake van een gat in de markt voor linkse literatuur, maar daarvan was in 1985 geen sprake meer. De markt bleek zelfs verzadigd, waardoor de publicatiestroom stagneerde.



illustratie
Rob van Gennep voor zijn recent gesloten boekhandel. Foto: Camilla van Zuylen. Collectie Uitgeverij Van Gennep, Amsterdam


‘De koude oorlog was achter de rug. Je had een gigantisch gebrek aan linkse boeken. We stonden aan het begin van een inhaalmanoeuvre, die tot in de jaren 70 geduurd heeft. De laatste jaren verkoopt het politieke boek dramatisch slecht. Tot 75 liepen de politieke titels zeer behoorlijk. Midden 70 is dat ineens afgelopen. De markt bleek oververzadigd, er werd zo ontzaglijk veel gepubliceerd [...]’21

Dat men minder ‘links’ las, hing ook samen met de veranderingen in de samenleving. Sjef van de Wiel van Uitgeverij sun beschrijft dit als volgt:



illustratie
Steunbetuiging aan Rob van Gennep van Arthur Lehning en zijn vrouw Toke van Helmond bij de sluiting van de boekhandel. Collectie Hedda van Gennep, Amsterdam


‘[...] vijftien jaar geleden was het zo dat als je bepaalde boeken niet las, je ook was buitengesloten van discussie in cafés, op de universiteit en op feestjes. Die cultuur is helemaal verdwenen, mensen willen niet meer afzien. [...] Het linkse boek is toch ook heel sterk een modeverschijnsel geweest. Op een gegeven moment weet je wel dat het in de derde wereld heel erg vreselijk is.’22

Van Gennep noemde deze ontwikkeling zelf terecht de ‘slijtage van naam en formule’.

Uitgevers speelden destijds in op het linkse klimaat en de linkse ideeën, maar dit veranderende klimaat bleek van korte duur: de linkse plannen op politiek gebied liepen op niets uit en de boekhandel werd hier de dupe van. ‘Hemelbestormers van toen, de dertigers en veertigers van nu, hebben hun belangstelling verlegd. Het maatschappelijk engagement bleek geen voorwaarde voor persoonlijk geluk.’23

Het probleem zou simpel op te lossen zijn geweest als de boekhandel aan de Nes zich was gaan toeleggen op het verkopen van een ander type boeken, zoals de andere winkels van Van Gennep met succes deden. Maar dit was geen optie vanwege de politieke functie die de boekhandel bij zijn oprichting had meegekregen. Van Gennep ging in zijn pogingen om bij te dragen aan de links-politieke bewustwording wel met de mode mee. Zo ruimde hij bijvoorbeeld in het midden van de jaren zeventig de vele planken met boeken over drugs in met boeken over feminisme,24 maar dat mocht niet baten. Toen de verliezen tot Rob van Gennep door begonnen te dringen, probeerde hij het assortiment alsnog te verbreden door het zwaartepunt iets meer te verleggen naar de bellettrie. Zoals al eerder gezegd, zag de directie de verliezen echter te laat in, waardoor de uitbreiding te laat kwam.

Daarbij was de boekhandel inmiddels onlosmakelijk verbonden met het linkse imago: men liep binnen voor de politieke boeken, maar de literaire werken kocht men elders.



illustratie
Rob van Gennep als boekverkoper. Foto: Frans Schellekens. Collectie Hedda van Gennep, Amsterdam


Er droegen meer dingen bij aan de noodgedwongen sluiting van de winkel dan alleen de neergang van het linkse boek. Zo geeft Van Gennep zelf aan dat de koopkracht in het begin van de jaren tachtig van de (zowel individuele als institutionele) klanten verminderde, doordat de economie stagneerde.

Van Gennep moest tot zijn spijt toegeven dat te veel diefstal een van de redenen van sluiting was. Van het verlies dat de winkel leed bestond de helft, ruim zeventigduizend gulden, uit diefstal. ‘Twee procent omzetverlies wegens diefstal is normaal. Bij Van Gennep was dat tien procent.’25 Over de oorzaak van dit probleem bestonden bij Van Gennep verschillende ideeën. Zelf gaf de directie aan dat het personeel vaak uit het zicht zat van de klanten, maar verandering op dit vlak hielp niets. Een ingezonden brief als reactie op een artikel in De Groene Amsterdammer geeft aan dat het probleem van de diefstal samenhangt met het socialistische klimaat van die tijd.26 Hier wordt gedoeld op het socialistische idee van socialisatie van de productiemiddelen en de gemeenschappelijke voorziening in de behoeften van de bevolking. Sommige klanten zouden dit wel heel letterlijk opvatten. Het ‘proletarisch winkelen’ werd gezien als een linkse actie. De winkel zou dus een koekje van eigen deeg gekregen hebben.

Een andere reden voor de sluiting geeft Boudewijn Büch in Het Parool: de sfeer in de winkel was niet klantvriendelijk, er heerste een soort droefheid.27 Büch meende dat dit de klanten tegenstond. Ook was de service niet goed. Dit onderwerp werd wel in de algemene vergadering van aandeelhouders aangekaart,28 maar de verbetering was desondanks blijk-



illustratie
Bord ter preventie van diefstal. Collectie iisg, Amsterdam


baar onvoldoende. Volgens Büch zou dit voortkomen uit de democratiseringsgedachte waar Van Gennep zijn bedrijf naar had ingericht. Omdat er een vorm van interne democratisering werd aangehouden, vormden de medewerkers een collectief. Ze stelden bijvoorbeeld de salarissen zelf vast, wat inhield dat iedereen bijna evenveel verdiende. In de boekhandel zou dit negatief werken, in die zin dat het personeel zich individueel minder verantwoordelijk voelde en dus minder betrokken was.



illustratie
Protest tegen de sluiting van Boekhandel Van Gennep. Collectie iisg, Amsterdam


Büch geeft als derde reden voor de sluiting dat ‘links-lezend Nederland’ niet meer naar de boekhandel kwam, maar de boeken thuisbezorgd wilde krijgen, ‘liefst met open calèche’.29 Aangezien het linkse klimaat steeds minder prominent aanwezig was, bleef er een kleiner groepje aanhangers van ‘links’ over. Ze zagen zichzelf blijkbaar als een heel bijzonder groepje waarbij een hautaine houding gepast leek, aldus Büch.

Een ander probleem was de steeds grotere concurrentie die ontstond door het ontstaan van specialistische winkels. Er kwamen twee ‘homowinkels’, enkele vrouwenboekhandels, maar ook ecologische boekwinkels in Amsterdam, die de handel bij Van Gennep weghaalden.30 Blijkbaar kochten vrouwen liever in vrouwenboekwinkels, en haalden homoseksuelen hun ‘flikker- en pottenboeken’31 niet meer bij Van Gennep, maar in de speciale ‘homowinkels’. Dat al deze boekwinkels konden bestaan geeft aan dat het klimaat in Nederland liberaler was geworden door de sociaal-culturele veranderingen. Hoewel Van Gennep dit vast waardeerde, werkte het hier in zijn nadeel. Wat ook blijkt uit deze ‘versnippering’, is dat het fenomeen ‘links’ niet meer was wat het geweest was. Elsbeth Etty schrijft hierover:



illustratie
Rob van Gennep, rokend in het magazijn. Foto: Bert Nienhuis. Collectie Hedda van Gennep, Amsterdam


‘De linkse beweging bestaat niet meer, profileert zich niet duidelijk. Links is een parapluterm geworden voor vele groeperingen. En juist in een tijd waar politieke strijd moeizamer is, is een maatschappijkritische boekwinkel het laatste symbool van de strijd.’32

Dat mocht dan zo zijn, de werknemers hadden daar weinig aan. Aangezien bijna niemand zich meer associeerde met ‘het linkse ideaal’ kocht bijna niemand meer boeken bij Van Gennep.

Een ander probleem voor de boekhandel, waar Rob van Gennep vaak op terugkwam, werd veroorzaakt door iets waar hij weinig aan kon doen: ‘de loop langs de winkel was weg’. De verhuizing van het ziekenhuis aan het Binnengasthuisterrein betekende een afname van (toevallig) passerende klanten.33 De universitaire activiteiten in de omgeving namen ook af. Er waren minder studenten in de Oude Manhuispoort, omdat een aantal faculteiten verhuisd was. De studenten van sociale en pedagogische studies, die voorheen belangrijke klanten waren, kochten hun boeken hierdoor elders, als ze die al niet kopieerden.

De sluiting van de boekhandel aan de Nes was niet de laatste tegenslag voor Rob van Gennep. Uiteindelijk overleefde geen van de Van Gennep-boekhandels het, behalve die in Rotterdam (maar wel onafhankelijk van Amsterdam), die tot begin 2009 nog onder de bezielende leiding van Maria Heiden staat.

Ten aanzien van de boekhandel aan de Nes kan geconcludeerd worden dat dezelfde gewaagde insteek en focus die bij de oprichting zo logisch en veelbelovend leken, er uiteindelijk voor zouden zorgen dat de deuren moesten sluiten. De directie leek dee verliezen niet op tijd op de goede manier te interpreteren en maakte nauwelijks plannen om een nieuwe koers te varen. Het lijkt er ook op dat ze dit niet wilde: de boekhandel stond voor een ideaal en had zich bewezen als ‘best gesorteerde boekhandel in Nederland op het gebied van poli-

tieke en sociale wetenschappen’. De directie weigerde vervolgens te veranderen of de focus te verleggen. En het doek viel, hoe ironisch, met een staande ovatie.



illustratie
Herbert Marcuse, Psychoanalyse en politiek: vier essays, Amsterdam 1969. Uit de Kritiese Biblioteek




illustratie
Ernst Utrecht, Vijf jaar strijd in de Filippijnen. Het Marcos-regime 1969-1975, Amsterdam 1975. Uit de Kritiese Biblioteek



Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs