De Boekenwereld. Jaargang 25

[p. 109]

‘Koop niet bij Van Gennep, Van Gennep is een sexist’
De laatste maanden van 1976 - het conflict ontward
Anne Firet en Agnes van der Veen

Maandag 9 november 1976. Na een vrij weekend verscheen Mieke W. op haar werk bij Boekhandel Van Gennep. Daar wachtte haar een onaangename verrassing: ze werd ontslagen. Het leek een op zichzelf staande ontslagkwestie, maar het zou uitdraaien op een van de belangrijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van Uitgeverij en Boekhandel Van Gennep. Dit opmerkelijke conflict, waarin zowel demonstrerende feministen als stakende medewerkers een rol speelden, is alleen te begrijpen als men zich verplaatst in de tijdgeest van de jaren zeventig. Hoe had het zover kunnen komen?

Toen Mieke W. ontslagen werd, werkte ze pas een jaar in de boekhandel. Aangenomen als medewerkster voor de feministische literatuur bracht ze haar dagen volgens sommigen ‘weggestopt in de kelder’¹ door, als enige vrouw tussen de mannen. Als feministe zou Mieke een groter aandeel vrouwen vast op prijs hebben gesteld; nu moest ze het doen met haar vrouwenpraatgroep, een praatgroep waarbinnen ervaringen werden uitgewisseld en die was voortgekomen uit de tweede feministische golf die in de late jaren zestig het land overspoelde. Maar niet alleen in de vrouwenbeweging was Mieke actief, ook als lid van Mercurius, de vakbond voor het boekenvak, stond zij haar mannetje.² Mercurius gaf het periodiek Boekenvakbeweging uit. In nummer 4 van 1976 kwam de deelname van Mieke duidelijk naar voren: ze was betrokken bij de cao-onderhandelingen voor het boekenvak en deed samen met een collega een oproep om deel te nemen aan een handtekeningenactie voor één cao.³

Dit laatste vormde bij Van Gennep een heikel punt. Niet omdat democratische beginselen bij de uitgeverij niet op prijs gesteld werden, maar omdat deze democratie binnen het bedrijf allang vorm gekregen had. Binnen de uitgeverij gold immers het principe dat iedere medewerker, ongeacht het werk dat hij of zij verrichtte, recht had op hetzelfde salaris. De medewerkers waren dan ook verenigd in een collectief waarin een ieder dezelfde rechten en plichten had. De directie, bestaande uit Rob van Gennep en Jaap Jansen, beschreef het collectief als volgt:

‘Personeel en directie zijn verenigd in een “collectief” dat bij meerderheid van stemmen kan beslissen over een aantal zaken die rechtens tot de bevoegdheid van de directie behoren. Deze vrijwillige overdracht van bevoegdheden (die de directie niet ontslaat van zijn wettelijke verantwoordelijkheid) is tot stand gekomen in de loop van het zesjarige bestaan van het collectief.’⁴

De officiële reden voor Miekes ontslag: ze was onaardig tegen klanten en gedroeg zich oncollegiaal tegenover de ‘jongens’ van de boekwinkel. Miekes geestverwanten concludeerden echter meteen dat Mieke door de mannen van de directie en boekhandel weggewerkt was. Ze waren laaiend, want voor hen was meteen duidelijk dat Mieke ‘eruit gewerkt was door

1 E. Drayer, ‘Uit de archieven van een strijdlustige uitgever’, Vrij Nederland, 11-06-1994, p. 43.

2 ‘Conflict bij Van Gennep; uitgeverij ontslaat zes stakers’, de Volkskrant, 23-11-1976. Mercurius was een bond van het Nederlands Verbond voor Vakverenigingen. De vakgroep Boekhandel en Uitgeverij was een onderdeel van Mercurius NVV.

3 Boekenvakbeweging, nummer 4, 1976, p. 2.

4 R. van Gennep en J. Jansen, Aan onze auteurs..., z.p., z.j.

[p. 110]

een aantal mannen die met haar soort vrouwen niet om konden gaan’.⁵ Tijd voor actie, vond het Vrouwenbevrijdingsfront. Tijdens het eerste vrouwencongres in 1972 bedacht het front dat iedere groep die actie wilde voeren dat zou kunnen doen onder de naam Vrouwenbevrijdingsfront.⁶ Het front had geen vaste binding met praatgroepen en bestond niet uit vaste leden, maar kwam voort uit initiatieven vanuit de zogenaamde vrouwenhuizen.⁷ Van deze gelegenheidsnaam werd veelvuldig gebruikgemaakt, bijvoorbeeld tijdens een actie tegen Turks Fruit in 1973 en dus ook bij de actie tegen Van Gennep in 1976, want: ‘Moet je je vriendinnen er midden in de krisistijd geruisloos uit laten gooien?’⁸ Als reactie op het ontslag van Mieke besloot het front over te gaan tot een actie tegen Van Gennep.

Later evalueerde het Vrouwenbevrijdingsfront de actie en bracht verslag uit. Dit was ook bedoeld voor mensen die niet rechtstreeks bij de actie betrokken waren, omdat het voor hen moeilijk bleek om te beoordelen wat er precies aan de hand was. Hoewel het document nogal partijdig is, vormt het ook nu nog een mooie bron voor historici. Met de onaanvaardbare benadering van klanten viel het wel mee, aldus het front: ‘Mieke was niet vriendelijker dan de mannen, waarvan een aantal meermalen als brokken chagrijn achter de toonbank hingen. Ze wapperde niet met haar wimpers, en stond niet met een decolleté eeuwig te glimlachen.’⁹ Ook meenden de vrouwen te weten dat Mieke niet overdreef:

‘We lieten ons niet omlullen door mensen die zeiden: “Misschien is zij wel een moeilijk meisje.” Want wij weten hoe gauw je “moeilijk” wordt genoemd als je je niet stereotiep gedraagt. Wij weten ook dat de direkteuren en de mannen van de winkel “moeilijke jongens” zijn, maar dat dat er niet toe doet omdat de macht duidelijk aan hun kant ligt.’¹⁰

‘Alledaags sexisme’, schreef het Vrouwenbevrijdingsfront, ‘om van Mieke een ander gedrag te verwachten, omdat ze een vrouw is, dan van haar mannelijke kollega's, en haar daarom te ontslaan.’¹¹ En Mieke had toch best een andere zaterdag kunnen werken? Het Vrouwenbevrijdingsfront concludeerde: ‘Onzin dus om haar daarom te ontslaan. En helemaal onzin om haar meteen weg te sturen en haar te verbieden de winkel in te komen.’¹²

Volgens Rita Veldhorst, die in de Volkskrant van 11 december 1976 woordvoerster blijkt van het Vrouwenbevrijdingsfront, was Mieke op staande voet ontslagen. ‘Nee hoor, helemaal niet,’ reageerde Jaap Jansen een week later in dezelfde krant. ‘Er is voor haar bij het Gewestelijk Arbeidsbureau een ontslagvergunning aangevraagd. Dat is een wezenlijk verschil.’¹³

5 Vrouwenbevrijdingsfront, Evaluatie van de Vrouwenaktie tegen Van Gennep, januari 1977, p. 2.

6 www.radicaalfeminisme.nl/hrml/baalenbegin.html.

7 ‘Vrouwenbevrijdingsfront’, in: Vrouwenkrantartikelen 1972-1975, www.radicaalfeminisme.nl/.

8 Vrouwenbevrijdingsfront, op. cit. (noot 5), p. 4.

9 Vrouwenbevrijdingsfront, op. cit. (noot 5), p. 2.

10 Vrouwenbevrijdingsfront, op. cit. (noot 5), p. 7.

11 Vrouwenbevrijdingsfront, op. cit. (noot 5), p. 2.

12 Ibid.

13 J. Jansen, ‘Reactie van uitgeverij en boekhandel Van Gennep’, de Volkskrant, 18 december 1976.

De paarse verf van het vrouwenbevrijdingsfront

Toen de leden van het collectief de dinsdag erna geconfronteerd werden met het ontslag en de plotselinge schorsing van hun collega, waren ze geschokt: niet alleen was er een medewerker zomaar ontslagen, er was ook geen overleg met het collectief gepleegd! Volgens de democratische beginselen zouden alle werknemers hier toch een stem in moeten hebben? Met de beweegredenen van de directie waren ze het niet eens en het vermoeden rees dat Mieke ontslagen was vanwege haar activiteiten bij de vakbond en haar pleidooi voor een algemene cao voor het boekenvak. Enkele collectiefleden pikten het niet en wilden een verklaring. Naar goed gebruik hingen ze een brief op het prikbord, waarin om opheldering werd gevraagd.¹⁴

Ondertussen zat het Vrouwenbevrijdingsfront ook niet stil en een actie tegen Van

14 Naar: M. de Rijk, Van Gennep en de stakers. In andere bronnen is er sprake van een mondelinge vraag om opheldering.

[p. 111]

Gennep werd op touw gezet. Het ontslag van Mieke vormde de directe aanleiding, maar er hadden zich daarvoor ook al incidenten voorgedaan. Zo verweten de vrouwen Van Gennep dat hij zich voordeed als een vriendelijke, progressieve uitgever, maar dat hij dat in de praktijk helemaal niet was:

‘Wij kochten onze boeken allang bij een aantal andere zaken voordat Van Gennep een plank in de kelder vrijmaakte. En nog niet eens van harte, het was nu eenmaal in, want er werd mopperend bij gezegd: “De ene maand zijn het zwarten, dan indianen, nu zijn het weer vrouwen, over een maand is het over en dan zit ik met al die troep!”’¹⁵

Het Vrouwenbevrijdingsfront besloot tot een snelle ‘onbesuisde, maar effectieve’¹⁶ actie. Het liet pamfletten drukken met daarop puntsgewijs alle kritiek: ‘koop niet bij van gennep, van gennep is een sexist’ kopte het roze pamflet met paarse letters.

Dit affiche van het Vrouwenbevrijdingsfront roept op tot een boycot van Boekhandel Van Gennep. Collectie iiav, Amsterdam

15 Vrouwenbevrijdingsfront, op. cit. (noot 5), p. 3.

16 Drayer, op. cit. (noot 1), p. 43.

[p. 112]

Het front kreeg steun van een aantal vrouwenbladen, onder andere De Vrouwenkrant en Lover. In de evaluatie lezen we dat zij besloten hun tijdschriften weg te halen uit Boekhandel Van Gennep. En uit hetzelfde protest vroeg het nvv-secretariaat zijn brochure ‘Meiden, wat een slechte tijden’ (over vrouwenwerkloosheid nota bene!) terug. Een reactie van Wil Merkies in de Volkskrant van 26 november 1976 illustreert de boycot: ‘Een dag nadat het ontslag van de feministe bekend was, hebben de vrouwenhuizen alle vrouwenkranten en vrouwenhuisbulletins bij Van Gennep weggehaald. Uit solidariteit met onze ontslagen zuster!!!!’¹⁷ Verder besloten de activistes de boekwinkel in de nacht van 12 november te beschilderen met vrouwentekens.

‘Omdat dat dat niet mag besloten we ook om het vooralsnog met een kleine ploeg te doen die minder in de gaten liep. We hebben een uitstekende nacht gehad, plakten de omgeving van Van Gennep vol met pamfletten, en de winkel zag er werkelijk beeldschoon uit met al die roze en paarse verf.’¹⁸

Boekhandel Van Gennep werd beschilderd door sympathisanten van het Vrouwenbevrijdingsfront.
Foto: Hennie van der Zande. Collectie iiav, Amsterdam

Anja Meulenbelt, auteur bij uitgeverij Van Gennep, was ook betrokken bij de actie. ‘Nog jaren heeft op de brug bij het Rokin gestaan: “Van Gennep is een s...” Verder was ik niet gekomen, de politie kwam eraan. Dus zo dapper was ik nou ook weer niet,’ zegt ze. Hedda van Gennep vertelt later dat ze haar man nog ziet thuiskomen.

‘Wóést. “Ik zei: maar Rob, je bént ook een seksist. Hij vroeg: “Wat is dat dan?” Ik legde het uit. “Ja,” zei hij toen, “dat ben ik inderdaad wel.” Toen iemand de volgen-

17 W. Merkies, ‘Reactie’, de Volkskrant, 26-11-1976.

18 Evaluatie, p. 4. [De illustratie is afkomstig uit: Drayer, op. cit. (noot 1), p. 43].

[p. 113]

De beschilderde winkelruit van Boekhandel Van Gennep. Foto: Hennie van der Zande. Collectie iiav, Amsterdam

Rob van Gennep inspecteert zijn beschilderde boekhandel. Collectie Uitgeverij Van Gennep, Amsterdam

[p. 114]

de dag vroeg: “Zal ik de affiches weghalen?”, zei Rob: “Nee hoor. Ik heb gisteren met Hedda gepraat en ik bén inderdaad wel een seksist.”’¹⁹

In dezelfde nacht werd het pamflet naar een aantal kranten gestuurd. De enige krant die daarop reageerde was de Volkskrant. Hier liep een feministe stage en zij wist er een, door de verantwoordelijke redacteur afgezwakt, stuk in te krijgen. De volgende ochtend fietsten een paar vrouwen van de actiegroep langs de winkel:

‘[...] daar troffen ze enige briesende mannen aan die de pui stonden te schrobben. Een vrolijk gezicht. En als er daarna niet zoveel was gebeurd dan was dat alles geweest, dan had een aantal vrouwen voorlopig hun vrouwenboeken ergens anders gekocht, Van Gennep had een goede beurt gehad, en dat was dat.’²⁰

19 C. Verbraak, ‘Uitgever Rob van Gennep. Leverancier van links gedachtegoed’, Vrij Nederland, 26-05-2007, p. 42.

20 Vrouwenbevrijdingsfront, op. cit. (noot 5), p. 4.

Smijt ze er toch allemaal uit!

De acties van het Vrouwenbevrijdingsfront hadden beduidend meer effect dan de prikbordactie van het collectief. De directie hing slechts een kopie van de ontslagaanvraag op het prikbord en liet weten dat het onderwerp van Miekes ontslag niet ter sprake zou komen op de eerstvolgende collectiefvergadering. Blijkbaar had de directie gebruikgemaakt van haar vetorecht. Een unieke situatie.

Op de dinsdag voor de collectiefvergadering werd een bijzondere bijeenkomst belegd. Zes leden²¹ voelden zich door de situatie zo buiten het collectief geplaatst, dat ze besloten tot actie over te gaan. In het verslag staat dat de zes zich voor een dilemma gesteld zagen: schakelden ze de rechter in, dan was dat misschien nadelig voor het bedrijf. Een ander idee was een demonstratieve staking. Dit kon ook negatieve gevolgen hebben, maar was volgens de groep ‘van twee kwaden de minste’.²² Uiteindelijk werd besloten een ultimatum te stellen. Onder leiding van Jacques Meerman stelde men een brief op. In de brief die naast de andere documenten op het steeds voller wordende prikbord kwam te hangen, werden de eisen naar voren gebracht en dreigden de zes met de staking. Hoewel de sfeer die dag niet slecht was, sprak niemand over de brief.

Woensdagavond 17 november 1976 was het zover: het collectief kwam bijeen. Mieke zelf was er niet bij. Een bespreking ‘en petit comité’ had Mieke volgens de directie geweigerd, en ook de wens het onderwerp tijdens de collectiefvergadering op de agenda te laten zetten had ze later weer ingetrokken. Al aan het begin van de avond deelde de directie mee dat er geen sprake kon zijn van intrekking van het ontslag.

Tijdens de collectiefvergadering verzamelde een grote groep zingende vrouwen zich buiten de winkel. ‘Om de heren te laten zien dat wij er ook nog steeds waren,’²³ schreven ze in hun evaluatie. Voor de actievoersters van het Vrouwenbevrijdingsfront was het hierna wel weer genoeg. Door hun actie waren ze erin geslaagd Uitgeverij en Boekhandel Van Gennep eens goed op zijn nummer te zetten, zoals de bedoeling was.

Binnen was de sfeer ondertussen radicaal omgeslagen. Uit de notulen van de collectief-vergadering blijkt, dat de leden zich inderdaad door hun emoties lieten meeslepen:

‘Hans F.: Smijt ze er toch allemaal uit!
Jacques: Heb je dat genotuleerd?
Hans F.: Dat neem ik terug, dat neem ik terug!’²⁴

21 Te weten Jaap van Brink, Carlien Brouwer, Piet Groenewoud, Henk Keizer, Jacques Meerman en Tineke Oranje.

22 J. van Brink en C. Brouwer, War is er gebeurd bij boekhandel en uitgeverij Van Gennep???, z.p.

23 Vrouwenbevrijdingsfront, op. cit. (noot 5), p. 6.

24 Drayer, op. cit. (noot 1).

[p. 115]

De vergadering duurde uren, maar het lukte niet tot overeenstemming te komen. Jaap Jansen vroeg nog aan Jacques Meerman, die hij als de leider van de actiegroep beschouwde, wat de groep van plan was te gaan doen. Jacques antwoordde dat er plannen waren om met een spandoek voor de deur te gaan staan en dat de pers ingelicht zou worden. Hij voegde daar nog aan toe dat de vakbeweging Mercurius hun actie steunde en eindigde met de mededeling: ‘We zijn bereikbaar in de koffieshop op de hoek van het Rokin.’

De volgende dag, donderdag 18 november 1976, bleef het stil bij Van Gennep. De zes opstandige collectiefleden kwamen niet opdagen, ondanks het feit dat hun dit sterk afgeraden was door de directie. Wanneer haar later wordt gevraagd waarom de zes meteen tot een staking overgingen, wijt Carlien Brouwer dat vooral aan de teleurstelling: de directie had er niet eens over willen praten. Het middel was dan wel stevig, maar de zes voelden zich ook buitengewoon krachtig uit het collectief gezet.²⁵ Door deze uitspraak werd duidelijk dat de actie niet meer alleen bedoeld was als solidariteitsverklaring ten bate van Mieke W., maar dat het ging om de bevoegdheden van het collectief. De stakers wilden weten waar ze aan toe waren en pikten het niet dat de directieleden in deze kwestie zo plotseling gebruikmaakten van een vetorecht, dat in hun ogen nauwelijks waarde had. Het zwaartepunt van de actie was verschoven en de stakers stelden vanaf dat moment ook twee eisen: in de eerste plaats moest de ontslagaanvraag van Mieke ongedaan worden gemaakt, in de tweede plaats moest de directie het recht tot ontslag overdragen aan het collectief.

Sympathisanten van Boekhandel Van Gennep roepen middels een advertentie in de Volkskrant op tot beëindiging van het conflict. Collectie iisg, Amsterdam

25 De Rijk, op. cit. (noot 14).

[p. 116]

Het conflict tussen de zes collectiefleden en de directie van Van Gennep was een feit, maar daarmee kwamen ook meteen de bemiddelingspogingen op gang. Een van die pogingen was een gesprek met als gespreksleider Lolle Nauta, hoogleraar aan de Universiteit van Groningen, maar dat hield Mieke zelf tegen:

‘Nauta is natuurlijk een prima man, maar hij is een huisvriend van Van Gennep, dus zo iemand is moeilijk onafhankelijk te noemen. En wat die schorsing betreft, van mij hoeft hij die ontslagaanvraag niet in te trekken. Ze weten toch wel dat ik niet terugkom. Maar als tijdens de bemiddelingspoging mijn ontslag is geschorst, betekent dat in ieder geval enig eerherstel.’²⁶

Ondanks de brieven over en weer werd geen overeenstemming bereikt en zowel stakers als niet-stakers vroegen zich af wat te doen. De stakers schreven een brief Maar: ‘Bij het bezorgen van deze brief op Nes 128 blijkt de deur van Van Gennep bv voorgoed gesloten: er zit een nieuw slot op.’²⁷

De directie had te lijden onder de druk van de niet-stakers, die hun stakende collega's verweten niet betrokken te zijn bij het bedrijf en valse geruchten te verspreiden. Onder invloed van deze protesten stelden ze de boodschap op, die door de stakers als volgt werd begrepen: ‘[...] dat twee van de stakers niet langer welkom zijn en dat de overige vier terug kunnen komen (zij het “met pijn”) zonder dat op de eisen van de stakers wordt ingegaan. Het alternatief is ontslag op staande voet voor alle zes.’²⁸

De stakers reageerden verontwaardigd en voelden zich hevig onder druk gezet. Twee van hen - beide verslagen vermelden niet om wie het gaat, maar Jacques Meerman is er waarschijnlijk een van - dreigden ontslagen te worden. De anderen waren nu bereid al hun eisen te laten vallen, ‘maar niet ten koste van twee van hen, die om onnaspeurlijke redenen als de “raddraaiers” van de staking worden beschouwd’.²⁹ Carlien Brouwer stelt in de Volkskrant:

‘Het is duidelijk dat we dat (vier mensen weer aangenomen, twee een afvloeiregeling) niet konden aanvaarden. We zijn met z'n zessen bezig geweest voor die zaak en we kunnen nu niet vier van ons, die in de ogen van de directie goed zijn, weer aan het werk laten gaan en de anderen laten barsten. Wij zijn er erg van geschrokken dat zij de harde lijn hebben gekozen.’³⁰

De stakers lieten de directie weten alle voorwaarden te accepteren, als ze alle zes maar weer aan het werk mochten gaan. Helaas was het te laat. De directie zag de situatie als ‘definitief en formeel arbeidsrechtelijk’³¹ en ontsloeg alle zes stakers wegens werkweigering op staande voet.

26 de Volkskrant, 20-11-1976.

27 Van Brink en Brouwer, op. cit. (noot 22), p. 2.

28 Ibidem.

29 Van Brink en Brouwer, op. cit. (noot 22), p. 2-3.

30 de Volkskrant, 23-11-1976.

31 R. van Gennep en J. Jansen, Aan de aandeelhouders..., z.p.

De pers en de rechtbank

Toen pas begon de pers massaal belangstelling te tonen. Vooral de linkse media konden bijna niet geloven dat ‘hun’ Van Gennep zijn collectief zomaar aan de kant schoof en daarom gingen ze op zoek naar een zondebok. Er werd hevig gediscussieerd over de rol van de feministen in de actie tegen Uitgeverij en Boekhandel Van Gennep. In artikelen en ingezonden brieven werd het Vrouwenbevrijdingsfront ervan beschuldigd met de gevoerde

[p. 117]

Drie van de stakers. Haagse Post, 04-12-1976. Collectie iisg, Amsterdam

Drie van de niet-stakers. Haagse Post, 04-12-1976. Collectie iisg, Amsterdam

[p. 118]

leuzen en aantijgingen de zaak van het Van Gennep-collectief ‘moreel verdacht te maken en economisch te vernietigen’.³² Woordvoerster Veldhorst reageerde hierop:

‘Voor ons is dit de zaken omdraaien. Nu na drie weken blijkt dat alle betrokkenen in het bedrijf grote fouten hebben gemaakt en nogal driest hebben gereageerd en links schrikt van de puinhopen, wordt er gezocht naar een zondebok, en ja, dan wordt de actie van het Vrouwenbevrijdingsfront daarvoor aangegrepen. Een actie die al die tijd wel doodgezwegen werd in de linkse pers (uitgezonderd de Volkskrant overigens) en nu van stal wordt gehaald om tikken naar uit te delen. Alsof wij die zes hebben ontslagen. Alsof wij geprobeerd zouden hebben het bedrijf “economisch te vernietigen”. Als wij dat hadden gewild dan hadden wij wel iets anders verzonnen dan paarse verf.’³³

Affiche ter promotie van Anja Meulenbelt, De schaamte voorbij (1976). Collectie iisg, Amsterdam

32 Ger Harmsen, in: de Volkskrant, 04-12-1976.

33 R. Veldhorst, ‘Actie feministen verkeerd begrepen’, in: de Volkskrant, 11-12-1976.

[p. 119]

Anja Meulenbelt was het hiermee eens. Volgens haar ging het eigenlijk wat te ver dat Van Gennep er financieel zoveel schade van had geleden.³⁴ Er had een duidelijke termijn voor de boycot afgesproken moeten worden. Door alle media-aandacht was de omzet van Van Gennep aanzienlijk gedaald en omdat er geen aflooptermijn van de boycot was, werd de schuld daarvan nu in de schoenen van het Vrouwenbevrijdingsfront geschoven.

De stakende ex-werknemers mochten dan ontslagen zijn, ze zaten niet stil. Door middel van een telefoonactie, waarbij sympathisanten van Van Gennep per telefoon gevraagd werd te tekenen voor een advertentie in de Volkskrant, zochten ze steun. Ondanks de populariteit van het bedrijf en een onverwacht soortgelijk initiatief van derden had hun actie, hoewel er uiteindelijk een advertentie verscheen, weinig effect.

De gang naar de rechter leek onontkoombaar en al snel hadden de partijen allebei een juridisch raadsman: mr. H.M. Voetelink stond de directie bij en mr. J. van Andel de stakers.

Op 23 december 1976 verscheen de kwestie voor het gerecht, en de belangrijkste vraag daarbij betrof het plotselinge ontslag van de zes stakende werknemers. Volgens artikel 1639 van het Burgerlijk Wetboek is het verboden medewerkers op staande voet te ontslaan, tenzij hun gedrag dat rechtvaardigt. Daarover ging het dan ook in het kort geding: hadden de zes stakers zich zo gedragen, dat hun ontslag gerechtvaardigd was? De directie voerde nog aan dat het bedrijf failliet zou gaan, zodat de eisers geen enkel redelijk belang zouden hebben bij hun vordering, maar dat werd tegengesproken door Van Andel.

Na beschouwing van de statuten van de uitgeverij gaf de rechtbankpresident zijn oordeel:

‘In het midden latende of de directie van gedaagde gerechtigd is om zo nodig tegen de wens van het collectief in, een lid van dit collectief als zijnde deze tevens haar werknemer te ontslaan, zal gedaagde ons inziens gelet op de reeds zeer ver doorgevoerde mate van zelfbestuur van het collectief, in redelijkheid niet tot een ontslag als aan Mieke W[...] gegeven, kunnen besluiten, zonder tevoren het collectief als geheel over een dergelijke voor bedoelde kleine gemeenschap uiteraard zeer ingrijpende maatregel uitvoerig te consulteren. Het onbehagen bij eisers over de feitelijke gang van zaken is dus onzes inziens volkomen verklaarbaar.’³⁵

De rechter besliste dus dat de stakers onterecht ontslagen waren en dat overlegd had moeten worden over het ontslag van Mieke. Nu dat niet gebeurd was, kon de rechter de stakers geen straf opleggen voor hun acties en moesten alle zes ex-stakers weer aangenomen worden. Er was geen sprake van gedrag dat het ontslag op staande voet rechtvaardigde, maar eerder van ‘een conflict tussen twee groepen binnen het collectief, waarvan de ene veel sterker bij het bedrijf is betrokken dan de ander’. De mogelijkheden om de twee groepen nader tot elkaar te brengen waren volgens de rechtbank nog niet uitgeput. Deze uitspraak impliceerde echter niet dat de directie van Uitgeverij en Boekhandel Van Gennep geen straf opgelegd kreeg. De uitgever moest een dwangsom van f200,- per man per dag betalen wanneer hij ze niet meer aannam.

De uitspraak van de rechter plaatste de directie voor een volgende moeilijkheid: de nietstakers saboteerden de terugkomst van de ex-stakers door met ontslag te dreigen wanneer de directie ze weer aannam. Aan het begin van de nieuwe werkweek, op 27 december 1976 verwachtten de ex-stakers weer aan het werk te kunnen, maar de directie had een beslissing genomen: vier van hen werden toegelaten - onder protest van de niet-stakers - maar de

34 A. Meulenbelt, geciteerd door Drayer, op. cit. (noot 1), p. 43.

35 de Volkskrant, 27-12-1976.

[p. 120]

twee anderen waren niet welkom.³⁶ Uiteindelijk bleven er, zoals de directie ooit wilde, vier ex-stakers in dienst, terwijl de andere twee vrijwillig een afvloeiingsregeling kregen.³⁷ Het is dan al februari 1977 en de sfeer binnen de firma was aardig verziekt. Zo verziekt, dat de vier weer aangenomen medewerkers ook opstapten.

Rob van Gennep informeert zijn aandeelhouders over de beëindiging van het conflict. Collectie iisg, Amsterdam

Voor de uitgeverij had het gebeurde grote gevolgen. Het arbeidsconflict wordt in het jaarverslag over 1976 dan ook de belangrijkste gebeurtenis genoemd. Naast de financiële gevolgen kwam ook de organisatiestructuur onder druk te staan. Voor het collectief betekende dat het begin van het einde, maar het Vrouwenbevrijdingsfront was nog niet uitgestreden. In zijn evaluatie schrijft het front dat één ding in elk geval duidelijk geworden was: dat er

36 Naar: de Volkskrant, 28-12-1976.

37 Het Parool, 11-02-1977.

[p. 121]

meer dan ooit behoefte was aan een tegengeluid. Daarom werd enkele jaren later de feministische uitgeverij Sara opgericht. De medewerksters van de uitgeverij namen Mieke liefdevol op in hun midden. Maar de wraak van Van Gennep bleek zoet, toen Mieke er daar ook weer uitvloog. Meulenbelt: ‘Ze kon inderdaad absoluut niet samenwerken.’³⁸

38 A. Meulenbelt, geciteerd door Drayer, op. cit. (noot 1), p. 43.

[p. 122]

Boekhandel Van Gennep prijst goedkope posters aan. Collectie Hedda van Gennep, Amsterdam