De Boekenwereld. Jaargang 24

[p. 185]

Berichten

Weerwoord op de tijdschriftbespreking van Hans Hafkamp in De Boekenwereld, jrg. 24, 2 (2008), p. 99-102

In De Boekenwereld 24/2 kwalificeert Hans Hafkamp mijn artikel ‘Genieën onder elkaar’, verschenen in De Parelduiker 2007/4 als ‘uiterst teleurstellend’. Wat mij in Hafkamps reactie treft is dat hij kennelijk niet heeft begrepen, of niet heeft willen begrijpen, dat ik de persoon McAlmon in een bredere dan alleen literair-historische context behandel. Daarnaast is het jammer dat hij zijn teleurstelling vergezeld doet gaan van verdachtmakingen met betrekking tot mijn bekendheid met McAlmons oeuvre. Het zou zijn geloofwaardigheid in dezen goed hebben gedaan als hij aannemelijk had gemaakt dat het beeld van McAlmon zoals beschreven in mijn artikel, revisie behoeft op grond van door hem genoemde of aangeduide publicaties.

Wouter van Raamsdonk

Grafisch archief Querido naar ub Amsterdam

Uitgeverij Querido heeft negen strekkende meter archief overgedragen aan de Bijzondere Collecties van de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam. Het ‘Grafisch Archief’ bevond zich op een zoldertje in de panden aan het Singel 262, en bestond uit meer dan 600 hangmappen met duizenden schetsjes en werktekeningen. Het materiaal is nu passief geconserveerd en toegankelijk voor onderzoek.

In dit Grafisch Archief, dat teruggaat tot de beginjaren van de uitgeverij, is materiaal bijeengebracht dat met het ontwerp en de productie van het (stof)omslag en/of de band te maken heeft. Daarnaast maakt - uit het digitale tijdperk - een aantal prints deel uit van dit archief. Overigens behoren boekillustraties niet tot deze schenking: die worden in de regel na reproductie aan de illustratoren teruggegeven. Van verschillende

Ontwerp van Susanne Heynemann voor roman van Hella S. Haasse uit 1949. Een van de ‘Best verzorgde vijftig boeken’ van dat jaar

Salamanderpockets zijn wel de originele omslagtekeningen aanwezig.

Het materiaal biedt een rijk overzicht van een belangrijk en interessant deel van de Nederlandse grafische vormgeving. Hoogtepunten uit de Nederlandse literatuur - voor volwassenen en jeugd - passeren de revue in ontwerpen van boekverzorgers als Jan van Krimpen, Susanne Heynemann, Theo Kurpershoek, Helmut Salden, Harry N. Sierman, Gerrit Noordzij, J. Tapperwijn (ps. van Ary Langbroek) en Brigitte Slangen. Ook voor literatuurhistorici die zich met paratekst bezighouden, kan dit archief interessante aanknopingspunten bieden.

Een keuze uit het Grafisch Archief Querido zal te zien zijn op de tentoonstelling ‘Geef een boek!’, die van maart tot en met mei te zien is in de tentoonstellingszalen van de Bijzondere Collecties.

[p. 186]

Schenking archief ‘het oosters antiquarium’ aan ub Leiden

Afgelopen zomer schonk Rijk Smitskamp, eigenaar van de Leidse antiquarische boekhandel ‘Het Oosters Antiquarium’, zijn zakelijk archief aan de Universiteitsbibliotheek Leiden. Het archief is ingeschreven onder de signaturen Or. 26.571-26.574. De classicus Smitskamp begon zijn carrière in 1970 bij de antiquariaatsafdeling van de firma Brill, die toentertijd niet alleen een uitgeverij omvatte, maar ook een drukkerij en een boekhandel. Hij voerde het beheer over de markante ‘winkel van Brill’ aan de Nieuwe Rijn No. 2 tot aan 1992, toen Brill besloot zich uitsluitend op het uitgeven te richten en de drukkerij en de boekhandel af te stoten. Smitskamp zette het antiquariaat zelfstandig voort tot aan zijn pensioen in 2006. Het historische pand met zijn talloze nauwe trappen, gangetjes en boekenstellingen diende als decor voor de film De Ontdekking van de Hemel van Jeroen Krabbé naar het boek van Harry Mulisch.

Rijk Smitskamp was de laatste vertegenwoordiger van een oosterse boekhandelstraditie in Leiden sinds 1683. Met zijn internationaal erkende expertise op het gebied van de oosterse boekdrukkunst in Europa en zijn nauwe betrekkingen met oriëntalisten in binnen- en buitenland was Smitskamp ook een meer dan waardige vertegenwoordiger van deze eeuwenoude traditie. ‘Het Oosters Antiquarium’ was beroemd om zijn talrijke verkoopcatalogi van islamitische handschriften en oude drukken, stuk voor stuk pronkstukken van oosterse boekwetenschap. De boeken in kwestie werden vaak als complete collecties verkocht aan puissant rijke klanten in Maleisië of Saoedi-Arabië. Bij Smitskamps afscheid bleek dat niemand de noodzakelijke kennis, de energie én het zakelijk inzicht bezat om het antiquariaat voort te zetten. Het afscheid werd omlijst door publicaties van bekende oriëntalisten en boekenverzamelaars als Léon Buskens en Jan Just Witkam, die niet alleen blijk gaven van heimwee naar een voorbije periode, maar ook van bezorgdheid over de teruglopende aandacht voor het geschreven erfgoed in de moderne oosterse studies.

Het antiquariaat van Brill. Aquarel van George Boellaard (1990)

Het archief van Smitskamp is groot: 46 verhuisdozen met correspondentie tussen 1970 en 2004, achttien dozen met geannoteerde verkoopcatalogi van ca. 1930 tot 2005, twaalf dozen met speciale dossiers en foto's en 90 laden met fiches van verkochte boeken. Het ontsluiten van een dergelijk groot archief is geen zaak van korte adem en om redenen van privacybescherming blijven sommige delen vooralsnog gesloten. Eenmaal ontsloten en beschikbaar zal het archief echter een uniek inzicht verschaffen in het oosterse boekbedrijf in Leiden in de twintigste eeuw. (Arnoud Vrolijk)

Boeken voor de bijl

In de Amsterdamse krant Het Parool ontstond begin december enig boekenrumoer, waarin een hoofdrol was weggelegd voor zangeres/cabaretière Martine Bijl. Zij blijkt namelijk een boekenverzamelaar met als terrein het geïllustreerde boek. Vanaf haar vijftiende jaar was ze door dit onderwerp gegrepen. ‘Ik was niet uit op eerste drukken van literatuur’, zei ze tegen de journa-

[p. 187]

Illustratie van Arthur Rackham in De ring van den Neveling

list van Het Parool, ‘maar op werken van beroemde illustratoren: Arthur Rackham, Edmond Dulac, J.J. Grandville. Stokoude prentenboeken van geschept papier, met gekleurde tekeningen die met de hand zijn ingeplakt.’ Titels die ze in het interview noemt, zijn onder meer Grandvilles Scènes de la vie privée et publique des animaux. Études de moeurs contemporaines par de Balzac-George Sand - Charles Nodier - Stahl - J. Janin - P. Bernard - E. de la Bédollierre - L. Baude - Ed. Lemoine, waarvan de 1853-uitgave €175 euro doet op antiqbook.com, Wagners vierdelige De ring van den Neveling. Metrische vertaling van Willem Kloos uit 1911, met kleurenplaten door Arthur Rackham (per deel zo'n €75) en Albert Verwey's Britsche Balladen, geïllustreerd door Rackham (€90). Er zat ook veel door Rie Cramer geïllustreerd werk bij, geliefd bij kinderboekenverzamelaars. Martine Bijl wilde de boeken de deur uit doen om ruimte te maken in de boekenkast -

Illustratie van Arthur Rackham in De ring van den Neveling

kennelijk was het verzamelen weer een beetje overgewaaid. Dat blijkt ook uit haar volgende stap. Ze bracht de dertien dozen met boeken naar Van Gendt Book Auctions. Wie de geschiedenis van Buijnsters over het Nederlandse antiquariaat en veilingwezen heeft gelezen, weet hoe het met Van Gendt bergafwaarts is gegaan nadat in 1982 de zaak aan Wolters/Samson werd verkocht. Van Gendt, zelf telg uit een negentiende-eeuws antiquarengeslacht, had weliswaar acht kinderen (onder wie drie tweelingen!) maar geen van hen volgde hem op. Wolters verkocht de zaak aan Kok in 1988. Kok: ‘Het was toen ik het kocht al een verliesgevende zaak.’ Hij deed de helft van de aandelen over aan veilinghuis De Zon, maar nam de zaak toch weer in eigen hand in 1992. In 2005 werd alsnog het hele veilinghuis aan De Zon verkocht. ‘Er is’, schrijft Buijnsters, ‘veel fantasie voor nodig om in het huidige Van Gendt iets terug te vinden van die roemruchte oorsprong.’

[p. 188]

Omslag van Rie Cramer, A is een aapje

Veilinghuis De Eland/De Zon doet vooral inboedels, schilderijen, huisraad en heeft als kenmerk een sympathieke laagdrempeligheid. Kennelijk verwacht men er op boekengebied niet veel bijzonders binnen te krijgen, want nadat de medewerkers van het veilinghuis een paar dozen hadden opengemaakt en alleen moderne boeken aantroffen, lieten ze de rest dicht en gingen ervan uit dat dit ook wel modern spul zou zijn: niet veel waard met andere woorden. Het werd allemaal zonder overleg naar de kringloopwinkel gebracht. Martine Bijl had namelijk een formulier getekend waarop stond: ‘Uitponden, indien niet veilbaar naar kringloop.’ Toen de cabaretière daar achter kwam, was ze geschokt. Directeur van De Eland/De Zon Peter Trommelen beaamde tegenover de krant dat er niet goed gekeken was, maar zei dat Martine Bijl toch echt dat formulier beter had moeten lezen. Er kwamen bij Het Parool reacties binnen, onder andere van een meneer die inderdaad bij de kringloopwinkel boeken van Martine Bijl had gevonden. Maar naspeuringen in diezelfde winkel wezen uit dat alles al verkocht was. Het Parool kwam twee weken later nog eens op de zaak terug met een niet erg vleiend beeld van Van Gendt Book Auctions, waarvan de slotsom luidde dat Van Gendt een boekenkenner in huis zou moeten halen. Daar is inmiddels wat aan gedaan, want per 1 januari 2008 is Jaap van Eesteren, voor Boekenwereld-lezers geen onbekende, bij Van Gendt in dienst getreden.

Grimmig getouwtrek in Duitsland

Een vroege editie van de sprookjes van Grimm met notities van de broers is in Duitsland het voorwerp van bits getouwtrek, zo meldt Deutsche Welle. Na de eerste uitgave van de verzamelde kinderverhalen werkten Jacob en Wilhelm Grimm de tekst in de marge voortdurend bij. Deze unieke meerdelige uitgave was tot voor kort in het Grimm Museum in Kassel te zien, en zou

[p. 189]

Een pagina uit de betwiste Grimm-uitgave

30 miljoen euro waard zijn. unesco plaatste de boeken op de lijst van het werelderfgoed, en dat verhevigde de al jaren aanslepende discussie over de eigendom nog meer. De Grimmgesellschaft van Berlijn betwist met de hulp van een rist academische Grimm-specialisten dat het Brüder Grimm-Gesellschaft, de uitbater van het museum, de rechtmatige eigenaar zou zijn. Het geeft een overzicht van de ingewikkelde literair-juridische kwesties die ook over andere documenten gaat. Nadat de Universiteit van Kassel en de stad Kassel hun blik lieten vallen op de Grimm-exemplaren, borg het museum de boeken veilig op in een bankkluis. Het Grimm Museum heeft al gereageerd met deze verklaring, en trekt de expertise van de experts en dus de geldigheid van de claim in twijfel. De manuscripten zijn volgens het museum als facsimile beschikbaar en de verschillende delen werden ook ontsloten via internet. Het ‘grimmige’ dispuut tussen de Grimm-gesellschaft van Kassel en Berlijn heeft ondertussen ook de Wiki-pagina's bereikt. (bron: Hans Cottyn/De Papieren Man)

Marelibri.com

De vereniging Marelibri.com is in 2007 opgericht door vijf grote Europese websites voor antiquarische en tweedehands boeken. Hoofddoel is het ontplooien van een aantal gemeenschappelijke activiteiten, waarvan de website www.marelibri.com de belangrijkste is. Hierop kan het collectieve aanbod van de verschillende leden worden doorzocht: 20 miljoen boeken, aangeboden door 2000 antiquaren. Marelibri.com is daarmee een van de grootste sites voor antiquarische en tweedehandsboeken in Europa.

De vijf Europese websites die Marelibri.com hebben opgericht zijn: Antiqbook (Nederland), Prolibri (Duitsland), Livre-Rare-Book (Frankrijk), Uniliber (Spanje) en Maremagnum (Italië). Door de groeiende handel in antiquarische en tweedehandsboeken via internet en de toenemende rol van particuliere verkopers is het voor de klant vaak moeilijk de betrouwbaarheid en kwaliteit van een verkoper te beoordelen. Marelibri.com verenigt websites die strenge toelatingseisen hanteren voor antiquaren en is hierdoor een keurmerk van professionaliteit en kwaliteit. Daarnaast kan door de samenwerking de online dienstverlening sterk verbeterd worden, zowel op de individuele sites als op de hoofdsite www.marelibri.com. De databases van de verschillende websites zijn complementair: zodoende is er nauwelijks overlap en biedt Marelibri.com het meest gevarieerde aanbod op de Europese markt. Tevens zal Marelibri.com vele extra gebruikersfaciliteiten bieden, waaronder een functionaliteit die het mogelijk maakt eenvoudig op onderwerp te zoeken. Doordat de diverse databases op een centrale server staan, gaat het zoeken bovendien net zo snel als op een van de individuele sites.

De belangrijkste activiteit van de vereniging Marelibri.com is het ontplooien van www.marelibri.com. In de nabije toekomst zal de vereniging ook andere activiteiten ondernemen, zoals deelname aan beurzen, debatten, conferenties en boekpresentaties.