De Boekenwereld. Jaargang 24

[p. 175]

Amsterdam wereldboekenstad
23 april 2008-22 april 2009

Al sinds de Gouden Eeuw is Amsterdam een echte wereldboekenstad met een grote reputatie in binnen- en buitenland. Amsterdam heeft altijd haar poorten geopend voor schrijvers die op de vlucht waren voor onderdrukking. Een traditie die - door de open houding van het boekbedrijf - ervoor heeft gezorgd dat de stad altijd bruiste van schrijvers, drukkers, boekhandels, uitgevers en antiquariaten. De toekenning van de titel ‘Wereldboekenstad’ door de unesco geeft de stad Amsterdam de unieke kans om haar reputatie als vrijplaats van het woord en boekenstad opnieuw stevig op de internationale kaart te zetten.

Amsterdam Wereldboekenstad wil de dialoog aangaan en aanjagen rond de vrijheid van meningsuiting. Dit doet zij door het thema ‘Open Boek’ als leidraad te nemen. Dit thema sluit aan bij het karakter van de (boeken)stad Amsterdam, verbindt het boek met de maatschappelijke actualiteit in binnen- en buitenland en biedt ook ruimte aan verdieping op het gebied van branchespecifieke onderwerpen als auteursrecht, zelfcensuur en digitalisering. Spinoza, Anne Frank en Annie M.G. Schmidt zijn de drie iconen van Amsterdam Wereldboekenstad, want zij vertellen het verhaal van Amsterdam; toen en nu.

[p. 176]

Welke activiteiten zijn interessant voor de liefhebber van boek en prent? De redactie van De Boekenwereld heeft voor haar lezers vast een kleine selectie gemaakt.

Van 6 maart t/m 28 mei toont de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam de expositie ‘Boek zoekt lezer. Reclame uit de boekenwereld sinds de 17^e eeuw’. Een historisch overzicht laat zien hoe de Nederlandse lezer al eeuwenlang tot boekaankopen wordt verleid. Sinds de 17^e eeuw zetten uitgevers een breed scala aan middelen in, zoals catalogi, boekbanden en -omslagen, affiches, tijdschriften, signeersessies met auteurs en - sinds de jaren '30 van de vorige eeuw - natuurlijk de Boekenweek. De aanleiding voor deze expositie is het feit dat de beroemde collectie van de Stichting Bibliotheek van het Boekenvak vijftig jaar geleden bij de Bijzondere Collecties werd ondergebracht. Deze tentoonstelling rond het thema ‘propaganda en reclame’ voor het boek wordt mede samengesteld in het kader van Amsterdam Wereldboekenstad en de Boekenweek 2008.

Wat de reclame voor het boek betreft, is vooral de door de cpnb georganiseerde Boekenweek bekend, met zijn boekenweekgeschenk, affiches en boekenbal. Hiermee zijn boeken tien dagen lang niet weg te slaan uit de media. In de tentoonstelling zijn onder andere de originele illustraties van Annemarie van Haeringen te zien die zij maakte voor de kleuteruitgave van het Kinderboekenweekgeschenk van 2007. Van Haeringen is een van de belangrijkste Nederlandse illustratoren en haar werk werd tot nu toe met drie Gouden Penselen onderscheiden.

In de tentoonstelling hangen honderden prachtige affiches die laten zien welke beelden, teksten en vormen tot op vandaag zijn gebruikt in de boekreclame. En ook de aantrekkelijke catalogi van uitgeverijen en boekhandelaren, en de intekenlijsten, circulaires, boekhandelsetiketjes en pr-tijdschriften tonen hoe lezers al eeuwenlang worden verleid tot de aanschaf van een boek. Het overzicht gaat ook in op het auteursportret als verkoopmiddel. Dat kent een lange traditie: van in koper gegraveerd op geschept papier tot fotografisch op een glossy. De persoonlijkheid en niet te vergeten het uiterlijk van de auteur werden in het televisietijdperk een factor van betekenis. En wat doet het uiterlijk van het boek zelf voor de verkoop? Originele tekeningen voor omslagen van Salamanderpockets en recente omslagontwerpen van Studio Ron van Roon tonen dat uitgevers veel aandacht besteden aan dit facet van het boek.

De tentoonstelling schenkt bovendien aandacht aan de technische ontwikkelingen in de productie. Die zijn nog steeds bepalend voor vorm en functie van het boek. Van houten handpers (het boek in oplage) en lithografie (illustraties in kleur) tot het digitale boek (veel tekst makkelijk beschikbaar). Opmerkelijk is dat het bijzonder geproduceerde boek niet lijdt onder die laatste ontwikkeling: de status van het boek als object lijkt onveranderd hoog.

De openingsweek van Amsterdam Wereldboekenstad (21-27 april) biedt een breed scala aan activiteiten, van de officiële opening op 23 april in de Westerkerk tot een symposium tot voorleessessies van wereldberoemde auteurs in het internationale literatuurfestival in de nieuwe Openbare Bibliotheek Amsterdam.

The Book in the Internet Era: Copyright and the Future for Authors, Publishers and Libraries, is de titel van het internationale auteursrecht symposium dat ter gelegenheid en aan de vooravond van de start van Amsterdam Wereldboekenstad wordt georganiseerd op 21 en 22 april 2008. De gevolgen van de digitale ontwikkelingen voor alle betrokkenen in de informatieketen leiden tot hernieuwde discussies over het evenwicht tussen eigendomsrecht en

[p. 177]

‘Geef een boek’. Affiche

Jan Sluijters, affiche voor Manus Peet (1922), roman van Is. Querido

Boeken in huis. Tijdschrift (1965)

Het Kinderboekenhuis. Geschenk Kinderboekenweek 1961 (bouwplaat)

toegang tot informatie, tussen exclusiviteit en vrije mededinging en tussen handhaving en privacy.

Gastsprekers zijn onder anderen: Dr. Ernst Hirsch Ballin (Minister van Justitie), Paul Goldstein (Professor of Law at Stanford University), Richard Charkin (Executive Director of Bloombury) en James Boyle (Professor of Law at Duke University). U kunt zich via de website van Amsterdam Wereldboekenstad aanmelden.

Van 25 april tot 7 september is in het Allard Pierson de tentoonstelling Lectori Salutem, boek en oudheid te bezichtigen. Letters, woorden en tekst gebruiken wij elke dag. Waarom schrijven wij op papier van A4-formaat en gebruiken wij bij voorkeur de Times Roman? Heet een

[p. 178]

miniatuur zo omdat het een heel klein plaatje is? Wat was er te vinden in de bibliotheken van de Oudheid? Welke rol spelen de antieke teksten nu nog in computergames en films? Op de tentoonstelling Lectori Salutem, die gaat over het ontstaan en de geschiedenis van het boek in en na de klassieke oudheid, vindt u de antwoorden. Lectori Salutem behandelt een aantal kernmomenten uit de geschiedenis van het boek. Originele objecten, de mooiste handschriften en boeken uit Nederlandse collecties, foto's en teksten tonen hoe het werk van klassieke auteurs zoals Homerus, de eeuwen heeft doorstaan.

De Ilias van Homerus, prototypografie (voor 1473). Koninklijke Bibliotheek, Den Haag

Op 6 juni is Amsterdam als vrijplaats in het boekbedrijf in de 17e en 18e eeuw het onderwerp van een lezing die gehouden zal worden door Marieke van Delft, verbonden aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

11-14 juni wordt het jaarlijks congres van de European Booksellers Federation gehouden, gecombineerd met het congres International Booksellers Federation.

In het weekend van 6-7 september vindt in het kader van de Open Monumentendag het drukwerkspektakel Boekwerk in uitvoering plaats, met Het Wereldboek, muziekuitvoering, filmdocumentaire en een presentatie. Het publiek wordt getoond hoe in vroeger tijden boeken werden geproduceerd. Een en ander zal plaatsvinden bij drukkerijen, grafische ateliers en dito musea, die in het bezit zijn van draaiende boekdruk-stopcylinderpersen (zoals de Johannis-berger, de man en/of de Frankenthaler).

Op elk van deze persen zullen, verspreid over het land, één of meer pagina's van Het Wereldboek worden gedrukt. Een groot aantal bekende auteurs, publicisten, beeldend kunstenaars en vormgevers levert bijdragen aan dit unieke boek over de wereld van het boek. De presentatie van het gebonden eindresultaat staat gepland in april 2009.

Tijdens de openingsceremonie van het Internationale Symposium over censuur op 18 september wordt de IPA Freedom to Publish Prize uitgereikt door Ana Maria Cabanellas, president

[p. 179]

Kleitablet met envelop. Allard Pierson Museum, Amsterdam

van de International Publishers Association. Deze prijs wordt jaarlijks uitgeloofd voor uitzonderlijke moed in het hooghouden van de vrijheid van meningsuiting en vrijheid van publicatie. De prijs is bedoeld om een persoon, een organisatie of een instelling te huldigen die waar ook ter wereld een in het oog lopende bijdrage heeft geleverd aan de verdediging en/of bevordering van de vrijheid van publicatie. Bijzonder is het bestuur van de Groep Algemene Uitgevers (gau) van het Nederlands Uitgeversverbond heeft besloten de ipa Freedom to Publish Prize te sponsoren in het kader van Amsterdam Wereldboekenstad 2008.

Het internationale symposium over neocensuur vindt van 19-20 september plaats en zal zijn licht schijnen op de gevolgen van nieuwe vormen van censuur voor auteurs en uitgevers. In de landen van ‘het vrije Westen’ ontstaat steeds nadrukkelijker het beeld dat de uitingsvrijheid en de ongestoorde verspreiding van denkbeelden en geschriften in toenemende mate worden bedreigd of afgeschrikt door censuurachtige verschijnselen zoals zelfcensuur, marktcensuur en verzwijging. Tezamen zouden deze verschijnselen als ‘neocensuur’ kunnen worden aangeduid.

Het is niet eenvoudig de vinger achter die verschijnselen te krijgen, omdat ze niet zijn geïnstitutionaliseerd, maar in feite symptomen zijn van een toenemende angst voor sociale, politieke, juridische en strafrechtelijke represailles op de uiting van onwelgevallige denkbeelden. De recente censuurachtige verschijnselen kunnen op den duur een verstikkende invloed hebben op de vrijheid van uiting en van informatie, en dus op de kwaliteit van de gehele samenleving. In dat geval hebben zij grote gevolgen voor de gehele wereld van het schrijven en het boek. Daarom is het dringend nodig dat schrijvers, uitgevers, bibliothecarissen en boekverkopers stilstaan bij de ontwikkeling van neocensuur en nagaan wat zij daartegen kunnen ondernemen.

Uiteraard zijn er nog tal van activiteiten in het kader van Amsterdam Wereldboekenstad die in meer of mindere mate aansluiten bij de wereld van boek en prent. Raadpleeg hiervoor de www.amsterdamwereldboekenstad.nl. Ook voor meer informatie over de genoemde activiteiten kunt u op deze site terecht.