De Boekenwereld. Jaargang 24

[p. 35]

Over die zaak...
Jaap Lieverse

Over die zaak..., Keuze uit de opstellen en artikelen van Huib van Krimpen, Uitgeverij De Buitenkant, Amsterdam 2006, 280 p., geïll., isbn 9076452067, €30

Het afgelopen voorjaar was er gelegenheid een rondleiding door de Artis Bibliotheek bij te wonen. De daarvoor uitgestalde werken waren indrukwekkend, intrigerend en soms adembenemend; zeer gedetailleerde kennis openbaarde zich in sublieme tekeningen en majeure vormen.

Onmiddellijk drong het door dat de daar verzamelde kennis ver afstaat van de - toch niet onaanzienlijke - omvang, diepgang en samenhang van de kennis over de typografie, die echter in het onderwijs nauwelijks wordt onderzocht, beperkt wordt toegepast en in de praktijk nauwelijks wordt onderhouden; de stand van zaken op het vakgebied typo/grafische geschiedenis.

Dus is het onbetwistbaar van belang bijzondere gebeurtenissen vast te leggen en opmerkelijke mensen in dat vak aandachtig te koesteren. Mensen die, vaak tegen de stroom in, werken aan bruggen en dwarsverbanden om het metier continuïteit en verdieping te geven.

Een van de mensen die zijn actieve leven lang gedreven werkte aan het concretiseren van deze aan zichzelf gestelde opdracht was Huib van Krimpen (11 maart 1917-2 februari 2002). Zijn niet-aflatende reflectie, pleidooien en verweren, waarin hij zijn visie op typografie, grafische vormgeving en randgebieden verpakte, heeft hij consequent en vasthoudend ontwikkeld. En jarenlang in kranten, tijdschriften en boeken neergelegd.

Aangevuld met zijn veelzijdige praktijkervaring in de uitgeverij- en boekenwereld, ondermeer opgedaan bij A.A.M. Stols, Henri Friedlaender en Uitgeverij Meulenhoff, mondde dit al in 1966 uit in zijn Boek over het maken van Boeken.

De eerste druk van wat als zijn ‘magnum opus’ gezien moet worden, kreeg een bescheiden maar overtuigende receptie. De daarin opgenomen roep om het niveau van het vak te verhogen en zijn geschiedenis te koesteren, werd gewaardeerd. Bovendien had hij volgens W. Buddingh in het tijdschrift TéTé: ‘een onschrijfbaar boek geschreven’. De herziene en vermeerderde uitgave ervan verscheen twintig jaar later, in 1986, drie jaar na het storm-

[p. 36]

achtige begin van de digitale revolutie. Die, als alle revoluties, veel schade aanrichtte, maar ook een nieuwe wereld inluidde: het vak veranderde dramatisch. De tweede uitgave kreeg uitvoerige aandacht in de (vak)pers. Het overheersende karakter van die ontvangst was een schoolvoorbeeld van receptiegeschiedenis; de betekenis en positie van het boek werd nu scherper beoordeeld. Huib van Krimpen zelf, de medium is the message-cultus floreerde op volle kracht, werd in de schijnwerpers gezet.

Huib van Krimpen tijdens de uitreiking van de Laurens Janszoon Costerprijs (1983)

Het overlijden van Huib van Krimpen versterkte het plan om herinneringen aan hem op een persoonlijke manier gestalte te geven. Het leek niet moeilijk en ook logisch - in zijn laatste levensfase was hij bezig geweest zijn ‘opstellen’ te herlezen en te heroverwegen. In een, zoals hij schreef, ‘bijna continue proces van “afschieten”’ zocht hij naar artikelen die het doorgeven waard waren. Met zijn scherp bewustzijn van de tijdelijkheid van kranten- en tijdschriftstukjes legde hij verschillende lijstjes aan; ze konden zijn twijfel niet wegnemen. Ondanks het onverminderde enthousiasme om hem heen stokte het plan. Om ten slotte gerealiseerd te worden, moest het wachten tot najaar 2005, ruim drie jaar na zijn overlijden. En nu, ruim vijf jaar daarna, dit stukje.

Over die Zaak..., Een keuze uit opstellen en artikelen van Huib van Krimpen, is precies wat de titel aangeeft. Leidend motto is een citaat van Multatuli (Idee nr. 60): ‘Als ik iets geschreven heb en dat nalees, is meestal m'n hoofdindruk: “Over die zaak zou veel te zeggen zijn.”’ Dat klopt ook voor de weg die dit boek heeft afgelegd.

[p. 37]

Het karakter van Over die Zaak... is die van een welluidende echo van Boek, over het maken van boeken. Door de geest die het ademt, de mentaliteit die het vertegenwoordigt en de reflectie die het bezit. De positie van Over die zaak... is die van een ruimer georiënteerde introductie tot Boek; voor de niet speciaal in typografie geïnteresseerde lezer. Tegelijkertijd is het, als het gaat om de thematiek van de opgenomen artikelen, ook een aanvulling op Boek. Deze zijn wezenlijk met elkaar verbonden. Maar het is een twee-eenheid die niet geheel in balans is.

Samen met Huibs weduwe Will van Krimpen vormde ondergetekende de redactie van het boek. Daarom niet de eerst aangewezene om over Over die Zaak... te schrijven. Het verzoek daartoe van de redactie van dit tijdschrift kon ik, na aarzelingen en twijfels, toch ook moeilijk naast me neerleggen. Ik vat het maar op als een gerechtvaardigd, postuum gebaar naar een vriend en leermeester.

Over die Zaak... bevat vierentwintig artikelen, geschreven tussen 1940 en 1995. Zij worden omringd door herinneringen aan Huib van Krimpen van Emile de Vries en een visie op Boek van Gerrit Noordzij; beiden zeer lang bevriend met hem. Met de nog door Van Krimpen zelf geschreven en door zijn vrouw Will aangevulde verantwoording, en mijn bijdrage Liefdevolle dressuur achterin oogt het verantwoord en compleet.

De redactie heeft op eigen gezag vier substantiële stukken toegevoegd. Deze waren uit angst voor het teveel door Van Krimpen terzijde gelegd, maar zijn toch belangrijk; waardevolle schakels voor een goed begrip van een periode. Een in omvang en techniek helaas schraal uitgevallen katern met foto's is het sluitstuk. De vormgeving van Karel Treebus geeft uitdrukking aan de intrinsieke bescheidenheid die Van Krimpen in hoge mate sierde.

Die bescheidenheid was overigens een voorwaardelijke karaktertrek van die generatie typografen en ontwerpers. Maar was ook functioneel en sloot eigenzinnigheid en creativiteit geenszins uit. Door Ovink werd deze moreel sterke grondhouding getypeerd als: ‘hardnekkige en zelfbewuste bescheidenheid’.

John Dreyfus in Haarlem (1992)

G.W. Ovink (1983). Foto nationaal Foto-persbureau

[p. 38]

Uit lezing van die stukken komt een breder beeld van Huib van Krimpen naar boven dan in polariserende vakkringen - zij het in de wandelgangen - wel werd geschetst. Dat waren pogingen om hem door middel van de goedkope goed/foutbeoordeling in een achterstandpositie te zetten. In werkelijkheid was hij een ruime geest. De stukken in Over die Zaak... weerspiegelen verschillende facetten van zijn aard en wezen; ze vormen zijn gezicht en accentueren zijn interesses, die hij beroepshalve inzette: taal en vertalen, journalistiek, uitgeven. Ze vertegenwoordigen een scherpe notie, waardevolle mentaliteit of belichten een markante persoonlijkheid. Of het nu over Jan Tschichold, Berend Modderman, Gerrit Noordzij, drukletters in Nederland, uitgeversmerken of de stijl in de typografie ging, ze draaiden allemaal om ‘het boek’.

Hoewel hij in de ogen van andersdenkende vakgenoten een uiterst secuur pietje was, kon hij ook zeer relativerend en vergoelijkend optreden. Uitdrukking van zijn liefde voor feiten en zijn vergevingsgezinde karakter. Samen met zijn kritische houding en scherp analytisch vermogen - echt iets anders dan pietluttigheid - stond hij niet anders dan als humaan in de wereld. Die gerichtheid op feiten was een houding die haaks stond op de toen al heersende mode van beeldvorming, emotie en ongebreidelde zelfexpressie. Die feitenattitude was ook enigszins een ‘handicap’: de verfijning en verdieping van specialisaties veroorzaken in een hoog tempo enorme toename van beschikbare kennis en informatie, die gemakkelijk kan leiden tot een oppervlakkige benadering van feiten en het trekken van scheve conclusies - ook door hen die beter kunnen weten. Van Krimpen wist zeker beter, maar hij liet zich niet beïnvloeden door die tendensen, vastbesloten om noch voldaan, noch teleurgesteld in evenwicht te blijven.

De oorsprong van die levenshouding valt af te lezen uit Huib van Krimpens tijd, achtergrond en opleiding. Uit zijn biografie en bibliografie kunnen de klare feiten worden gedestilleerd die een rol speelden in zijn ontwikkeling. Het is een gemiste kans dat beide in Over die Zaak... ontbreken. Om tot een objectiever en zuiverder oordeel te kunnen komen van zijn positie en betekenis moeten we onder zijn subjectieve bekendheid kunnen graven. Door het ontbreken ervan kan dat niet. Jammer, omdat de kans dat er ooit nog eens een boek aan Huib van Krimpen gewijd zal worden met het verstrijken van elke nieuwe dag kleiner en kleiner wordt.

Zijn activiteiten op het literaire gebied, het schrijven over het vak in gevarieerde toonsoorten, zijn vertaalwerk, zijn bemoeienis met de Stichting Drukwerk in de Marge, zijn activiteiten in zijn Blauwe Maandag Pers, dit samenstel van bezigheden doet gefragmenteerd aan, maar is in wezen uitdrukking van een uiterst consciëntieuze en diepgewortelde behoefte om zijn talenten zinvol te exploreren. Daarin toont hij zich een renaissanceman. De op de loer liggende versnippering kon hij pareren door inzet. Zo groeide zijn faam, die zich uitstrekte tot een internationale kring van boekverzorgers, grafische en letterontwerpers en inhoudelijke representanten uit de grafische industrie. Hij was een welkome en geziene gast bij vele (internationale) activiteiten op het vakgebied, zoals de AtypI. Ook was hij jarenlang docent op het Plantijn Instituut te Antwerpen. En natuurlijk was hij bekend met futuristenwoorden, dadawoorden en popartwoorden. Voor de (boek)typografie echter van geen belang.

Zonder overdrijving hadden zijn stukken gemakkelijk omringd kunnen worden met portretten van Willem Ovink, Bror Zachrisson, Beatrice Warde, John Dreyfus, Fernand Baudin,

[p. 39]

Bror Zachrisson (1979)

Tibor Szántó, tekening Gerrit Noordzij (1991)

Hans Peter Willberg, Maximilian Vox, Olivier Simon, Tibor Szántó en Stanley Morison. Om de biotoop waarin hij werkte en leefde te illustreren. Ondertussen had hij ook aandacht voor de jongere generaties. Zo was hij aanwezig bij het Lay in-Lay out-debat (Gerrit Rietveld Academie, 1977). Een van zijn laatste uitstapjes was naar Hier Papier (Het Maagdenhuis, 2001).

Misschien is het betekenisvol dat Van Krimpen bij zijn selectie voor Over deze Zaak... vooral aandacht heeft besteed aan juristen, schrijvers, uitgevers, literatoren en redacteuren. Een veelkleurig palet van mensen met veelzijdige eigenschappen; karakters die ook verschillende facetten van zijn eigen levenspad weerspiegelen.

Hij was in weerwil van zijn onwrikbare principiële typografische opvattingen een bijzonder genereus mens. Als geen ander was hij bereid zijn kennis en ervaring te delen met anderen - hij hield zijn kaarten niet voor de borst. Bovendien bracht hij je op vriendschappelijke manier in contact met zijn relaties. Dat niet alleen: hij was ook een inspirator en katalysator. Voor hen die wilden luisteren, een geestelijke mecenas. Daarin toonde hij zich expliciet. Lardeerde zijn voordrachten met veel humor. In die humor kon hij veel van zijn vaste en soms ook vastgeroeste principes - hij was zich ook zeer bewust van die beperking - vaak wonderwel ook weer op een intelligente, geestige manier relativeren; ironie was een van zijn sterke wapens. Soms was die zeer subtiel; pas na enkele uren sijpelde de pointe door.

Om zo in Over die Zaak... te kunnen bladeren en lezen is inspirerend. Al levert het door de omissies ook een wat onaf gevoel op. Het is een voorrecht om door zo'n geest gedresseerd te zijn. In de categorie bijzondere leraren - wie heeft ze niet - is Huib van Krimpen een dierbare, voor mij.