De Boekenwereld. Jaargang 23

[p. 325]

Berichten

Harry N. Sierman (1927-2007). elegante ordening

Op dinsdag 22 mei overleed grafisch ontwerper Harry N. Sierman. Hij was tachtig jaar. Op 17 mei 1927 werd hij in Amsterdam geboren; zijn vader importeerde bonnetterie (gebreide kleding). Harry volgde een opleiding aan het Amsterdamse Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs, waar de beroemde architect Mart Stam directeur was. Na kort in de reclame gewerkt te hebben, begon hij in 1948 voor zichzelf, op de zolder van zijn woonhuis aan de Keizersgracht. Het typografische vak leerde hij in de praktijk.

Sierman maakte literaire en wetenschappelijke uitgaven, naast beeldboeken als bedrijfsuitgaven en kunstcatalogi. Min of meer binnen het klassieke idioom - hij rekende zichzelf tot de ‘vooruitstrevende traditionelen’ - ontwierp hij eigentijdse boeken. Zijn oeuvre is gevarieerd maar heeft een duidelijke signatuur, ook door het bijzondere kleurgebruik en het harmonieuze zetwerk (soms met ornamenten). Perfectie en ordening stonden speelsheid en elegantie nooit in de weg.

Harry Sierman, juni 1995 (foto Jan Noot)

Omslag van Leestekens (1965)

Tot zijn vroege opdrachtgevers behoorden de meubelfabrikanten Bruynzeel, Pastoe en Artifort. De eerste literaire uitgaven voor Querido, zijn belangrijkste opdrachtgever, ontstonden begin jaren zestig. Voor deze Amsterdamse uitgeverij zou hij vier decennia lang ontwerpen, met Battus' complexe Opperlandse taal- & letterkunde (1981) als een van de hoogtepunten. Verder werkte hij onder meer voor het Rijksmuseum Amsterdam, Uitgeverij Oosthoek, Van Lindonk Special Projects, Esso Nederland en kpn (postzegels).

Sierman had de reputatie duur te zijn. En waarschijnlijk was hij dat ook, omdat hij lang aan opdrachten werkte en vaak zelf beeldresearch deed. Met grote gedenkboeken kon hij rustig twee jaar of meer bezig zijn. Ondanks het

[p. 326]

Omslag van Opperlandse taal- & letterkunde (1981)

aanzien dat hij ontegenzeggelijk genoot, benadrukte hij graag zijn dienende rol als bemiddelaar tussen schrijver en lezer. Zo zei hij in 1993 in een interview met NRC Handelsblad: ‘Het vak van grafisch vormgever is aan strenge praktische eisen onderhevig: tijd, geld, doelgroep. Ik heb ook geen moeite met de vage anonimiteit waarin mijn werk zich afspeelt. Het zou hovaardig zijn om dit soort dienende werkzaamheden in verband met kunst te brengen. Wanneer ik geen opdrachten heb, doe ik ook niets.’

Ontwerpers van zijn generatie hadden hun hart verpand aan de boekdruk, het drukken met loden letters. De Mac bestond nog niet: de drukkerij kreeg gedetailleerde zet- en andere instructies op papier. Een boekomslag ontstond met pen en penseel, met de tekst getekend in het toe te passen lettertype, bij Sierman bij voorkeur van Monotype of Enschedé. En wat maakte hij prachtige schetsontwerpen! Zijn dochter stond als kleuter perplex over een opdracht in haar prentenboek. Was dit exemplaar soms speciaal voor haar gedrukt? Later begreep ze het: ‘Mijn vader is reuzengoed in drukletters uit een inktpotje.’

In 2003 verscheen met Helmut Salden: letterontwerper en boekverzorger Siermans laatste boek en zette hij een punt achter zijn glanzende loopbaan. Het archief schonk hij aan de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Zijn werk werd bekroond met de H.N. Werkmanprijs 1977 voor het monumentale Vier eeuwen Herengracht en met de Charles Nypels prijs 1992 voor zijn gehele oeuvre. Vele door hem verzorgde uitgaven zijn te vinden in de catalogi van De best verzorgde boeken uit de periode 1959-2003.

Mathieu Lommen

Marika Keblusek nieuwe directeur Scaliger instituut

Op donderdag 7 juni heeft prof. dr. Paul Hoftijzer afscheid genomen als directeur van het Scaliger Instituut van de ub Leiden. Hij is vanaf die datum opgevolgd door prof. dr. Marika Keblusek. Keblusek (1965) is na haar studie Nederlands in 1997 in Leiden gepromoveerd op een proefschrift over de Haagse boekhandel in de zeventiende eeuw.

Na haar promotie heeft Keblusek diverse postdocplaatsen bekleed in Leiden, als laatste binnen het door haar aangevraagde Vidi-project ‘Double Agents’. Ook maakte ze twee tentoonstellingen voor het Haags Historisch Museum. In 2003 werd ze door de P.A. Tiele Stichting benoemd tot bijzonder hoogleraar in de geschiedenis van uitgeverij en boekhandel aan de Universiteit van Amsterdam. Tevens is ze werkzaam bij de opleiding Kunstgeschiedenis van de Leidse letterenfaculteit, waar ze zich bezighoudt met onderzoek naar collecties in het algemeen, en de Leidse universitaire en ub-collecties in het bijzonder. Vanuit die laatste positie kan ze een bemiddelende rol spelen in onderwijs en onderzoek ten aanzien van de Bijzondere collecties van de Leidse ub.

De directeur van het Scaliger Instituut heeft de algemene en dagelijkse leiding van de werkzaamheden. Daarbij gaat het om het fellowsprogramma (ca. 12 per jaar), de organisatie van cursussen, lezingen, workshops, symposia, tentoonstellingen, alsmede van de jaarlijkse ‘winterschool’. De directeur onderhoudt contacten met conservatoren, onderzoekers en instellingen bin-

[p. 327]

nen en buiten Leiden, stimuleert en faciliteert onderzoeksprojecten en verzorgt publicaties over de collecties.

Leerstoel boek.be

Op 1 juni 2007 ondertekenden Geert Joris, gedelegeerd bestuurder van Boek.be, de vereniging van Vlaamse uitgevers, importeurs en verkopers van boeken, en prof. dr. Francis Van Loon, rector van de Universiteit Antwerpen, een overeenkomst over de oprichting van de ‘Leerstoel Boek.be’. Daarmee krijgt de spontaan gegroeide samenwerking tussen Boek.be en de Universiteit Antwerpen vaste vorm.

De opleiding Informatie- en Bibliotheekwetenschap aan de Universiteit Antwerpen omvat het opleidingsonderdeel ‘Actuele problemen van uitgeverij en boekhandel’. Deze introductie tot het hedendaagse boekenvak geeft toekomstige informatieprofessionals een overzicht van alle actoren die een rol spelen in de waardeketen van het boek. Daaruit blijkt onder meer dat de wereld van uitgeverij en boekhandel en de sector van de documentaire informatie (bibliotheken, documentatiecentra, informatiediensten in profit en non-profit) voor een aantal gemeenschappelijke uitdagingen staan: de commercialisering van het informatieaanbod, de centrale positie die de lezer inneemt, veranderingen in het leesgedrag van consumenten en de toegenomen impact van digitale ontwikkelingen.

De samenwerking met Boek.be staat borg voor deskundige gastsprekers in het universitaire curriculum, maar beantwoordt ook aan de vraag van het Vlaamse boekenvak naar een verdere professionalisering van zijn medewerkers. In datzelfde verband initieerde het Kenniscentrum van Boek.be trouwens een Werkgroep Opleidingen.

Nu richten Boek.be en de Universiteit Antwerpen dus ook een ‘Leerstoel Boek.be’ in. De bedoeling is jaarlijks een spraakmaker uit het (internationale) boekenvak uit te nodigen tot het geven van een lezing voor een algemeen publiek, in combinatie met een workshop voor meer gespecialiseerde studenten, te beginnen in het voorjaar van 2008.

Roemeense vertaling (1975) van De stille kracht

Louis Couperus in den vreemde

In het najaar van 2007 wordt een geheel aangevulde en bijgewerkte uitgave van Louis Couperus in den vreemde verwacht. De eerste druk van de door R. Breugelmans in 1989 gepubliceerde lijst van afzonderlijk verschenen vertalingen van werk van Louis Couperus liet al zien hoe populair de auteur ook buiten Nederland was. Deze nieuwe editie kent vele toevoegingen.

Toegevoegd zijn vertalingen in voor Couperus' werk ‘nieuwe’ talen, zoals het Arabisch, Turks en Vietnamees. Hetzelfde geldt ook voor vertalingen in die talen waarin het al eerder beschikbaar was, zoals het Duits en Frans. Ondanks kreten in de pers en elders, dat de lijst ‘grondig herschreven’ zou moeten worden, blijkt dat nogal mee te vallen: vergeleken met de eerdere lijst behoefden in totaal slechts vier ‘nieuwe oude’ uitgaven - twee Poolse, een Tsjechische en een Spaanstalige - te worden opgenomen.

[p. 328]

Duitse vertaling (1917) van De berg van licht

De nu aangekondigde uitgave bevat een uitgebreid inleidend essay, getiteld ‘Vertalers en vertalingen van het werk van Louis Couperus tot 1930’. Hierin plaatst Breugelmans de vertalers in het kader van hun tijd, met vele verrassende verwijzingen naar secundaire literatuur. Natuurlijk komt Couperus' Engelse vertaler Alexander Teixeira de Mattos uitgebreid aan bod, met tal van onbekende details over deze onvermoeibare Couperus-enthousiast. Een ander novum: vertalingen in tijdschriften worden behandeld, al is de kans op compleetheid hier minder groot dan in de lijst van afzonderlijke uitgaven. Toch heeft Breugelmans enkele aardige vondsten gedaan, zoals vertalingen van Majesteit en Wereldvrede in het Catalaans en Russisch. De inleiding wordt afgesloten met enige opmerkingen over hoe vertalingen tot stand kwamen en over de honoraria van vertalers. Dat laatste wordt verduidelijkt in een appendix, waarin tien brieven van Teixeira de Mattos aan Couperus voor het eerst worden uitgegeven.

Ook de vele afbeeldingen, niet alleen van banden en omslagen, maar ook van illustraties en opdrachten, maken deze nieuwe uitgave tot een onmisbare gids voor elke rechtgeaarde Couperus-verzamelaar. Nadere gegevens worden nog vastgesteld door de uitgever (Ter Lugt Press, Donkersteeg 19, 2312 HA Leiden).

Laurens Janszoon Coster prijs 2007

Op vrijdag 14 december 2007 zal in de Gravenzaal van het Haarlemse stadhuis de dertiende Laurens Janszoon Coster Prijs, voorheen onder andere toegekend aan de uitgever G.A. van Oorschot, de publicist Kees Fens en de tv-programmamaker Hans Keller, uitgereikt worden aan typograaf Bram de Does. Deze begaafde letterontwerper is zijn hele werkzame leven in dienst geweest van de Haarlemse firma J. Enschedé en Zonen en staat daarmee in een indrukwekkende rij van typografen die sinds de achttiende eeuw dit bedrijf mede wereldfaam hebben verschaft, zoals J.M. Fleischman, J. van Krimpen en S.L. Hartz. Wereldwijde bekendheid en erkenning verkreeg De Does met zijn twee letterontwerpen de Trinité en de Lexicon, die mondiaal ruime toepassing vonden, onder andere in kranten, naslagwerken en schoolboeken. Naast zijn typografisch meesterschap is De Does ook een begaafd private press-drukker en ontwierp hij recent het zogenaamde Kaba-ornament, waarvan de indrukwekkend brede toepasbaarheid in een fraaie boekpublicatie wordt getoond. Met de bekroning van het oeuvre van Bram de Does wordt een wereldbekende typograaf geëerd die een vooraanstaande plaats inneemt in de rijke Haarlemse traditie van letterontwerpers, drukkers en uitgevers.

Nadere informatie over de Stichting Laurens Janszoon Coster vindt u op www.stichtingljc.nl.

abcdefghijklm

De Trinité van Bram de Doess