De Boekenwereld. Jaargang 23

[p. 193]

Boekbespreking
Ed Schilders

Piet J. Buijnsters, Geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat. Nijmegen, Uitgeverij Vantilt, 2007, 480 p., geïll., ISBN 978 90 77503 70 6, €45

Toen ik in 1995 in het boekenkatern ‘Folio’ van de Volkskrant een column wilde wijden aan autobiografieën van boekhandelaren, en van handelaren in oude boeken in het bijzonder, besloot ik al snel om van onderwerp te veranderen: het ontbreken van autobiografieën van Nederlandse handelaren in oude boeken. Ik citeer uit dat stukje: ‘Wie in de online-catalogus van de Nederlandse bibliotheken zoekt op de trefwoorden “boekhandelaren biografie”, krijgt na enige seconden de melding: De zoekactie heeft geen treffers opgeleverd.’ Omdat ik in die dagen de herinneringen gelezen had van de Engelse antiquaren Clive Linklater (Reflections From A Bookshop Window) en Paul Minet (Late Booking - My First Twenty-five Years in the Secondhand Book Trade), besloot ik de zoekvraag te herhalen in Engeland, en dat leverde 242 treffers op. Wat me tot de volgende verzuchting verleidde: ‘Blijkbaar hebben Nederlandse boekhandelaren geen leven.’

Uiteraard stond de teller in 1995 in Nederland niet precies op nul, maar ook in de twaalf jaar die sindsdien verstreken zijn, is de aanwas minimaal geweest, met als gevolg dat ook Piet J. Buijnsters zich in de inleiding van zijn Geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat, enige verzuchtingen mag permitteren: ‘Grootste handicap: de bijna totale afwezigheid van bedrijfsarchieven...’ En: ‘Liever was het mij geweest wanneer Nederlandse antiquaren - als zoveel Engelse en Amerikaanse collega's - zélf hun belevenissen hadden opgeschreven. Jammer genoeg heeft slechts een enkeling als Anton Gerits dit met zijn Op dubbelspoor en Pilatusbaan aangedurfd.’

Een enkeling. Het is daarom des te opmerkelijker dat een andere enkeling, Piet J. Buijnsters zelf, het toch heeft aangedurfd de geschiedenis van het antiquariaat als bedrijfstak te schrijven, van het ‘schemerachtig begin’ tot het ‘onzekere heden’. Toch nog, zou je bijna zeggen, zo'n vijfhonderd pagina's. De literatuurlijst maakt in dit geval ook duidelijk hoe moeizaam die pagina's tot stand gekomen moeten zijn. De bronnen zijn voor het overgrote deel bronnetjes: veiling- en verkoopcatalogi, een jubileum hier en een afscheid daar, artikelen en herdenkingen in gespecialiseerde tijdschriften (vaak door Buijnsters zelf geschreven), en hier en daar een deelstudie van boekformaat. Een belangrijke bron wordt - en dat lijkt me een goede illustratie van de eerbiedwaardige stilte die in dit vakgebied heerst - gevormd door de in memoriams. De Geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat is in ieder opzicht pionierswerk.

‘Maar wie niet schrijven kan of wil,’ schrijft Buijnsters in de inleiding, ‘is meestal nog wel bereid om te práten.’ Die bereidheid heeft zijn beslag gekregen in de tweede helft van het boek, dat de periode na de Tweede Wereldoorlog beslaat. Dit is, wat mij betreft, het meest interessante en ook meest waardevolle deel van het boek. Pionierswerk is hier ook veldwerk. Buijnsters heeft de oudere antiquaren nog gekend en hun opvolgers kennen Buijnsters. Ze passeren de revue in zowel feitelijke als anekdotische zin. Van de discrete Anton Gerits via de excentrieke Nieck Schors tot de mediagenieke Piet van Winden. Behalve

[p. 194]

op gesprekken baseert Buijnsters zich hier op zijn boekendagboek en ‘de dossiers die ik in de loop van vele jaren over bijna elk Nederlands antiquariaat aanlegde.’ Dat levert - naast de feiten - bijzondere doorkijkjes op die waarschijnlijk zouden ontbreken als de onderhavige antiquaren inderdaad hun portretten zelf geschreven zouden hebben. Het perspectief is er hier niet alleen een van de historicus die het allemaal gelezen heeft, maar vooral van de boekenvriend die de boeken gevonden en versjouwd heeft. Mooie voorbeelden daarvan zijn de portretten van Antiquariaat Brabant in Den Bosch, dat bestierd werd door de tweelingzussen Ans van Pagée en Miep Selis, en Antiquariaat Alfa van het echtpaar Kerssemakers in Grave. Bij de ‘deftige dames’ in Den Bosch wanen we ons in een ‘oud-Engelse curiosity shop’, in Grave is het ‘de sfeer van een gezellige huiskamer’. Ik wil maar zeggen: deze Geschiedenis is zeker niet uitsluitend een boek over oude boeken in de zin van kasboeken en de hierboven zo node gemiste bedrijfsarchieven, maar ook een boek over het leven met boeken. De geheimzinnigheid rond inkoopadressen; onderbetaalde ondergeschikten; dubieuze provenances; mystificaties rond erotica; de ‘ring’ van handelaren op veilingen; de gevaarlijke persoonlijke voorkeuren van de antiquaren, en de indrukken van de schrijver zelf. Tot en met de piepkleine anekdotes, zoals die over een bibliotheek met boeken over schoorsteenvegers die bij een brand verloren ging. (Merkwaardig genoeg komt in het hoofdstuk over de in 2006 overleden Limburgse antiquaar Lambiek Coopmans diens befaamde ‘tas koffie’ niet voor.)

Buijnsters zelf noemt dit aspect van zijn boek petite histoire, en dat is het uiteraard ook. Misschien ligt het aan mij, maar in de passage hierover in het voorwoord meende ik een lichte ondertoon van verontschuldiging te horen. De zorg dat de mondelinge informatie ‘subjectief en mogelijk niet geheel betrouwbaar’ is. De ‘ongelijkheid’ in de aandacht die de individuele antiquaren noodgedwongen gekregen hebben. Daar heb je, als schrijvend historicus, inderdaad liever zo weinig mogelijk mee van doen, maar Buijnsters' werk wordt er niet minder voortreffelijk door. Grande histoire bevat het daarnaast in zeer ruime mate, maar het lijkt me dat juist die persoonlijke inbreng uit gesprekken, zijn lezersdagboek en de dossiers, dit boek zo bijzonder waardevol maakt. En wie net als Buijnsters zelf de opkomst van het internet beschouwt als de factor die mogelijk een einde zal maken aan het klassieke antiquariaat, die zal zich gemakkelijk kunnen voorstellen hoe boekenvrienden in de toekomst via datzelfde internet op zoek gaan naar deze Geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat om te kunnen lezen hoe het was. Ooit. Toen de koffie nog klaarstond.