De Boekenwereld. Jaargang 23

[p. 173]

Berichten

Een museum voor de politieke prent

Tot voor kort specialiseerde geen enkel Nederlands museum zich in de politieke prent. Er zijn wel rijke collecties die actief worden bijgehouden, zoals door de Atlas van Stolk in Rotterdam en het Persmuseum in Amsterdam. De Atlas van Stolk verzamelt alleen politieke prenten die passen in het verzamelbeleid dat zich ‘beperkt’ tot belangrijke historische gebeurtenissen en het Persmuseum verzamelt alles wat met de pers te maken heeft, waaronder ook de politieke prent, zoals die in de pers is afgedrukt, maar is niet gericht op de oeuvres van tekenaars. Ook het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam bezit veel uitgeknipte en - thematisch - opgeplakte politieke prenten en het Rijksprentenkabinet, eveneens in Amsterdam, verzamelt actief maatschappijkritische en politieke tekeningen en karikaturen uit alle eeuwen, maar alleen als ze de toets van de kunstkritiek kunnen doorstaan. In de laatste, maar niet de minste, plaats is er de Stichting Pers en Prent. Die is organisator van de jaarlijkse tentoonstelling ‘Politiek in Prent’, uitgever van de bijbehorende bundel en initiator van de ook al jaarlijkse Inktspotprijs voor de raakste Nederlandse politieke prent, maar niet toegerust op het verzamelen, behouden en beheren van grote collecties tekeningen en prenten. Geen van deze instellingen heeft het verzamelen, toegankelijk maken, beheren én exposeren van het complete werk van politieke tekenaars als museale kerntaak.

Dat doet sinds 2005 het Historisch Centrum het Markiezenhof in Bergen op Zoom wel. De Stichting Pers en Prent en dit museum hebben elkaar gevonden, en het Markiezenhof heeft zijn twee verzamelpoten (lokale en regionale geschiedenis en de geschiedenis van de kermis) uitgebreid met een derde: de politieke prent, of liever tekening. Toen de Markiezenhof groen licht van de gemeenteraad had gekregen, werd de collectie

Teo Gootjes, Uitgeprocedeerd, in Rotterdams Dagblad, 28 april 2005. Markiezenhof, Bergen op Zoom

van de Stichting Pers en Prent van ongeveer duizend boeken en evenveel tekeningen en prenten aangekocht. De bibliotheek is een naslagbibliotheek en de collectie geeft een overzicht van de Nederlandse politieke prent vanaf het eind van de negentiende eeuw, het begin van een tijdperk dat volgens veel tekenaars nu ten einde loopt. Deze collectie is de aanzet tot een kennis- en studiecentrum van de politieke prent, voor wie zich wil verdiepen in de geschiedenis van de politieke tekening in Nederland. Het grote doel van het museum is echter het verwerven van de oeuvres van alle Nederlandse satirische en politieke tekenaars. Het beperkt zich niet tot de politieke tekening, maar verzamelt ook getekende grappen of cartoons, en is partner in het Internationale Cartoon Festival. Het verzamelbeleid is duidelijk: alle getekende humor, liefst de originele tekeningen en het gehele oeuvre van de kunstenaar, maar ook losse tekeningen en uitgeknipte en opgeplakte prenten. Het tentoonstellingsbeleid staat ook in de steigers en meer dan dat: voorlopig een serie overzichtstentoonstellingen van tekenaars die hun oeuvre hebben afgesloten en aan het museum hebben geschonken of toegezegd, maar zodra de collectie dat toelaat ook

[p. 174]

Nico Visscher, Peter R. de Vries stort zich in de politiek, in Binnenlands Bestuur, week 18, 2005. Markiezenhof, Bergen op Zoom

thematische tentoonstellingen. Tot en met 9 april 2007 is in de Markiezenhof de overzichtstentoonstelling Was getekend! Teo Gootjes te zien. Teo Gootjes (ex-Rotterdams Dagblad) is de tweede politieke tekenaar die vrijwel zijn volledige oeuvre aan het museum heeft geschonken. Nico Visscher, tekenaar van Binnenlands Bestuur en voormalig tekenaar van het Nieuwsblad van het Noorden ging hem voor.

Henk Slechte

Schenking moderne grafiek aan UB Leiden

Onlangs ontving de ub Leiden een omvangrijke collectie grafiek en tekeningen ten geschenke van Nederlandse en enkele buitenlandse kunstenaars uit de laatste decennia van de twintigste eeuw. De collectie is bijeengebracht door Annie en Guus Huisman-van Bergen.

Dr. Annie van Bergen (1924-2003) was als sociaalpsychologe onder meer werkzaam bij diverse onderzoeksbureaus. Naast wetenschappelijk werk op haar vakgebied deed zij ook onderzoek naar het studentenverzet in de Tweede Wereldoorlog, een onderwerp waarover zij tot kort voor haar dood regelmatig publiceerde. Haar echtgenoot

Wout van Heusden, Manskop (zelfportret?). Lithografie. Prentenkabinet Leiden, inv. PK-2006-P-116

mr. Guus Huisman (1917-1983) was conservator van de oosterse gedrukte werken in de Leidse ub. Beiden hadden een grote liefde voor de moderne kunst maar het was vooral Annie die na het overlijden van haar man op grote schaal ging verzamelen. Hiervan getuigen de vele bladen in de schenking die voorzien zijn van een persoonlijke opdracht aan Annie. Het contact met de kunstenaars zelf was voor haar een belangrijke stimulans. Behalve voor grafiek en tekenkunst, had zij ook belangstelling voor beeldhouw- en schilderkunst waarmee ze haar huis in Leiden overlaadde.

De schenking bestaat uit 312 nummers grafiek, waaronder een aantal portfolio's en albums, en 41 tekeningen. Hoewel het merendeel van de werken uit de jaren 1970-1995 dateert, is er ook een aantal oudere werken aanwezig. Chronologisch begint de collectie met etsen van Marius Bauer en Philip Zilcken, gevolgd door taferelen uit de Eerste Wereldoorlog door Alexander Steinlen, het houtsnedenummer van het tijdschrift Wendin-

[p. 175]

Carel Visser, Schakeling van rechthoeken, 1958. Ets. Prentenkabinet Leiden, inv. PK-2006-P-284

gen, prenten van de Vlaming Walter Vaes en een map met houtsneden uitgegeven door de Haarlemse kunsthandelaar J.H. de Bois.

Het zwaartepunt van de collectie ligt echter in de naoorlogse periode, in het bijzonder in de decennia na 1970. Een aantal kunstenaars had daarbij de speciale aandacht van het echtpaar Huisman en vooral van Annie. Zij zijn met een royale selectie werken in de schenking vertegenwoordigd. Ad Meerman (6 bladen), Chris Buursen (33 bladen), Frans de Jong (7 bladen) en Anton Vrede (10 bladen, waaronder een portret van het echtpaar Huisman) waren enkele van haar favorieten. Maar ook kunstenaars met wie geen persoonlijk contact werd onderhouden, werden bij voorkeur in clusters verzameld.

Voor het Prentenkabinet is de schenking een belangrijke aanwinst. Van een aantal kunstenaars wordt het oeuvre aanzienlijk uitgebreid, anderen ontbraken tot nu toe geheel in de collecties. In de loop van 2007 zal de collectie Huismanvan Bergen het onderwerp zijn van een tentoonstelling en een catalogus.

Jef Schaeps

[p. 176]

Presentatie mooi marginaal 2

Op vrijdag 8 december jongstleden vond de feestelijke presentatie van Mooi Marginaal 2 plaats, in de historische Gravenzaal van het Haarlemse stadhuis. Ruim 150 belangstellenden genoten, zo bleek duidelijk, van een fraaie en vaak hilarische feestrede van Kees van Kooten, bewonderden de vijftig geselecteerde drukwerken tentoongesteld in vitrines en namen bij hun vertrek de catalogus en het gelegenheidsdrukwerk met de tekst van een deel van de toespraak van Kees van Kooten mee naar huis.

De Stichting Laurens Janszoon Coster organiseerde in 2004 voor de eerste keer de uitverkiezing van de mooiste marginale Nederlandse en Belgische drukwerken uit de jaren 2003 en 2004, met bijbehorende catalogus en rondreizende expositie. Dit werd zo'n groot succes, dat het bestuur van de stichting met volle overtuiging aan het organiseren van een tweede manifestatie begon, met publicaties uit de jaren 2004 en 2005. Uit het in vergelijking met Mooi Marginaal 1 fors gestegen aantal van 160 inzendingen koos de onafhankelijke jury, bestaande uit Jeffrey Bosch, Jan de Jong, Laurens van Krevelen, Marcus de Schepper en Joost Swarte, vijftig drukwerken. Sander Pinkse Boekproductie gaf op fraaie wijze vorm aan de catalogus, waarin alle vijftig bekroningen uitgebreid staan beschreven, telkens inclusief juryrapport en twee illustraties in kleur. Exemplaren zijn voor €6 (€3 voor de catalogus, €3 voor de verzendkosten) te bestellen bij de secretaris van de Stichting Laurens Janszoon Coster, Bubb Kuyper, Slingerweg 6-B, 2111 ah Aerdenhout. De toespraak van Kees van Kooten werd door de Avalon Pers en de Kalamos Pers gedrukt in tweehonderd exemplaren. Hiervan zijn geen exemplaren te koop.

De expositie is inmieddels aan een langdurige reis begonnen en zal nog te zien zijn in Museum Meermanno, Den Haag (1 maart-31 mei 2007), Centre Céramique, Maastricht (1 juni-31 juli 2007), Museum Wittock, Brussel (begin augustus - eind september 2007), Grafisch Museum Groningen, Groningen (1 oktober-30 november 2007) en Stadsbibliotheek Haarlem, Haarlem (1 december 2007-28 februari 2008). Bubb Kuyper

Gevel van het nieuwe pand van de Bijzondere Collecties ub Amsterdam aan de Oude Turfmarkt (foto Monique Kooijmans)

Verhuizing bijzondere collecties UB Amsterdam

De Bijzondere Collecties van de ub van de UvA omvatten een groot aantal bijzondere verzamelingen, zoals de Bibliotheek van het Boekenvak, de Bibliotheca Rosenthaliana, de Kerkelijke Collecties en het Universiteitsmuseum. Deze twaalf kilometer aan bijzondere boeken, oude drukken, handschriften, globes, prenten en archieven verhuizen tot 10 april 2007 van het Singel in Amsterdam naar de Bibliotheek Bijzondere Collecties aan de Oude Turfmarkt 129.

De Bibliotheek Bijzondere Collecties, waar achter de fraaie historische gevels modern gerenoveerde panden schuilgaan, bevat een hypermodern depot, twee ruime onderzoekszalen, een royale tentoonstellingszaal en een grand café.

In verband met deze verhuizing wordt de dienstverlening van de Bijzondere Collecties tot en met 9 april gestaakt. Studenten en onderzoe-

[p. 177]

Hal van het nieuwe pand van de Bijzondere Collecties ub Amsterdam aan de Oude Turfmarkt (foto Monique Kooijmans)

kers kunnen in deze periode geen gebruikmaken van de collecties. Ook het bruikleenverkeer wordt gedurende deze periode stilgelegd. Vanaf 10 april is men van harte welkom aan de Oude Turfmarkt. De officiële opening van het gebouw is gepland op 11 mei 2007. De feestelijke opening gaat gepaard met een bijzondere openingstentoonstelling over de collecties en hun gebruikers. Er verschijnt ook een kijkboek bij deze tentoonstelling.

Contactgegevens vanaf 10 april 2007:
Bibliotheek Bijzondere Collecties
Oude Turfmarkt 129
1012 GC Amsterdam
Tel.: [phone]
Fax: [phone]

Ub Leiden verwerft opmerkelijk Maleis handschrift

De ub Leiden heeft onlangs een exemplaar van de Sejarah Patani (‘Geschiedenis van Patani’) verworven. Het gebonden handschrift werd aangeboden aan de conservator van de Zuidoost-Aziatische Collecties, dr. Marie-Odette Scalliet. De Sejarah Patani is een relatief onbekende tekst. Veel bekender is de Hikayat Patani (hikayat betekent ook ‘geschiedenis’), een tekst die in verscheidene handschriften overgeleverd is en ook wetenschappelijk uitgegeven is. Met betrekking tot de Sejarah Patani moet het onderzoek nog helemaal starten.

Het ligt gezien de naam van de tekst voor de hand te veronderstellen dat de nieuwe aanwinst afkomstig is uit Patani (of Pattani). De havenstad Patani ligt in de gelijknamige provincie aan de zuidoostkust van Thailand. De bevolking van dit gebied is overwegend Maleis-islamitisch, een etnische minderheid in het verder grotendeels boeddhistische land. Het gebied is geregeld in het nieuws wegens godsdienstig-politieke onrust. Vroeger bloeide hier een sultanaat, maar in de loop van de negentiende eeuw heeft dat zijn onafhankelijkheid verloren.

Omslag van Sejarah Patani. ub Leiden, Or 26.541

[p. 178]

Hoe oud het handschrift is, valt op dit moment nog niet te zeggen; daarvoor is meer onderzoek nodig. Heel oud kan het te oordelen naar het schrift, de versieringsstijl en de illuminatie niet zijn: eerder twintigste, misschien zelfs laattwintigste eeuw, dan bijvoorbeeld negentiende of achttiende eeuw. Dit maakt het handschrift extra interessant. Patani is één van de regio's in Zuidoost-Azië waar de oude traditie van het met de hand kopiëren van teksten het langst heeft standgehouden en - naar dr. Scalliet veronderstelt - zelfs nu nog niet uitgestorven is. Een ander bekend voorbeeld waar deze traditie voortleeft, is het eiland Bali.

Uitzonderlijk aan het handschrift is dat het op perkament is geschreven, hetzelfde materiaal waarvan ook wajangpoppen worden gemaakt. De handschriften uit Zuidoost-Azië in het bezit van de ub Leiden zijn geschreven op papier, palmblad en boombast, maar niet op perkament. In dit verband valt op te merken dat er getracht is het handschrift ouder te laten lijken. Wellicht is dat gedaan in de hoop nieuwe markten aan te boren?

Voor meer informatie: dr. Marie-Odette Scalliet: [e-mail].