De Boekenwereld. Jaargang 23

[p. 169]

Veilingen

Van Sabben poster auctions, Hoorn, 17 december 2006

Als redactiesecretaris van De Boekenwereld krijg ik nogal wat post op mijn bureau die ik voor u, de trouwe lezer, doorspit op belangwekkende nieuwtjes en fraaie tentoonstellingen in de wereld van boek en prent. Spitten is inderdaad het juiste werkwoord, want het grootste gedeelte van de enveloppen dat wekelijks over mij uitgestort wordt, blijkt na opening te bestaan uit aanprijzingen van kantoorbenodigdheden (met name archiefsystemen], obscure computercursussen, lezingen van semi-literaire auteurs, exposities met foto's van verwaarloosde paarden en pony's, kortom zaken waarvan ik vermoed dat de lezer van De Boekenwereld er niet echt warm voor loopt. Deze zendingen, hoe goed bedoeld ook, belanden onherroepelijk op de stapel ‘oud papier’. Vaak kan ik al van een kilometer afstand zien of iets ter zake doet of niet. Vaak, maar niet altijd. Onlangs ontving ik een catalogus van Van Sabben Poster Auctions. In eerste instantie schonk ik er geen aandacht aan: de naam Van Sabben zei me niets en bij ‘poster auctions’ kon ik me verder weinig opwindends voorstellen. Op weg naar de papierbak toch de catalogus maar eens opengeslagen. Een goede zet, want de catalogus bleek erg fraai te zijn (en een waarde van €25 te vertegenwoordigen, maar dat terzijde) en Van Sabben een interessant veilinghuis.

Van Sabben Poster Auctions is het enige veilinghuis in Nederland dat zich volledig toelegt op het veilen van affiches (zeg nooit ‘posters’, boze blikken zullen u ten deel vallen!). Opgericht in 1991 door antiquaar Piet van Sabben, die een gat in de markt zag, en in 1998 overgenomen door Udo Boersma, heeft het zich gevestigd als een van de belangrijkste spelers op de affichemarkt in Europa. Vanuit de hele wereld weet men het veilinghuis in Hoorn te vinden. Het zijn opmerkelijk genoeg Nederlanders die amper interesse tonen in de activiteiten van Van Sabben. Dit heeft ongetwijfeld te maken met het feit dat het affiche in Nederland vooral gezien wordt als een gebruiks-, en minder als een kunstvoorwerp. Dit heb ik zelf een aantal keer kunnen ervaren toen ik tegen kennissen vertelde dat ik naar een posterveiling (ik kon toen nog niet vermoeden dat het woord ‘poster’ fout zou zijn - en inderdaad klinkt ‘affiche’ wat gedistingeerder) in Hoorn zou gaan: meewarige blikken en vragen of ik mijn tijd niet beter kon besteden. Het affiche is in Nederland niet echt hot, zo werd me al snel duidelijk. In Japan en Amerika, om de twee grootste afnemers van Van Sabben maar te noemen, loopt men wél warm voor het affiche. Niet alleen grote namen als Toorop of Cassandre vinden hun weg naar het Verre Oosten en Westen, ook onbekende(re) ontwerpers worden aangekocht door instituties en particulieren in den vreemde.

Overigens maakte Van Sabben, verstopt in een klein steegje in het centrum van Hoorn, op mij in eerste instantie niet bepaald een kosmopolitische indruk. De veiling vond plaats in een kleine ruimte, die me direct deed denken aan een gymzaal, inclusief de muffe geur. Nu blijkt dit bij navraag niet ver bezijden de waarheid: niet zo lang geleden werden in de zaal schermlessen gegeven (achter één van de deuren zijn nog steeds kleedkamers en douches). Daarvoor was in hetzelfde gebouw een kaasfabriek gevestigd. Het enige dat misschien de internationale oriëntering van Van Sabben verraadde, waren de laptops en telefoons achter in de zaal, met daarachter druk typende en bellende medewerkers. Een groot aantal van de biedingen kwam dan ook via computer of telefoon binnen. Daarnaast hadden velen reeds schriftelijk een bod uitgebracht. Uiteraard werd er ook vanuit de zaal geboden, maar voor de meeste aanwezigen leek het toch voornamelijk een dagje uit. Men gaat er bij Van Sabben overigens van uit dat er over pakweg vijf jaar helemaal geen zaal meer zal zijn, gezien het snel groeiende aantal internetbieders. Begrijpe-

[p. 170]

lijk, maar erg jammer: het face to face tegen elkaar opbieden blijft een prachtig schouwspel.

De catalogus bij de veiling is thematisch van opzet: de wintersportaffiches staan bij elkaar, evenals de affiches over Italië, jenever, zeevaart, enzovoort. De (cult)film (Bride of Dracula, De zoon van King Kong) is in de catalogus sterk vertegenwoordigd, evenals het Nederlandse media-affiche. Daarnaast is er op de veiling speciale aandacht voor een tweetal ontwerpers: Nicolaas Wijnberg (1918-2006) en Ad Werner (1925); beiden worden in de catalogus uitgebreid geïntroduceerd.

Dan de veiling zelf: de vonken sprongen er in de zaal niet voortdurend vanaf op 17 december. Soms werd er aardig tegen elkaar opgeboden, dan weer ging een hele reeks affiches onverkocht terug het magazijn in. Overigens wil dit laatste niet zeggen dat deze prenten een stoffige toekomst wacht in een donker depot: in de after sales, en dan met name via de website, wordt een groot deel alsnog verkocht, getuige de opbrengsten van de vorige veiling. Veel belangstelling was er in de eerste ronde voor affiches met het thema wintersport. Een ontwerp van Dick Bruna voor Pampers uit 1974 (een mannetje op ski's) ging weg voor €504¹ (€180), twee affiches voor rodelen en cricket in St. Moritz deden €264 (€70) en €216 (€180). De Hollandse kust, en dan met name Scheveningen, verhitte de gemoederen. Vanuit de zaal en door de telefoon werd druk opgeboden op een drietal, qua ontwerp zeer verschillende, affiches uit 1908, 1930 en 1955, die uiteindelijk €1800 (€950), €1560 (€1000) en €480 (€250) opbrachten. Ongetwijfeld sloeg een verzamelaar hier zijn of haar slag. De populariteit van Nederland stond in schril contrast met die van de ons omringende landen. Affiches uit de eerste helft van de twintigste eeuw, waarin Belgische steden als Zeebrugge en Gent worden aangeprezen, bleven, hoe fraai ook, alle onverkocht. Ook voor Duitsland liep men niet warm, ongetwijfeld dankzij het wat grimmige karakter van een aantal affiches. ‘Zon en vreugde aan het Duitsche strand’ uit de jaren dertig, en ‘Erlebt das fröhliche Deutschland’ uit 1940, ze geven de aanschouwer een wat ongemakkelijk gevoel.

Nu zijn dit nog alle zeer nette afbeeldingen, want naar verluidt ziet men er in het buitenland geen been in authentieke nationaal-socialistische affiches aan te bieden. Interesse was er wel voor ontwerpen van Wim Crouwel, alle affiches voor het Stedelijk Museum Amsterdam. Zo gingen bijvoorbeeld aankondigingen voor tentoonstellingen over vormgevers (1968) en visuele communicatie (1969) voor €1080 (€300) en €600 (€400) weg.

Hoogtepunten uit de eerste ronde waren onder andere een monogram uit 1900 en een ontwerp van Alejandro de Riquer uit 1899. Deze Jugend-stilaffiches brachten respectievelijk €1860 (€750) en €2640 (€1000) op. Twee andere affiches uit het begin van de vorige eeuw in dezelfde stijl - een ontwerp van de beroemde graficus Alphonse Mucha voor Moët & Chandon (€2800) en een voor Automobile Club de France van de hand van Mucha's Belgische evenknie Privat Livemont (€3500) - bleven tijdens de veiling onverkocht (de Mucha werd overigens in de aftersales alsnog verkocht, zag ik later op de website).

Reclameaffiche voor Pampers door Dick Bruna (1974)

1 De verkoopprijzen zijn inclusief 20% opgeld.

[p. 171]

Affiche voor Quarta Exposicio del Circol de Sant Lluch door Alejandro de Riquer (1899)

Het tweede gedeelte van de veiling heb ik thuis achter de computer gevolgd. Ik had nog nooit aan een live auction op internet meegedaan - het kostte me dan ook aardig wat tijd voordat ik daadwerkelijk mee kon bieden. Gelukkig had ik de tegenwoordigheid van geest om me reeds 's ochtends in te schrijven voor de veiling: iedere aanmelding wordt namelijk door Van Sabben gekeurd op betrouwbaarheid en daar kan soms wat tijd overheen gaan. Vervolgens moest er nog wat extra software geïnstalleerd worden. Uiteindelijk

Affiche ter aanprijzing van Scheveningen, Holland door E. Gaillard (ca. 1930)

was ik net op tijd voor de hervatting van de veiling. Maar goed ook, want er kwam meteen een aantal even fraaie als dure scheepvaartaffiches uit de jaren twintig en dertig onder de hamer. Deze bleken erg in trek, met als uitschieter een affiche van de Holland-Amerika Lijn uit 1920 dat voor €1920 (€950) van eigenaar wisselde. In de tweede helft werden ook de ontwerpen van de eerder genoemde Wijnberg en Werner geveild. Van Wijnberg werd een flink aantal verkocht, overigens voornamelijk aan dezelfde bieder. Een museum? Een verzamelaar van theateraffiches (het genre waarin Wijnberg bekend is geworden)? Het is altijd jammer dat je er tijdens een veiling niet achter komt. Ook voor Werner was de belangstelling heel behoorlijk. Zijn reclameaffiches voor de meest uiteenlopende producten werden verkocht, maar geen van alle ver boven de richtprijs. Ik heb er zelf ook nog een op

[p. 172]

de kop getikt, een vrolijke aanprijzing van de in 1965 nieuwe chocolade-mint Trim. Met één tegenbod kon ik hem voor €120 (€100) ophalen in Hoorn. Niemand in mijn naaste omgeving (ouders, grootouders) heeft overigens ooit van dit merk gehoord. Mocht iemand meer informatie hebben (bijvoorbeeld over de smaak), dan hoor ik dit graag via het redactie(mail)adres.

Autosport spreekt veel mensen, en in het bijzonder mannen, tot de verbeelding. Dit werd bij Van Sabben weer eens duidelijk: bijzonder in trek waren de affiches voor de Grand Prix van Monaco uit 1933, '34 en '35, die weggingen voor €4920 (€3500), €7800 (€3500) en €5400 (€4500). Ook andere autoaffiches deden het goed deze middag.

Reclameaffiche voor de Holland America Line door A. Grónholdt (ca. 1920)

Reclame voor Modiano sigaretten door F. Lenhart (1935)

Filmaffiche The adventures of Robin Hood (1938)

Topstukken waren er te over in de tweede ronde. Een schitterend affiche uit 1935 voor het sigarettenmerk Modiano, dat gedurende de hele veiling prominent in het zicht hing, deed €4400 (€3500). Een ontwerp van Henri de Toulouse-Lautrec (€12.500), waaraan men zich eveneens de hele veiling kon vergapen, bleef tijdens de veiling onverkocht, al is het, werd mij later verteld, in de after sales alsnog voor een aardig bedrag weggegaan. Uniek was de aangeboden collectie kalenders, ontworpen door Theo van Hoijtema. Een bieder had er €5520 (€3500) voor over, wat mij, gezien de kwaliteit en de schitterende vormgeving ervan, geen slechte deal lijkt. Onverwachte sellers waren er ook. Errol Flynn mag dan bijna een halve eeuw dood zijn, zijn naam op de filmposter van The new adventures of Robin Hood bracht een aantal bieders het hoofd op hol. Geschat op €950 bracht hij uiteindelijk €13.200 op. Ook een wervingsbordje voor het Indisch leger ging ver boven de geschatte prijs weg: na lang opbieden moest de gelukkige koper er €9000 (€1500) voor neertellen.

De door mij verworven affiche hangt inmiddels in een lijst aan de muur. Ze hangt er mooi, maar ook wat eenzaam bij. Ongetwijfeld krijgt ze na de volgende veiling bij Van Sabben in mei 2007 gezelschap.

Menno Anbeek