De doden schrijven voort
Judith Grootendorst
Jean-Baptiste Mirabaud [= Paul Henri Thiry d'Holbach], Système de la nature, 1770. (Exemplaar ub vu: XM. 05660)
De achttiende-eeuwse Franse filosoof Paul Henri Thiry d'Holbach (1723-1789) schreef meer dan 400 artikelen voor de beroemde Encyclopédie, naast een aantal grotere werken, alle met een atheïstisch-materialistische grondslag. Om niet opgesloten of verbannen te worden schreef hij onder de naam van een overleden persoon, die bij leven een eerbaar beroep uitgeoefend had. Voor zijn Le christianisme dévoilé (1767) gebruikte hij de naam van Nicolas-Antoine Boulanger, een gewezen abt. Zijn Système de la nature (1770) schreef hij onder de naam van Jean-Baptiste Mirabaud, secretaris van de Académie Française, die tien jaar eerder op 85-jarige leeftijd was overleden.
Veel van zijn werken vermelden Londen als plaats van uitgave, maar ook dit is een vermomming. Voor het drukken van zijn boeken week d'Holbach namelijk uit naar Amsterdam, naar Marc-Michel Rey. Marc-Michel Rey was een bekende drukker onder de Franse filosofen. Geboren in Genève in 1720 had hij zich in 1746 in Amsterdam gevestigd, waar hij zich onder andere toelegde op het uitgeven van werken van Rousseau, Voltaire, Diderot en dus ook van d'Holbach.
Antoine-Alexandre Barbier geeft in zijn Dictionnaire des ouvrages anonymes (Paris, 1872-1879) enig zicht op de gang van zaken rond het naar Nederland smokkelen van de werken van d'Holbach (waar Barbier het, zo meldt hij uitdrukkelijk, niet mee eens was). Jacques-André Naigeon, een goede vriend van d'Holbach en zelf ook filosoof, redigeerde de werken van d'Holbach waarna hij de manuscripten aan zijn jongere broer gaf. Deze schreef ze netjes over, verstopte ze in een pakketje en stuurde dat naar een zekere Mme Loncin, correspondente van Marc-Michel Rey in Luik. Soms ook liep de zending via Jacques-André zelf. Met de hulp van enkele bereidwillige staatsambtenaren of reizigers liet hij het pakket in Luik of direct in Amsterdam bezorgen. Marc-Michel Rey gaf op deze manier gedurende tien jaar bijna alle werken van d'Holbach uit. In de stcn is een tiental titels te vinden, waarvan enkele dus met een dubbele leugen op de titelpagina.
Auteursrechtelijk beschermd