De Boekenwereld. Jaargang 22

[p. 207]

‘Opgegraven’ en ‘opgeviste’ boeken
A.G. van der Steur

In de loop der jaren kom je als boekverzamelaar en antiquaar regelmatig boeken tegen die buiten het normale patroon liggen. Daaronder vallen de ‘Ausgegrabene Bücher’: boeken uit het eind van de negentiende eeuw - zogenaamde Mumiendrücke - die moeten doorgaan voor uit de grond opgedolven, of uit de oceaan opgevist. Omdat ze meestal weinig kostten heb ik ze, als ze nog niet in mijn collectie voorkwamen, aangeschaft, met als resultaat dat ik nu over vier verschillende exemplaren beschik. Zij zijn alle vier geschreven door C.M. Seijppel. Een beetje speurwerk in de literatuur en via internet leverde op dat dit hoogstwaarschijnlijk een complete collectie betreft, uitgegeven door het Verlag Felix Bagel te Düsseldorf. Er bestaat nog wel een vijfde ‘Mumiendruck’ van Seijppel: Mein Buch uit 1884, maar dat past niet echt in de serie, want het is een boek met blanco bladen en randversieringen in Egyptische stijl, waarin de koper zijn eigen dagboek kan bijhouden.

De drie ‘Aegyptische humoresken’: zogenaamd ‘opgegraven’ boeken

De auteur: Carl Maria Seijppel

C.M. Seijppel - ook bekend als C.M.S. - was geboren te Düsseldorf-Gerresheim in 1847 en overleed aldaar in 1913. Hij geldt als een van de uitvinders van de comic. Hij was schilder, tekenaar, graficus en schreef komisch proza en poëzie.¹ In 1882 liet hij de eerste ‘ägyptische humoreske’ drukken, een combinatie van tekeningen en tekst op 40 gelithografeerde pagina's. De teksten staan tussen de tekeningen, de techniek van de balloons met tekst was nog niet bekend. Het boek was gedrukt op ‘mummiepapier’: een soort groezelig karton met rafelige randen en met quasi-oude vlekken en de band bestond uit namaak-oud jute, ook

1 Zie over hem Thieme/Becker, Allgemeines Lexicon der bildenden Kunstler, Vol 30, p 555. Hier worden ook andere boeken dan de hier vermelde genoemd: Vom Storchnest bis zur Schule, 1881; § 11, 1881; Schmidt und Schmitt in Luderitzland, 1885; Altagyptische Liebeswerbung, 1885; Deutsche Marchen, 1887; Rajadar und Hellmischu, 1889.

[p. 208]

met gerafelde randen, leren sluitlinten en een stuk touw om het geheel bij elkaar te houden.² De eerste proeve uit 1882 heette Schlau, Schläuer, am Schläusten. Deze eerste ‘Ägyptische Humoreske’ werd door twee andere gevolgd. De tweede, Er Sie Es, had een zogenaamd faraozegel op het juten omslag en de derde Die Plagen heeft een gat waardoor de tekst van de titelpagina leesbaar is.

2 Door de bindwijze met touw door gaatjes aan de bovenzijde van de katernen kan het boek niet verder opengeslagen worden dan ca 80^o. Volgens een collega-antiquaar is dit met opzet gedaan om de lezer tot voorzichtigheid te dwingen

De inhoud

De inhoud is komisch-bizar: zo vertelt Schlau, Schläuer, am Schläusten het verhaal over een speurtocht naar de schatten van de koning die gestolen zijn. De tekst zit vol anachronismen: kaviaar, moezelwijn e.d. Er Sie Es behandelt het gevecht om de macht na de dood van Koning Rampsinit III en Die Plagen is een parodie op het Exodusverhaal. De sluwe jood Mauress (Mozes) weet zich in de gunst van de farao te dringen. Diens jaloerse priesters maken Mauress 10.000 varkens afhandig. Hierop verklaart Mauress het vlees van de varkens voor Joden onrein. Nadat de priesters zich ontdaan hebben van de farao en Mauress met zijn volk uit Egypte is verbannen, blijken de joden al het geld en goud uit Egypte te hebben meegenomen: de basis voor hun nog immer bestaande rijkdom en vooraanstaande posities!³ (Voor het ‘Museum of Tolerance’ was dit verhaal aanleiding het boek antisemitisch te noemen en het te rangschikken onder de rubriek ‘Nazi-literatuur’.⁴) De boeken werden een vrij groot succes, er waren meerdere drukken en ze werden vertaald in het Engels en Frans. Seijppel profiteerde daar echter niet van, hij ontving slechts een honorarium voor de eerste druk.⁵

Laatste blad (p. 42) uit Die Plagen: De joden die bij hun gedwongen vertrek uit Egypte al het geld van de domme Egyptenaren meenamen, genieten van een goed leven

3 Vgl. Accoord C.R, Een keuze uit de bijzondere aanwinsten verworven tijdens het bibliothecariaat van dr. C. Reedijk, 's-Gravenhage 1986, nr. 196.

4 Internet: Museum of Tolerance online: Multi-Media learning center.

5 In 1974 verscheen nog een nieuwe uitgave van de eerste humoreske door Elizabeth Straehelin, te München.

[p. 209]

Het dagboek van Columbus

Waarschijnlijk in 1892 (400-jarige herdenking van de ontdekking van Amerika) publiceerde Seijppel nog een vierde humoreske: het geheime dagboek van Columbus uit 1492, zogenaamd door hem opgevist uit de oceaan. Het omslag van (imitatie) perkament is beplakt met zand, schelpen, zeewier en een stenen zegel aan leren bandjes. Dit omslag was uiteraard zeer kwetsbaar en het boek werd daarom verkocht in een kartonnen doos met metalen hoekjes. Ik denk dat dit werk gezien de kwetsbaarheid wel het meest zeldzame geschrift van Seijppel is.⁶

pagina 35 uit het logboek van Columbus: een poëtische ontboezeming betreffende de terugtocht naar Spanje

het geheime dagboek van Columbus: een ‘opgevist’ boek

6 De Heritage Book Shop te Los Angeles biedt op Internet een exemplaar aan voor $2750, - met de mededeling ‘Exceptionally scarce. OCLC lists only two institutional copies worldwide and no copies have been offered at auction in the last 25 years.’ Dit laatste is overigens niet juist, vgl. de Jahrbucher der Auktionspreise 1985, 1986, 1990 en 1993.

[p. 210]

De laatste woorden van Columbus in zijn dagboek (pagina 39), geschreven toen zijn schip ten onder ging

De uitgever: Felix Bagel

Alle vier genoemde boeken hebben als uitgeversadres Felix Bagel te Düsseldorf. In een der titels ook aangeduid met ‘Ausgrabungsgeschäft in Düsseldorf’. De drukker wordt aangeduid met Franz Rangette & Söhne, Hof-Lith. Düsseldorf en het procédé heet, zoals gezegd, Mumiendruck.

Een nadere beschrijving van de vier ‘mumien-drücke’ uit mijn collectie:

1. C.M. Seijppel, Schlau, Schläuer, am Schläusten. I. Aegyptische Humoreske. Niedergeschrieben und abgemalt 1315 Jahre vor Christi Geburt von C.M. Seyppel, Hofmaler und Poët seiner Majestät des Königs Rhampsinit III, Memphis, Mumienstrasse 35, 3 etage 4x klingeln, Düsseldorf, C.M. Seijppel [1882, of latere herdruk], 40 p.

Hieromheen een halflinnen band met hierop geplakt een verkleinde titelpagina met bovenstaande tekst, met erboven ‘Ausgegrabenes Buch’ en eronder ‘Verlag von Felix Bagel, Düsseldorf’ en geheel onderaan ‘Lithogr. Kunst Institut von F. Rangette & Söhne, Düsseldorf’. Verder op deze halflinnen band Egyptische versieringen.

Voorin, tussen de halflinnen band en de titelpagina een opdracht van vier pagina's van de ‘Verfasser’ aan Herrn Dr. H. Schliemann en een ‘Vorrede’ waarin Seijppel meedeelt dat zich tijdens de oorlog in Egypte in 1882 onder de Engelse troepen een Duitse archeoloog bevond die bij de piramiden van Gizeh tussen stenen het hier voorliggende boek vond. Dit voorwoord heeft als drukkersnaam: ‘A. Bagel, Düsseldorf’.

Het cijfer 1. voor Aegyptische op de titelpagina lijkt er een beetje tussen geflanst. Op de - verkleinde - reproductie van de titelpagina die op het halflinnen omslag is geplakt, staat dit cijfer 1. nog niet. Waarschijnlijk is het beschreven exemplaar een latere herdruk met

[p. 211]

toevoeging van het cijfer omdat toen de ii^e en iii^e humoreske ook waren verschenen en is de opgeplakte reproductie gemaakt naar een titelpagina van de eerste oplage.

2. C.M. Seijppel, Er Sie Es, II^te aegyptische Humoreske. Nach der Natur abgemalt und niedergeschrieben 1302 Jahre vor Christi Geburt durch C.M. Seyppel, Hofmaler und Poët der seligen Majestät König Rhampsinit III, Memphis, Pyramidenstrasse 36, 1ste Etage, Meldung beim Portier, Mumiendruck D.R.P. N^o 23615 von F. Rangette & Söhne, Düsseldorf [1883], 42 p.

Hieromheen een juten omslag met de tekst ‘Er Sie Es von C.M.S. = eyppel. Verlag von Felix Bagel in Düsseldorf’. Met (resten van) leren sluitlinten en een opgedrukt zegel van ‘Koenig Ruppsippos’.

Voorin ligt los een op imitatieperkament gedrukte opdracht van de ‘Verfasser’ aan Prof. Georg Ebers met een ‘Vorwort’ met lofprijzingen van Ebers voor dit tweede boek van Seijppel. Drukker van deze losse bijlage van vier pagina's: August Bagel, Düsseldorf.

3. C.M. Seijppel, Die Plagen, 3^te aegyptische Humoresque. Aufgeschrieben und abgemalt bei dem Auszuge der Juden aus Aegypten, von C.M. Seijppel. Hofmaler und Poët der seligen Majestät König Rhampsinit III. Memphis, Krokodilenstrasse, Villa Seyppel. Sprechstunde 6-7 Vormittags, Düsseldorf, Verlag von Felix Bagel, Ausgrabungs-Geschäft in Düsseldorf. Mumiendruck D.R.P. N^o 23615 v. Franz Rangette & Söhne, Hof-Lith. Düsseldorf [1884], 42 p.

Juten omslag met ovaal gat waardoor de tekst op de titelpagina leesbaar is. Geen bijlage.

4. C.M. Seijppel, Christoph Columbus Logbuch, als Geheimschrift von mir selbst, für meinen Sohn Diego, vom 3ten August 1492 an, geführt und mit Schildereien und Karten versehen worden [en op een ingeplakt stukje papier:] Aufgefischt von C.M. Seyppel. Verlag von Felix Bagel, Düsseldorf [1890?, 1892?] 39 p.

Gebonden in een (imitatie) perkamenten band, rijkelijk voorzien van opgeplakt zand, schelpen en zeewier en een stenen zegel aan leren bandjes.

Bewaard in een kartonnen omslagdoos met ijzeren hoekjes en een etiket met de tekst ‘Geheimes Tagebuch von Christoph Columbus. Von ihm selbst geschrieben und mit Zeichnungen versehen auf der ersten Entdeckungsreise 1492 nach Westindien. Aufgefischt von C.M. Seyppel. Düsseldorf Verlag Felix Bagef’.