Hoewel Walter Crane en William Morris wel meer mensen sterk hebben beïnvloed met hun opvattingen, hebben die zelden tot zo'n nadrukkelijk aanwezig en overtuigend bewijs geleid. De in een zuidelijke, expressieve neogotische stijl gebouwde boekhandel vormt paradoxaal genoeg ook een bevestiging van de destijds heersende levenssfeer. Vanuit de heersende sociaal-culturele atmosfeer van toen beschouwd, is het een met visie en durf neergezet statement.
Deze sfeer wordt voorbeeldig geaccentueerd door het ex-libris, uitgevoerd in glas-in-lood dat in het glazen plafond is aangebracht. Het is nu ook als handelsmerk op de boekentasjes afgebeeld. Erin de spreuk: ‘Decus in Labore’ (Eer in Werk). De boekhandel is nu in handen van een groter concern, maar er is nog altijd een nazaat van de oprichter aan verbonden: José Manuel Lello. Een bas-reliëf van zijn grootvader (1870-1953) is direct rechts van de ingang van de winkel te zien. De gepubliceerde bouwgeschiedenis zegt helaas niet veel meer dan dat het project werd toegewezen aan Xavier Esteves, een zich onderscheidend ingenieur in Porto. Gezien het weldadige resultaat mag verondersteld worden dat Esteves in ieder geval opmerkelijke opvattingen over architectuur had. Met het gevolg dat de boekhandel nu een nationaal monument is waar het elke werkdag open monumentendag is. De façade van het gebouw is geheel in wit steen en marmer opgetrokken. Hoewel door de vuile lucht weer aangetast, oogt het nog redelijk fris. De gevel is links en rechts van de opvallende ramen voorzien van schilderstukken van José Bielman: twee vrouwenfiguren, symbolen voor kunst en wetenschap. De hoge boekenkasten in het interieur, die de suggestie geven van neogotische ramen, vullen de hele linker- en rechterwand en zijn allemaal bewerkt met dezelfde ornamenten; ze lopen door naar de eerste etage en gaan naadloos over in het al even fraaie en gedetailleerd bewerkte plafond. Vrijwel het hele interieur is opgetrokken uit eikenhout. Aan de pilaren bevinden zich bustes van de groten van de Portugese literatuur. Samen met de zich in het midden van de boekhandel bevindende trap versterkt dat de suggestie van kathedraal. In de parketvloer bevindt zich een smalle rail voor een karretje om boeken te verplaatsen, dat loopt van de voordeur tot links achter de trap, waar het karretje werkeloos uitgerangeerd staat. Nu gevuld met aanbiedingen.
Hoewel Porto meerdere boekhandels kent - het is ook een studentenstad - heeft Lello & Irmão echt een internationaal karakter. Vooral vanwege zijn bouwstijl en ontstaansmotief, want het huidige boekenaanbod weerspiegelt dat niet echt. Bovendien bleek ook hier dat de kennis van het Engels bij de Portugezen nog steeds te wensen overlaat. De bediende beantwoordde mijn vragen wat onhandig en verlegen. Terwijl zijn baas gedurende de tijd dat ik er rondliep kettingrokend aan de telefoon Portugees ratelde en op de achtergrond een populaire fadogroep zich aangenaam ‘modern’ liet horen. Nieuwe Portugese geluiden die het verlies van Amalia Rodrigues, de krachtige fadozangeres, die na haar dood een Eva Perron-achtige status aangemeten heeft gekregen, moet compenseren. Opmerkelijk is dat het assortiment van de boekhandel Lello & Irmão een groot verschil laat zien met Nederland. Vooral op het gebied van design en (grafische) vormgeving is er een grote kloof. Bij Nijhof & Lee in Amsterdam komen ze uit alle windstreken langsgevlogen, maar bij Lello & Irmão was er niet een boek, op een simpel ‘how to do’-boekje over kalligrafie na, op dat gebied te vinden. Al snuffelend kreeg de handelsrelatie van Portugal met Engeland steeds meer contouren. Naast veel Portugese literatuur, studieboeken, kinderboeken en boeken met een algemeen cultureel karakter is het fonds van de Engelse uitgever Phaidon met vooral fotografie en architectuur opvallend aanwezig. Duitse inbreng van Taschen, die je er zou verwachten vanwege zijn gunstige prijsstelling ontbreekt geheel. Ook de befaamde uitgeverij Schirmer Mosel met zijn superieure fonds ontbreekt.
Auteursrechtelijk beschermd
