De Boekenwereld. Jaargang 21

[p. 152]

Boekbespreking
Het Britse antiquariaat in zelfportretten
P.J. Buijnsters

Sheila Markham, A Book of Booksellers. Conversations with the Antiquarian Book Trade 1991-2003. Privately printed. London 2004. 500 exemplaren. 323 pp. cloth. ISBN 095 47997 04. Prijs: £25.

Het zal misschien niet meer direct leverbaar zijn, Sheila Markham's A Book of Booksellers, want er zijn maar vijfhonderd exemplaren van gedrukt. Maar ik heb in geen tijden zo'n aardig boek gelezen als deze bundel interviews met Engelse en (enkele) Amerikaanse antiquaren. Sheila Markham, die zelf 25 jaar in de boekhandel werkzaam is en sinds 1991 in Londen een eigen (verzend)antiquariaat leidt, is in dat jaar ook begonnen met haar interviews van vakgenoten voor het tijdschrift The Bookdealer. Een reeks die inmiddels is uitgegroeid tot honderd gesprekken en nog steeds wordt voortgezet (www.sheila-markham.com). A Book of Booksellers presenteert een keuze hieruit met bijbehorende foto's en in chronologische volgorde, zodat de lezer er tevens de ontwikkelingen binnen het Britse boekenwereldje uit kan aflezen.

Aan het woord komt een vijftigtal handelaren van allerlei slag: ouwe rotten als Bill Fletcher of Charles Traylen en de snel gerezen ster Bernard Shapero (‘Any ambition left? Sheila, I've just begun.’). Professionals naast amateurs. Topantiquaren als Albi Rosenthal en Anthony Rota, maar evengoed kleine handelaren in tweedehands boeken die de grootste moeite hebben om de wolf buiten de deur te houden. Stuk voor stuk opmerkelijke mensen met een opmerkelijke levensloop. En altijd lieden met een sterke persoonlijkheid, soms op het excentrieke af. Want het antiquariaat is misschien wel, zoals een van hen, Brian Lake, opmerkt, het laatste reservaat van ‘the English eccentric’. Zelfs wie niet van nature al tot dit slag behoort of deze gekkigheid niet bewust heeft gecultiveerd, kan toch door de jarenlange omgang met boeken bepaalde tics hebben gekregen.

Zo is daar de shop van Heywood Hill, waar klanten voor nieuwe boeken, zonder dat ze het zelf beseffen, werden ingedeeld in drie categorieën: highbrow, middlebrow en lowbrow. Al naar gelang hun status werden ze dan ‘geholpen’ door Heywood zelf, zijn zakelijke partner of door hun assistente. Om vergissingen te voorkomen werd aan nog onbekende klanten eerst een soort examentje afgenomen: ‘I always ask new customers to name six books that they have genuinely enjoyed, rather than what they were told to enjoy.’ Gevolg was wel dat de drie boekverkopers in kwestie geen geduld hadden met klanten buiten hun eigen actieradius. Bij ‘Waterfield's’ in Oxford liepen op een gegeven moment zoveel rare snuiters rond dat iemand die toevallig binnenliep voorzichtig informeerde of dit een boekwinkel was of een instelling voor arbeidstherapie.

Van een heel andere orde maar niet minder vreemd is de verzendboekhandel van Camille Wolff, naar de foto te oordelen een schattige oude dame, met haar poes op de schoot een toonbeeld van Engelse gezelligheid. Maar het interview is getiteld ‘Arsenic and Old Ladies’, want dit dametje werkt juist aan een boek over Jack the Ripper. Van literaire krimi's moet ze niets hebben. Echte, ‘domestic murderers are more to my taste. It's the family drama I enjoy’. En ze weet uit ervaring, dat er heel wat afnemers zijn die haar liefde delen.

[p. 153]

In dit soort winkels is de klant niet altijd koning. Maar ze trekken dikwijls dan ook een bepaald soort bezoekers aan. Zoals George Orwell eens schreef, nadat hij korte tijd in een tweedehandsboekwinkel had gewerkt: ‘Many of the people who came to us were of the kind who would be a nuisance anywhere but have special opportunities in a bookshop.’ Dit belooft al bij voorbaat heerlijke lectuur.

De meeste antiquaren hebben reeds een lange weg in allerlei baantjes afgelegd, eer ze hun eigen werkgever zijn geworden. Want dat blijkt toch steeds hun voornaamste drijfveer: vrijheid om te handelen in de eigen tijd. Echte antiquaren hebben, om met Belle van Zuilen te spreken, geen talent voor ondergeschiktheid. Maar het blijft moeilijk te zeggen waarom het sommigen wel en anderen niet lukt. Het realiseren van die droom is meestal een combinatie van geluk en ambitie, getuige het verhaal van Julia Elton, studente IJslands en hobo, die eigenlijk met haar leven geen raad wist: als hoboïste niet goed genoeg en wat doe je met IJslands? Bij toeval loopt ze de Londense antiquaar Ben Weinreb (specialist in architectuurboeken) tegen het lijf, wordt door hem haast bevolen om haar vaders boeken op dit gebied thuis te gaan catalogiseren, krijgt vervolgens een baantje bij diezelfde Weinreb en raakt daarvan zo begeesterd dat ze haar eigen antiquariaat ‘Elton. Engineering Books’ begint.

Toch worden achter al die laconieke zelfportretten, naarmate men dichter bij het jaar 2003 komt, steeds nadrukkelijker de schaduwzijden van het boekverkopersbestaan zichtbaar. De problemen zijn bekend: minder aanbod van ‘old and rare’, groeiende concurrentie door internet, onpersoonlijke commercialisering, de recessie en vooral het verdwijnen van de kleine winkels uit de binnensteden vanwege de explosief gestegen huurprijs. Wij kennen die kaalslag natuurlijk ook in Nederland, maar voor Londen City betekende het niet minder dan een karaktermoord. Bizar genoeg zijn het dan vaak nieuwe rijken in de vastgoedsector die door fusie annex renovatie van twee of meer traditionele bookshops proberen een nieuw publiek aan te trekken. Als dat niet snel lukt, trekken ze zich meteen terug uit deze voor hen ongewone branche.

Boeiend is het hier te zien welke strategieën de overlevers (want die blijven er gelukkig volop) hanteren. Wat ze al dan niet verwachten van de twee Britse antiquarenclubs: de traditionele aba (Antiquarian Booksellers Association) en de wat gewonere pbfa (Provincial Booksellers Fairs Association), die te vergelijken zijn met respectievelijk de Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren NVvA en de Bond van Handelaren in Oude Boeken (bob). Natuurlijk is in de Engelse bookshop elke buitenlander welkom. Maar internationale contacten onderhouden alleen de grote jongens. We komen in dit boek buiten Max Elte en Nico Israel dan ook geen namen van Nederlandse handelaren tegen.

Tot de giganten behoort zeker de Ier Conor Kenny van Kennys Bookshop in Gallway. Ze leveren met een staf van veertig mensen wereldwijd alle soorten Ierse boeken, hebben daartoe een standing order van The Library of Congress voor Ierse boeken en zijn nu bezig de Chinese markt te veroveren. Kenny is er trots op dat zijn familiebedrijf reeds in 1994 met een eigen website op internet zat, naar eigen zeggen ‘only the second bookshop in the world to do so’. Als zodanig steekt hij dan ook scherp af tegen Robin Waterfield, die zijn verhaal eindigt met: ‘Thank God I missed the Internet’. Wijs lijkt mij het standpunt terzake van Michael Taylor, handelaar in moderne Press Books. Volgens hem maakt het alle verschil of men handelt in bulk, die met vrachtwagens tegelijk wordt aangevoerd, of zoals hij met een uitgelezen selectie van bijzondere boeken die niet meer dan een slaapkamer vullen.

Hoewel A Book of Booksellers rijk is aan anekdotes en treffende uitspraken, is het veel meer dan een caleidoscopische portrettengalerij. Het geeft ook een schitterend en vooral menselijk portret van de moderne samenleving: een tikje weemoedig en tegelijk vitaal.