De Boekenwereld. Jaargang 21

[p. 34]

Bibliografische notities
F.W. Kuyper
Willem Witsen, 1860-1923. Schilderijen, tekeningen, prenten, foto's. Bussum, Thoth 2003, 287 p., €34,90

Voor verzamelaars van het grafisch werk van de schilder/graficus/fotograaf Willem Witsen was het tot voor kort tobben. Die moesten het doen met twee weliswaar sympathieke, maar erg summiere en onvolledige publicaties: een fondscatalogus van Witsens huisuitgever Van Wisselingh en een oeuvrecatalogus van de hand van K.G. Boon in P.H. van Moerkerkens Witsen en zijn vriendenkring. Vooral de laatste lijst heeft zijn waarde bewezen, maar terecht sprak Boon zelf in zijn inleiding al van ‘een voorlopige proeve’: in het mooiste geval werd bij elke ets het aantal staten vermeld, maar een precisering ontbrak.
Daar is verandering in gekomen met de publicatie van Willem Witsen, 1860-1923. Schilderijen, tekeningen, prenten, foto's.

Zonder de schrijvers van de overige opstellen in het boek tekort te willen doen, lijkt de voornaamste verdienste van dit boek de oeuvrecatalogus van de etsen van Witsen te zijn, van de hand van Irene de Groot. Het mooiste aan het boek is overigens de weelde aan prachtige, vaak paginagrote (kleuren)illustraties, waardoor alle bijdragen ook een feest voor het oog worden.

Het grafisch werk van Witsen mag zich verheugen in een al jaren groeiende belangstelling en die lijkt tot uitdrukking te komen in de sterk gestegen prijzen gedurende de laatste twintig jaar. Een klein en summier onderzoekje wijst in die richting. In 1984 verscheen de catalogus Nederlandse Grafiek 16^e-20^e eeuws bij prenthandelaar E.H. Ariëns Kappers in Amsterdam, één van de specialisten op dit gebied. Daarin stond een aantal Witsens te koop. Ik vermeld er hier enige, met de verkoopprijs in guldens, eventueel gevolgd door de prijzen voor dezelfde bladen die kunsthandel Ronald Jansen te Weesp, ook een gespecialiseerde grafiekhandel, in 1998 vroeg en de veilingopbrengst bij Bubb Kuyper Veilingen in Haarlem in de jaren 2001-2003 (in guldens inclusief opgeld). Het spreekt vanzelf, dat het verschil in prijs mede beïnvloed wordt door specifieke kenmerken van de prenten, maar de tendens lijkt duidelijk:

Montelbaanstoren II (De Groot 154), ak 400, bk 850

Montelbaanstoren III (De Groot 162), ak 450, bk 950

Buurpraatje (De Groot 110), ak 350, rj 1.750

Valkeveen (De Groot 176), ak 350, bk 850

Vissen in een aquarium (De Groot 6), ak 400, bk 1.060

Boerderij met schuur in Brabant (De Groot 73), ak 275, rj 800, bk 600

Canale Grande I (De Groot 178), ak 350, bk 1.150

Emerson, San Francisco (De Groot 186), ak 400, rj 1.050, bk 900

Voorstraatshaven VII (De Groot 99), ak 175, bk 660

Voorstraatshaven VIII (De Groot 136), ak 175, bk 800

Oude Schans III (De Groot 172), ak 1.100, bk 2.500

[p. 35]

De bibliotheek van Witsen. De hoge boekenkast herbergt het merendeel van Witsens Nederlandse bibliotheek. Boven de kast hangt zijn schilderij ‘De aardappelrooister’ en boven het dressoir zijn schilderijen ‘Pakhuizen aan het water’ en ‘Brug bij het 's-Gravenhekje’. (Foto uit besproken boek)

De gemiddelde prijs die Ariëns Kappers in 1984 voor een Witsen vroeg, bedroeg f410. De gemiddelde prijs was in 1998 bij Ronald Jansen gestegen tot f1.185. Dus in nog geen vijftien jaar een stijging van bijna 200%. Geen slecht rendement en je hebt nog wat moois in huis ook.

De oeuvrecatalogus van De Groot telt 224 bladen, zeven meer dan Boon. De lijst is chronologisch opgesteld, alle etsen zijn afgebeeld (één staat). Alle staten worden met hun kenmerken beschreven en bij veel etsen is interessante aanvullende informatie toegevoegd, die soms uitdagend van karakter is, zoals bij catalogusnummers 17 en 32: ‘Zinkplaat in het Rijksprentenkabinet (...) Geen druk bekend’ (niet afgebeeld). Een enkele keer kan men vraagtekens zetten bij de topografische beschrijving van een prent. Zijn bij nummer 150 werkelijk de torens van de St. Nicolaaskerk te zien? Het lijkt eerder het silhouet van De Posthoorn aan de Haarlemmerstraat. Een concordantie op Boon en Van Wisselingh besluit het geheel.

[p. 36]

De bijdrage van Irene de Groot wordt door vijf andere voorafgegaan, waarvan die van Jenny Reynaerts over het leven van Witsen de langste is (zestig pagina's). Moniek Peters schrijft over de plaats die Witsen als schilder in de kunstgeschiedenis inneemt, terwijl J.F. Heijbroek de relatie met de kunstmarkt belicht, natuurlijk vooral die met E.J. van Wisselingh, maar er is ook veel informatie over particuliere verzamelaars. Aan de hand van de in het Witsenhuis aan het Oosterpark 82 te Amsterdam bewaard gebleven inhoud van zijn twee boekenkasten schetst Jessica Voeten een beeld van de omgang met zijn schrijversvrienden, onder anderen Kloos, Boeken, Van Deyssel, Van Looy en Van Schendel. In dit opstel vallen de fraaie foto's op: die van het interieur, maar vooral ook de vele prachtige olieverven, tekeningen en in het bijzonder de portretfoto's die Witsen voortdurend van zijn vrienden maakte. Over Witsen als fotograaf gaat het stuk van Petra Maters. Voor wie het fotografisch oeuvre van Witsen min of meer onbekend is, zal dit deel van het boek een openbaring zijn. Vooral de portretten zijn vaak juwelen van intimiteit. Zoals Maters schrijft: ‘Voor Witsen was de fotografie een volwaardig artistiek middel naast de schilder- en etskunst’, en zij weet overtuigend aan te tonen ‘dat zijn werk een vroege en waardevolle vernieuwing betekent van de Nederlandse fotografie uit de jaren rond de eeuwwisseling’.

Naar de vatbaarheid der jeugd

In Bibliografische notities 22 (jaargang 18/4/2002, p. 198-202) besprak ik ondere andere F. Huiskamps Naar de vatbaarheid der jeugd. Nederlandstalige kinder- en jeugdboeken 1800-1840. Een bibliografische catalogus. Daarin signaleerde ik als groot gebrek van een overigens zeer verdienstelijk boek het ontbreken van een titelregister. Welnu, daarin is thans voorzien. Bij de schrijver verscheen in een eenvoudige ringband op A4-formaat Correcties en aanvullingen en titelregister (Rotterdam, 2004, 69 p., €12,50). De kleinere eerste helft bevat de aanvullingen, de overige pagina's vormen het titelregister. De uitgave is te bestellen bij de auteur door €12,50 over te maken op bankrekening 415774551 t.n.v. F.J. Huiskamp te Rotterdam, onder vermelding van ‘Vatbaarheid’ (e-mail: [e-mail]).