De Boekenwereld. Jaargang 19

[p. 42]

De geschiedenis van een Kraaienboek
P.J. Buijnsters

op 24 december 1978 overleed op 86-jarige leeftijd te santpoort mea verwey, tweede dochter uit het zevental kinderen van de dichter Albert Verwey en Kitty van Vloten.^1. Jarenlang heeft zij zich gemanifesteerd als editeur en pleitbezorgster van haar vaders literaire nalatenschap. Maar als schrijfster is zij toch vooral bekend gebleven door dat ene kinderboek: De Geschiedenis van een Kraai. Naar waarheid verteld door mea. Met Illustraties van L.S. Uitgave van C.A. Mees. Santpoort & De Sikkel te Antwerpen. 1923. [32 pp.]. Het is een geheel gelithografeerd boek op groot kwartoformaat, fraai vormgegeven in art-nouveau-stijl en in 1997 nog fotografisch herdrukt bij Schoonderbeek te Laren.

Mea Verwey met haar dochtertje Elizabeth in de zomer van 1938 (Verwey-collectie, signatuur xlii f 61; ub Amsterdam)

Mea's vlot berijmde verhaal handelt over de brutale, diefachtige kraai Gerrit, die, hoewel door de jongen die hem ving gekortwiekt, het hele dorp op stelten zet:

Vroeger was hij mak geweest
Maar het werd een nijdig beest
Al de kinders hadden wonden
En hij pikte zelfs de honden.

In die rebelse staat belandt Gerrit in het huis van ‘de Duinmevrouw’:

Die Mevrouw had zeven kinderen
Die haar duchtig konden hinderen
Maar toch had zij nog den tijd
Voor een kater en een geit
Gerrit kon daar dus wel bij
Waardig einde van de rei.

1. Levensbericht in Jaarboek Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 1983-1984, p. 129-134.

[p. 43]

Natuurlijk terroriseert hij ook daar huis en omgeving, zodat vader en moeder in familieberaad besluiten dat Gerrit geen dag langer mag blijven. Maar de delinquent krijgt hulp van een ziek gezinslid:

Plotseling, boven uit een raam
Riep er iemand Gerrits naam
Dat was een die dag aan dag
In de zon te braden lag
En als haar de zon niet deerde
Met de vogel converseerde
't Was haar eenige verzet
In dat nare pleurisbed.

Omslag van De Geschiedenis van een Kraai van Mea Mees-Verwey (1923).

Als Gerrit echter even later het halve huis onder water zet, is zijn vonnis geveld. Eerst krijgt hij nog asiel in een naburige villa. Als hij het daar ook te bont maakt, geeft men opdracht om hem te verzuipen. Maar Gerrit trotseert alles en iedereen en vliegt aan het eind met zijn hervonden kraaienfamilie triomfantelijk naar het land van de zon.

Over het boek zelf en de totstandkoming ervan is bij mijn weten nog nooit iets gepubliceerd. Het volgende bericht berust grotendeels op de uitvoerige briefwisseling in mijn bezit tussen Mea Verwey en de boekverzamelaar Mr. Hugo Willem Bosscha (1904-1979) uit Velp.^2. Over deze laatste schreef ik eerder in De Boekenwereld, jrg. 7, nr. 4 van april 1991. Voldoende zij hier te memoreren dat Bosscha een uiterst verfijnd bibliofiel en een pietje-precies was, die bij elke aanwinst het naadje van de kous wilde weten. Drukker, illustrator, exlibris, bandversiering - alles moest nauwkeurig worden uitgezocht, voordat een boek definitief plaats kreeg in zijn kast. Men begrijpt dat zijn verzameling beperkt van omvang bleef.

Mea Verwey intussen was maar al te graag bereid om Bosscha alle gewenste informatie te verschaffen. Zij leefde tamelijk vereenzaamd in haar huis te Santpoort, half invalide door artrose. Als lievelingsdochter van Albert Verwey was zij opgegroeid in een artistiek milieu. Het ouderlijk huis te Noordwijk aan Zee, Villa Nova, vormde een trefpunt voor kunstenaars en schrijvers. Zij kon goed leren en volgde met succes het gymnasium. Maar in 1910 kreeg zij pleuritis met longontsteking en moest maandenlang het bed houden. Vanuit die situatie is De Geschiedenis van een Kraai geschreven en getekend:

2. Mij in 1980 geschonken door de antiquaar Ger Gysbers (1916-2001), tot 1979 mede-firmant van het bekende antiquariaat Gysbers & Van Loon te Arnhem.

[p. 44]

Ik schreef dit verhaal om mijzelf te troosten tijdens mijn ziekte, toen mijn ouders de kraai niet houden wilden. Mijn moeder zei toen: ‘Maak er maar een verhaal van’ en dat heb ik voor haar verjaardag gedaan. Dat was in 1911. Na mijn trouwen in 1918 kreeg mijn man, C.A. Mees, het in handen en wilde het uitgeven. L.S., die alles op steen bracht, was Leon Senf [1860-1940], de artistieke leider van de porceleinfabriek in Delft, ‘De porceleyne Fles’.^3. Hij was een knap schilder, vooral in zijn vak, en woonde in Noordwijk. [...] Het is alles naar waarheid verhaald en getekend. Van uit dat raam aan de Zuidkant van Villa Nova (blz. 21) had ik het gezicht op Villa Liesbet, het huis, dat mijn grootvader [Johannes van Vloten. P.B.] door Berlage had laten bouwen, in 1896/97. De portretten zijn, behalve het mijne, meer caricaturen. En de blz. 30 is door mijn vader gefantaseerd en geschreven, want mijn verhaal eindigde met de overdracht van de kraai aan mevrouw Dobbelman (blz. 27) en dat vonden ze geen slot. Bovendien was mijn vader toen erg onder de indruk van de ornithologische onderzoekingen van mijn broer, en ik denk, dat Senf blij was met de gelegenheid, die laatste mooie bladzijde te maken. Ik zelf kon me er niet mee bemoeien, want ik wachtte van dag op dag mijn derde kind. Het is natuurlijk ook onzin, dat een koetsier zou proberen een kraai in zee te doen verdrinken, maar het is waar, dat die laatste bladzijden een groter levendigheid hebben dan de voorafgaande. [...] Het boek heeft als kinderboek weinig opgang gemaakt, omdat de getekende tekst voor kinderen te moeilijk geoordeeld werd (door de boekhandel); maar ik kreeg wel complimenten van de vaders. Het was dan ook echt meer om voor te lezen. (brief van 7 april 1970).

In een volgende brief van 11 april 1970 ging Mea in op nadere vragen van Bosscha over zoals zij het noemde ‘De kraai’:

Ja, die mevrouw Dobbelmann was de eigenares van Villa Stirum. Ze was weduwe van de zeep- of tabak- of allebei?-fabrikant, en heette van zichzelf Von Wiese. [...] Het portret van Aal [de ‘keuken-kamermeid’ in het boek. P.B.] is ook caricatuur, of fantasie. Senf heeft ‘De kraai’ op steen getekend bij de firma Binger in Haarlem. Dat was een neef van de Binger bij wie de oprichters van ‘De nieuwe Gids’ hun tijdschrift eerst hadden willen onderbrengen. [...] Die kuur van mij heeft anderhalf jaar geduurd, dus de hele zomer ging er ook mee heen. Ik heb op mijn bed de schriftelijke eindexamenopgaven gemaakt, maar de mondelinge kon ik niet doen, en ik ben pas in maart 1912 weer naar het gymn. teruggegaan.
P.S.: Senf kwam na Voorburg in Noordwijk wonen, tijdens de oorlog, geloof ik.

Blijkbaar was Bosscha nog niet helemaal uitgevraagd, want in Mea's brief van 27 oktober 1970 volgden verdere details van topografische aard: ‘De kerktoren op blz. 10 van mijn Kraai is die van Noordwijk Zee, te zien van uit de achterkant van Villa Nova; die op blz. 13 is de Noordwijk-Binnense: ons huis lag tussen beide dorpskernen.’ Nog op 27 februari 1972 kwam Mea op de zaak terug, nu naar aanleiding van de veilingcatalogus-P.N. van Eyck bij Beijers in Utrecht: ‘Mijn “Kraai” stond er o.a. in vermeld, met een hoge prijs, en achter L.S. “Leo Schelfhout?”. Ik heb ze maar in de waan gelaten.’

Ter aanvulling nog dit: Mea Verwey was op 28 augustus 1918 getrouwd met haar studievriend Constantinus Alting Mees, die in 1919 een eigen uitgeverij C.A. Mees begon. Het duo publiceerde vooral literair werk in voorname uitvoering, deels in samenwerking met uitgeverij De Sikkel van hun Vlaamse vriend Eugène De Bock. Zo gebeurde ook met De Geschiedenis

3. Leonardus Johannes Senf (Delft 11 maart 1860-Alkmaar 3 september 1940) was een leerling van P.C.D. Tetar van Elven. Hij woonde en werkte in Delft, Voorburg van 1903 tot 1918, Noordwijk tot 1934, Schoorl tot 1938, opnieuw Noordwijk tot 1939 en daarna weer in Schoorl; schilder, tekenaar, etser en lithograaf; lid van de Haagse Kunstkring. Aldus Pieter A. Scheen, Lexicon Nederlandse beeldenkunstenaars 1750-1950, 's-Gravenhage 1970, deel ii, p. 337.

[p. 45]

van een Kraai. Op den duur gingen de zaken steeds minder en in 1934 nam Mea Verwey de leiding van de uitgeverij in eigen handen. Na haar scheiding in 1936 van C.A. Mees hertrouwde zij elf jaar later met de schilder-graficus Dirk Nijland, die zij overleefde.

Als De Geschiedenis van een Kraai, literair gesproken, ergens bij aansluit, dan misschien bij de eveneens gelithografeerde prentenboeken van Theo van Hoytema: Hoe de Vogels aan een Koning kwamen (1892); Uilengeluk (1895); Twee Hanen; en Vogelvreugd (1901). Maar met het gegeven dat deze artistieke prentenboeken ook allemaal over dieren gaan, houdt de overeenkomst gelijk op. Hoytema's zogenaamde kinderboeken hebben in hun nadrukkelijke symboliek iets quasi-verhevens, en dat maakt ze bijzonder attractief voor bepaalde volwassen liefhebbers. Mea's op de realiteit geënte kraaienboek daarentegen blijft, ondanks de fraaie uitwendige vorm, veel dichter bij de begane grond zonder triviaal te worden. Als hier toch ook enige symboliek in steekt, dan is het de koppige vrijheidsdrang van Gerrit de Kraai en Mea Verwey zelf.