De Boekenwereld. Jaargang 18

[p. 285]

Berichten

Menno Hertzberger Prijs

In november 2002 zal de Menno Hertzberger Prijs van de Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren voor de twaalfde maal worden uitgereikt. Deze prijs werd in 1963 ingesteld door de Nederlandse antiquaar Menno Hertzberger, toenmalig voorzitter van de Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren, ter stimulering van de bestudering van de geschiedenis van het boek en de beoefening van de bibliografie. De prijs wordt toegekend voor een al dan niet gepubliceerde studie op het gebied van de bibliografie of de geschiedenis van het boek in de ruimste zin des woords, wordt eens in de drie jaar uitgereikt en bedraagt euro 2500, -.

Bij voorkeur wordt de prijs bestemd voor (een) Nederlandse auteur(s) of voor (een) buitenlandse auteur(s), indien zijn/haar (hun) werk speciaal betrekking heeft op de Nederlandse bibliografie of de geschiedenis van het Nederlandse boek.

Voorzover het gepubliceerd werk betreft, komen alleen die boeken in aanmerking die voor de eerste maal zijn verschenen in de jaren 1999-2001. Niet-gepubliceerde manuscripten dienen binnen deze periode voltooid te zijn. Het bestuur van de Stichting Menno Hertzberger Prijs van de Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren vormt de jury en bestaat uit de heren J.F. Heijbroek (voorzitter), P.G. Hoftijzer, L. van Krevelen, F.W. Kuyper (secretaris) en C. de Wolf. Boeken, tijdschriftartikelen of manuscripten kunnen worden toegezonden aan de secretaris van de stichting (Jansweg 39, 2011 km Haarlem), bij wie ook exemplaren van het reglement verkrijgbaar zijn.

De Menno Hertzberger Prijs werd eerder uitgereikt aan mej. dr. I.H. van Eeghen voor haar boek De Amsterdamse Boekhandel 1680-1725 (1965), prof. dr. W. Hellinga en mevr. L. Hellinga voor hun boek The fifteenth-century printing types of the Low Countries (1968), prof. dr. ir. C. Koeman voor zijn boek Atlantes Neerlandici (1972), dr. L. Voet voor zijn boek The Golden Compasses (1975), P. Valkema Blouw voor zijn Bibliografie der Nederlandse drukken 1541-1600 (1978), dr. P.J. Buijnsters voor zijn Bibliografie der geschriften van en over Betje Wolff en Aagje Deken (1981), dr. F.A. Janssen voor zijn boek Zetten en drukken in de achttiende eeuw (1985), prof. dr. B. van Selm voor zijn boek Een menighte treffelijcke Boecken (1991), drs. D. de Hoop Scheffer en drs. C.H. Schuckman voor het Hollsteinproject (1994), B. de Graaf voor zijn verdiensten als uitgever, antiquaar en bestuurder in de wereld van boek en bibliografie (1996) en in 1999 aan het Bureau stcn van de Koninklijke Bibliotheek voor het werk aan de Short-Title Catalogue, Netherlands, de Nederlandse bibliografie tot 1800. De sluitingstermijn voor inzending is 30 september 2002.

Museum Meermanno heropend

Op 15 februari j.l. opende Museum Meermanno opnieuw zijn deuren voor het publiek na een anderhalf jaar durende restauratie, uitbreiding en verbouwing, met de fraaie expositie Praal, ernst en emotie. De wereld van het Franse middeleeuwse handschrift. In de wat krappe en rumoerige foyer van de Koninklijke Schouwburg werden de vele genodigden welkom geheten door Marie Christine van der Sman, die de toehoorders (althans degenen die in staat waren de sprekers te verstaan) wees op het unieke karakter van Meermanno als vrucht van de Verlichting. ‘Ik vertel u dit omdat er in Nederland eigenlijk maar twee musea zijn, waar dit wijdverbreide verlichtingsideaal duidelijk zichtbaar is. Dat zijn het Teylers Museum in Haarlem en het Museum Meermanno-Westreenianum in Den Haag. Beide verzamelaars, Teyler in de achttiende eeuw - met zijn kennis van natuurhistorie - en Van Westreenen - met zijn belangstelling voor boekgeschiedenis -, lieten hun collecties na aan de Nederlandse staat en de verzamelingen zijn nog steeds in hun fraaie, originele behuizingen te zien. Bij de renovatie van Meermanno stond van meet af aan vast dat de rijke boekencollectie van de baron en zijn collectie kunst en antiquiteiten volledig in zijn voormalige woonhuis tot hun recht moesten blijven komen. We wilden het huis zo authentiek mogelijk houden. Bovendien moest ook de moderne boekcollectie in de chique entourage een goede plek krijgen.’

Aanleiding voor de in totaal 7 miljoen

[p. 286]

kostende verbouwing vormde de noodzaak van de realisatie van een geschikte ruimte waar de ruim 500.000 objecten van de museumcollectie onder optimale omstandigheden bewaard konden worden. Daartoe werd het koetshuis van de baron inwendig gesloopt en van een geklimatiseerd depot met leeszaal voorzien. Vanaf 28 mei is deze fraaie studieruimte met handbibliotheek geopend voor bezoekers van maandag tot en met donderdag van 13 tot 17.00, op vrijdag van 9 tot 16.45 en op zaterdag van 13 tot 16.45 uur. Bovendien werd het belendende pand Prinsessegracht 31 aangekocht, waarin onder meer een extra tentoonstellingsruimte werd gerealiseerd. Architect Karel Rosdorff ontwierp een glazen kubus als een verbindend element tussen de beide panden. Bijzonder passend zijn de nieuwe vitrines, uitgevoerd in klassiek mahoniehout. In het museumpand werden originele behangsels en plafonds gerestaureerd en bovendien werd het pand toegankelijk gemaakt voor rolstoelgebruikers door de aanleg van een lift en hefplateaus bij de entree en de toegang tot de tuin. De zolder boven beide panden werd verbouwd tot een educatieve ruimte en - zeker niet onbelangrijk voor een modern museum - in het souterrain werd een koffieruimte voor bezoekers ingericht.

Het vernieuwde museum werd officieel heropend door de heer J. Riezenkamp, directeur-generaal van het ministerie van oc&w. Zijn toespraak voerde naar een ‘historische voorganger’ in zijn ministeriële functie: Johan Meerman, destijds directeur-generaal van Kunsten en Wetenschappen, maar natuurlijk ook een van de grondleggers van het huidige museum. De Franse dichter Jean Froissart citerend sprak Riezenkamp liefdevol over de ‘vrolijke weemoed’ die het museum nog altijd uitstraalt, maar hij wees ook op het belang van de moderne media voor de educatieve taak van museum Meermanno.

De voorzitter van de Raad van Toezicht van het museum, Jeltje van Nieuwenhoven, in gesprek met Anne Korteweg, conservator middeleeuwse handschriften van de Koninklijke Bibliotheek en samenstelster van de tentoonstelling (foto Museum Meermanno).

Marie Christine van der Sman ontvangt de zogenaamde ‘Turkenkalender’ van H.N. Werkman uit handen van Theo Laurentius, Voorzitter van de Stichting Vrienden van het Museum van het Boek (foto Museum Meermanno).

Hij werd op zijn wenken bediend door Tweede-Kamervoorzitter Jeltje van Nieuwenhoven, tevens voorzitter van de Raad van Toezicht van het museum, die de websites www.kb.nl/manuscripts en www.meermanno.nl in werking stelde. Daarna werd het eerste exemplaar van de tentoonstellingscatalogus aangeboden aan mevr. Gazeau-Secret, ambassadeur van Frankrijk, door de samenstelster van de expositie Anne Korteweg, conservator middeleeuwse handschriften van de Koninklijke Bibliotheek. Theo Laurentius, voorzitter van de Stichting Vrienden van het Museum van het Boek, bood ten slotte het museum namens de Vrienden de ‘Turkenkalender’ van H.N. Werkman uit 1941 aan.

G.G. Sanders

In het vorige nummer (De Boekenwereld jrg. 18, nr. 4) is bij het bericht over ‘De waarachtige historie van een Doetichemse jongen’ per abuis onvermeld gebleven dat het afgebeelde boekje van G.G. Sanders in het bezit is

[p. 287]

van de bibliotheek van de kvb. De illustraties zijn door de afdeling Bijzondere Collecties om niet ter beschikking gesteld.

De gildeproef van Levinus Moens: een reactie

De interessante bijdrage in De Boekenwereld (jrg. 18, nr. 4) over de in 1770 gedrukte gildeproef van Levinus Moens behoeft enige aanvulling. Terecht meldt Garrelt Verhoeven dat het in het kleine 64-mo-formaat gezet en gedrukt is; een bijzonderheid is echter over het hoofd gezien. Het afgebeelde 64-mo-inslagschema uit het formaatboek van Zweijgardt (p. 153, er staat abusievelijk 147) is niet het door Moens gehanteerde schema: 1. de gildeproef is niet oblong (‘Breed-formaat’ zegt Zweijgardt); 2. de kettinglijnen in het papier lopen er horizontaal (niet verticaal zoals bij Zweijgardt); 3. er is niet van twee vormen gedrukt (zoals Zweijgardt aangeeft) maar van één. Dit laatste is hier essentieel: er is bij Moens sprake van formaatmaken op halve vellen (ook wel ‘schoon- en weerdrukvorm’ of ‘half blad’ genoemd). Daarbij werden alle pagina's van het boekje in één 64-mo-vorm geplaatst; vervolgens werden schoon- en weerdruk van dezelfde vorm gedrukt, waarna het vel in tweeën werd gesneden, hetgeen resulteerde in twee identieke exemplaren van een half vel (‘64 in 32’). Niet Zweijgardt p. 153 (evenmin als p. 147) moest afgebeeld worden, maar het schema met één vorm op p. 148 of 150 (deze schema's zijn zo goed als gelijk). Voor de zetter had dit systeem het voordeel dat hij in het gekozen formaat maar één vorm behoefde te vullen (schoon- en weerdrukvorm in één vorm) en dus spoediger kon laten drukken, terwijl de drukker maar één vorm af te drukken had. Om deze laatste reden hanteert men het thans ook nog wel.

Als ik een beetje overdrijf, kan ik zeggen: bij kleine formaten en bij boekjes van geringe omvang moet de bibliograaf altijd verdacht zijn op formaatmaken op halve vellen, in het bijzonder in de achttiende eeuw.

Vermeld kan nog worden dat Moens auteur was van een drukkershandboek, waarvan ons helaas niet meer dan een prospectus is overgeleverd. Zie voor dit alles ook mijn Zetten en drukken in de achttiende eeuw, index onder ‘Moens’ en ‘half blad’.

Frans A. Janssen