De Boekenwereld. Jaargang 18

[p. 282]

Veilingen

Christie's amsterdam, 16 april 2002

Na alle uitvoerige berichtgeving in de Nederlandse media - zelfs een populair televisieprogramma als Barend & Van Dorp had er ruimschoots zendtijd voor ingeruimd - kon bijna niemand meer de veiling zijn ontgaan van de kunstcollectie van dr. Anton C.R. Dreesmann (1923-2000), grondlegger van het huidige Vendex-concern. Het internationale veilinghuis Christie's had deze zeer omvangrijke particuliere verzameling, die uit meer dan 1300 kunstvoorwerpen van louter hoge kwaliteit bestond, verdeeld over vijf afzonderlijke veilingen. Vier vonden er plaats in Londen, waaronder die van de schilderijen en tekeningen van impressionisten en zeventiende-eeuwse Nederlandse meesters, en één in Amsterdam.

Deze laatste veiling besloeg 377 kavels en bevatte behalve hoofdzakelijk Nederlandse kunst en kunstnijverheid ook een kleine afdeling met kostbare antiquarische boeken. Slechts 64 nummers (en heel onhandig twee verspreid in een andere rubriek) waren geselecteerd uit het rijke boekenbezit van deze gepassioneerde collectioneur. De diverse werken waren onderverdeeld in drie groepen: atlassen en reisboeken, (exacte) wetenschap en natuurlijke historie en ten slotte literatuur, geschiedenis en economie. Het was algemeen bekend dat Anton Dreesmann een groot liefhebber van boeken was. Zijn formidabele bibliotheek bestond naar verluidt uit enkele tienduizenden titels en volgens velen wist hij hierin feilloos zijn weg te vinden. Wat nu verder met het overgrote deel van deze boekenverzameling gaat gebeuren, is op dit moment niet duidelijk.

In het voorwoord van de prachtig uitgevoerde, maar schrikbarend dure catalogus (euro 35) schetst voormalig directeur van het Rijksmuseum Simon Levie het beeld van een briljante zakenman die zich, naast zijn drukke werkzaamheden, goed op de hoogte hield van de ontwikkelingen op de internationale kunstmarkt. Ondanks zijn immense vermogen stelde Anton Dreesmann zichzelf bij zijn veilingaankopen altijd een limiet, een opvallend kenmerk van zijn zakelijk instinct.

In tegenstelling tot wat je bij de status van deze verzamelaar zou mogen verwachten, verkeerden niet alle uitgekozen boekwerken in een vlekkeloze conditie. Bij een relatief groot aantal titels vielen nogal wat storende gebreken te noteren zoals vochtplekken, verkleuringen, beschadigingen of reparaties aan boekbanden. Ook de weinig verheffende moderne banden die om sommige dure boeken zaten, kwamen het exclusieve beeld van de collectie niet ten goede.

Het simpele feit echter dat deze werken hadden toebehoord aan Anton Dreesmann - ook al viel in geen enkel boek zijn eigendomskenmerk te ontdekken - was klaarblijkelijk voor sommige kopers reden genoeg om volledig het hoofd te verliezen. Zo haalde een gewoon exemplaar van de tweede druk uit 1672 van Constantijn Huygens' Koren-bloemen het onzinnige bedrag van euro 2.200 (richtprijs euro 700-1000). Ook een in halfleer gebonden set van Jan Wagenaars Vaderlandsche historie, vervattende de geschiedenissen der nu Vereenigde Nederlanden - tussen 1749 en 1759 in 21 delen verschenen - werd met euro 3500 zwaar overboden (richtprijs euro 600-1000). En buiten alle proportie was euro 6500 voor een fotomechanische herdruk van Blaeus twaalfdelige Le Grand Atlas ou Cosmographie Blaviane, in 1967 uitgegeven in duizend genummerde exemplaren (richtprijs euro 2200-3200).

Bij de Beschryving der nieuwlyks uitgevonden en geoctrojeerde slang-brand-spuiten, en haare wyze van brand-blussen tegenwoordig binnen Amsterdam in gebruik zijnde - geschreven en geïllustreerd door vader en zoon Van der Heyden - sloegen eveneens bij enkele mensen de stoppen door. Tot nu toe had op een Nederlandse veiling een exemplaar van de tweede vermeerderde druk uit 1735 (de eerste uitgave verscheen in 1690) een maximale hoogte bereikt van euro 3410. Dit keer werd de prijs opgeschroefd naar euro 19.000 (richtprijs euro 4500-6500).

Een ander recordbedrag kwam voor rekening van Het Groote Tafereel der dwaasheid, vertoonende de opkomst, voortgang en ondergang der actie, bubbel en windnegotie, in Vrankryk, Engeland, en de Nederlanden, gepleegt in den jaare mdccxx. Deze bekende verzameling

[p. 283]

spotprenten - omstreeks 1720 uitgegeven met als onderwerp de capriolen van de Schotse speculant John Law (1671-1729) en zijn South Sea Company - werd afgeslagen op euro 13.000 (richtprijs euro 4500-6500).

Ook bij Caspar van Baerles Rerum per octennium in Brasilia et alibi nuper gestarum raakten de gemoederen verhit. Deze beschrijving van het bewind van prins Johan Maurits in Brazilië in de periode 1637-1644 - prachtig geïllustreerd met onder andere gravures naar schilderijen van Frans Post - geeft een nauwgezet beeld van de bezittingen en nederzettingen van de Nederlandse West-Indische Compagnie aldaar. Voor dit in 1647 bij Joan Blaeu verschenen werk telde een telefonische bieder euro 70.000 neer (richtprijs euro 22.000-32.000).

Van dezelfde uitgever Joan Blaeu kwamen twee atlassen in de aanbieding. Een minder fraai exemplaar van de eerste Nederlandse uitgave van het beroemde stedenboek Toonneel der steden van de vereenighde Nederlanden met hare beschrijvingen - omstreeks 1651 in twee delen uitgegeven en voorzien van 294 kaarten en plattegronden - bracht ondanks een ontbrekend blad euro 55.000 op (richtprijs euro 22.000-32.000). Een afzonderlijk deel uit 1663 van de grotendeels door brand verwoeste Spaanstalige atlas Nuevo atlas o teatro del mundo - met zestig oudtijds gekleurde en deels met goud en zilver gehoogde kaarten van de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden - ging voor euro 48.000 naar een telefonische bieder (richtprijs euro 22.000-32.000).

Een Nederlandse handelaar wist de hand te leggen op de vermaarde atlas van Abraham Ortelius, het Theatrum orbis terrarum. Dit exemplaar - in 1595 bij Christoffel Plantijn in Antwerpen verschenen - bevatte 150 later handgekleurde kaarten en was gebonden in een fraaie, maar gedeeltelijk gerestaureerde, contemporaine, kalfsleren band. De hamerprijs werd euro 95.000 (richtprijs euro 70.000-100.000).

Een opvallende verschijning bij de reisboeken vormde een samengevoegde reeks van eerste drukken van de reisbeschrijvingen van de Engelse ontdekkingsreiziger James Cook. Deze drie reisverslagen kwamen voor euro 28.000 terecht bij een telefonische bieder (richtprijs euro 12.000-18.000). Ook het beroemde Navigatio ac itinerarium [...] in orientalem sive lusitanorum indiam van Jan Huyghen van Linschoten behaalde een opmerkelijk resultaat. Voor deze eerste Latijnse editie uit 1599 - waaraan een zeldzame kaart is toegevoegd van de reis van Willem Barentsz - werd euro 38.000 uitgetrokken (richtprijs euro 18.000-28.000). Het exemplaar van Het gezandtschap der Neerlandtsche Oost-Indische Compagnie van Jan Nieuhoff uit 1693 was afkomstig uit de bibliotheek van de schrijver en sinoloog R.H. van Gulik. Ondanks een ontbrekende plaat betaalde men toch nog euro 3200 (richtprijs euro 1800-2800).

Niet vaak op een Nederlandse veiling verschijnt een exemplaar van de Verzaameling van alle de huizen en prachtige gebouwen langs de keizers en heere-grachten der stadt Amsteldam, in 1768 uitgegeven door Bernardus Mourik. Deze set van 24 gegraveerde afbeeldingen van Amsterdamse grachtenpanden en profil leverde euro 7000 op (richtprijs euro 1800-2500).

De collectie van Anton Dreesmann telde een aantal fraaie incunabelen. Hartmann Schedels Liber chronicarum is misschien wel het mooiste geïllustreerde boek van de vijftiende eeuw. Deze in 1493 in Nürmberg uitgegeven wereldkroniek bevat meer dan 1800 houtsneden, waaronder enkele van Albrecht Dürer. Een telefonische bieder kocht dit werk, gebonden in een moderne marokijnen band, voor euro 36.000 (richtprijs euro 30.000-40.000).

Uit de befaamde bibliotheek van Ulco Proost stamden twee devotionele werken die beide in of omstreeks 1473 in Straatsburg waren uitgegeven en die waren samengebonden in een zestiende-eeuwse varkensleren band. Deze twee werken, Mariale en De laudibus Mariae, worden toegeschreven aan de dertiende-eeuwse wijsgeer en theoloog Albertus Magnus. In 1967 brachten deze incunabelen bij het Utrechtse veilinghuis Beijers ongeveer euro 3200 op (ter vergelijking: een exemplaar van Hartmann Schedels Liber chronicarum uit 1493 kostte toen ongeveer

[p. 284]

euro 4100). Nu gingen ze naar verhouding niet al te duur weg voor euro 18.000 (richtprijs euro 30.000-40.000).

Een absolute uitschieter was daarentegen het bedrag voor Euclides' Elementa geometria, in 1482 in Venetië bij Erhard Ratdolf verschenen. Deze Latijnse vertaling - geïllustreerd met handgekleurde geometrische figuren en gebonden in een achttiende-eeuwse perkamenten band - was ooit in het bezit geweest van de Italiaanse bibliofiel Pietro Barozzi, een zestiende-eeuwse bisschop te Padua. In 1982 had Anton Dreesmann dit exemplaar gekocht op de veiling bij Christie's in Amsterdam voor ongeveer euro 14.000 (inclusief opgeld). Twintig jaar later werd het boek afgeslagen op maar liefst euro 210.000 (richtprijs euro 90.000-120.000).

Ook bij de wetenschappelijke werken waren er enkele verrassende opbrengsten. Een tweede druk uit 1566 van het baanbrekende astronomische werk De revolutionibus orbium coelestium van Nicolaus Copernicus, gebonden in een moderne band van Canapé, verdween voor euro 38.000 naar een telefonische bieder (richtprijs euro 18.000-28.000). De door Diderot en D'Alembert bezorgde Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers - met inbegrip van alle supplementen in 35 delen verschenen tussen 1751 en 1780 - verwisselde voor euro 45.000 van eigenaar (richtprijs euro 30.000-40.000).

Van Maria Sibylla Merian werden twee van haar beroemde geïllustreerde werken aangeboden: Over de voortteeling en wonderbaerlyke veranderingen der Surinaamsche insecten en De Europische insecten, beide in 1730 in Amsterdam uitgegeven. Bijzonder aan deze exemplaren was dat de platen ongekleurd waren gebleven en ook niet waren afgesneden. Ondanks hun moderne halfperkamenten banden brachten ze samen euro 62.000 op (richtprijs euro 22.000-32.000). Een zeldzame eerste druk uit 1583 van de Gregoriaanse kalender in het Grieks, het Kalendarion Gregorianon - afkomstig uit de beroemde bibliotheek van de Engelse verzamelaar Sir Thomas Phillipps (1792-1872) - kreeg euro 6500 toebedeeld (richtprijs euro 1800-2500).

Voor tsaar Alexander 1 was vermoedelijk het luxe-exemplaar op groot papier bestemd van Tableaux historique des campagnes d'Italie, depuis l'an iv jusqu'à la bataille de Marengo. Deze serie van 24 geëtste en gegraveerde platen naar schetsen van de Franse kunstenaar Vernet - met als thema de Italiaanse veldtochten van Napoleon Bonaparte - was afgedrukt op blauw papier en gebonden in een prachtige rode marokijnen band van Lefebvre (neef van Bozérian). Het prijskaartje van dit in 1806 verschenen werk kwam te staan op euro 32.000 (richtprijs euro 15.000-25.000).

Eveneens gebonden in een fraaie rode marokijnen band was de geïllustreerde editie van Contes et nouvelles en vers van Jean de la Fontaine, in 1795 door Pierre Didot in twee delen uitgegeven. Behalve de etsen in twee verschillende staten naar tekeningen van de Franse kunstenaar J.H. Fragonard, bevatte dit exemplaar bovendien een reeks van 21 etsen die niet in de oorspronkelijke uitgave waren opgenomen. Het geheel kwam voor euro 6000 in handen van een telefonische bieder (richtprijs euro 1800-2800).

De opbrengst van Adriaen Valerius' Nederlandtsche gedenck-clanck stond in schril contrast met de vaak onstuimige veilingresultaten van voorafgaande zeldzame werken. Dit prachtige liedboek uit 1626 was door Anton Dreesmann in 1989 in het antiquariaat van Nico Israel aangeschaft voor euro 8670. Dertien jaar na dato mocht een telefonische bieder het nu voor euro 6500 op zijn naam zetten (richtprijs euro 10.000-15.000).

Uiteindelijk bracht de gehele boekencollectie van Anton Dreesmann iets meer dan één miljoen euro op. Van de 64 kavels oude drukken gingen er 38 naar een telefonische bieder en bleven er vier tijdens de zitting onverkocht. Gelet op de vaak exorbitant hoge prijzen zou het me niet eens verbazen als uit familiaire overwegingen achter enkele telefonische bieders leden van de familie Dreesmann schuilgingen.

Jacob van Eesteren