De Boekenwereld. Jaargang 18

[p. 100]

Reactie van een lezer

Toen ik vernam dat het boek Versierde verhalen in De Boekenwereld uitvoerig ter sprake zou komen, leek het mij, als verzamelaar van industriële boekbanden, bladmuziek en brochures uit de periode 1890-1940, zinvol de correcties, aanvullingen en suggesties die ik indertijd schriftelijk aan de auteur heb voorgelegd, ook aan de lezers van dit tijdschrift mee te delen. Op grond van de ontcijfering van enkele monogrammen kan van een aantal Couperus-banden de ontwerper geïdentificeerd worden. Afgezien van enkele door de auteur gemaakte kleine vergissingen - de op p. 316 (noot 386) vermelde Hana is niet Hendrik, maar Herman Hana (1872-1952); het gesignaleerde titelpaginaontwerp is overigens ook van Hana - volgen hier zes nieuwe toeschrijvingen:

* het bandontwerp voor De Literaire Luxe-reeks van E.M. Querido (p. 273, afb. 10) is van J.B. Heukelom (1875-1965). Zie ter vergelijking een uitvergroting van het monogram middenonder (afb. 1).

* het linkerontwerp van De Daalders-editie (p. 296, nr. 5) wordt in de literatuur nogal eens toegeschreven aan Anton Kurvers (1889-1940). Ik heb echter geen aanwijzingen dat deze ontwerper voor uitgeverij Van Holkema & Warendorf heeft gewerkt. De stijl van ontwerpen sluit niet aan bij het oeuvre van Kurvers. Een A.K. die wel ontwerpen in deze stijl heeft gemaakt is Albert Klijn (1895-1981). Hoewel ik geen aanwijzingen heb dat hij voor Van Holkema & Warendorf heeft gewerkt, lijkt mij een toeschrijving aan hem - op stilistische gronden - aannemelijker (zie afb. 2). Zie voorbeeld Wendingen 5 (1923) nr. 4.

* het rechter ontwerp (p. 296, nr. 6) is, hoewel ongesigneerd, onmiskenbaar van Jac. Nuiver (1892-1953). Bovendien was hij werkzaam voor Van Holkema & Warendorf.

* de toeschrijving van het wit-rode ontwerp van Proza aan J.B. Heukelom (p. 323, afb. 9) lijkt op het eerste gezicht juist. Nadere bestudering van het monogram wijst uit dat er niet JBH, maar HK (zie afb. 3) staat. Voorzover mij bekend heeft J.B. Heukelom niet gewerkt voor Van Holkema & Warendorf. De initialen HK komen echter wel overeen met die van Henricus A. Keja (1886-1980) die, zo blijkt uit correspondentie met zijn zonen, veel ontwerpen voor

[p. 101]

Van Holkema & Warendorf in deze periode heeft gemaakt. Bovendien heeft hij ontwerpen gemaakt waarbij de belettering sterke overeenkomsten vertoont met het bewuste Proza-ontwerp (zie afb. 4 middenonder), hier niet gesigneerd met HK maar met K.

* het ontwerp op p. 355, nr. 2 en p. 356, nr. 3 is van Wybo Meyer (1885-1942). Vergelijk afb. 5.

* op p. 359, nr. 4 is sprake van een E. de G. De enige ontwerper wiens initialen hiermee corresponderen is Edzard de Groot van wie geboorte- en sterfjaar mij niet bekend zijn.

* Twee oorspronkelijke ontwerpen ontbreken, te weten een anoniem bladmuziekontwerp voor Liederen van Louis Couperus op muziek van Richard Hol, De Nieuwe Muziekhandel Amsterdam z.j. (afb. 6) en een Duits bandontwerp door Max Schwerdtfeger voor Heliogabal, Wilhelm Borngräber Verlag Berlin z.j. 12. bis. 16. tausend.

Er blijven natuurlijk nog de nodige vraagtekens over. Voor wie staat bijvoorbeeld het monogram LF (?) op de achterzijde van het stofomslag van Het snoer der ontferming? Dit ontwerp vertoont sterke overeenkomsten met het werk van J.B. Heukelom. Studies als Versierde verhalen maken onder verzamelaars van industriële boekbanden nogal wat discussie los en leiden zodoende hopelijk tot nieuwe inzichten en toeschrijvingen met betrekking tot de industriële boekband.

Rob Aardse