De Boekenwereld. Jaargang 16
(1999-2000)– [tijdschrift] Boekenwereld, De–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 61]
| |
Boekwetenschap op Internet
| |
InternetGa naar eindnoot2.Internet is wat de naam zegt: een netwerk van netwerken, ontstaan als communicatiemiddel in het Amerikaanse leger. Oorspronkelijk was het een tekstuele toepassing. Met de wijdverbreide toepassing van Windows op pc's en de integratie van tekst en beeld (grafische interface) voor Internet, het zogenaamde World Wide Web, is het er steeds mooier uit gaan zien en biedt het veel meer mogelijkheden. Daardoor is het voor een steeds grotere groep gebruikers aantrekkelijk geworden om op Internet rond te kijken ofwel te ‘surfen’. De websites en informatie zien er goed uit en het surfen is vrij gebruikersvriendelijk. Veel mensen hebben op hun werk toegang, maar ook privé is het steeds gemakkelijker een Internetaansluiting te nemen. Iedereen die een behoorlijke computer heeft en een modem en een telefoonaansluiting, kan zich op het Internet begeven. Er moet wel een provider gekozen worden, dat wil zeggen een instantie die toegang tot Internet biedt, te vergelijken met een telefoonmaatschappij. Die kunnen onderling zeer verschillen. De ene provider geeft onbeperkt toegang tegen een vast bedrag per maand, een andere rekent een vast bedrag per uur verbinding dat gesurft wordt, weer een andere biedt een combinatie van beide mogelijkheden. De afgelopen tijd verschijnen er zelfs steeds meer providers die gratis toegang bieden. Soms krijg je de mogelijkheid een eigen site te plaatsen, terwijl daar bij een andere provider extra voor moet worden betaald. Ook in service en bereikbaarheid bestaan grote verschillen. Welke provider het aantrekkelijkst is, hangt af van persoonlijke wensen.Ga naar eindnoot3. Als een provider gekozen is, moet er nog het een en ander aan software geïnstalleerd worden. Er moet immers contact kunnen worden gemaakt met de provider en bovendien is er software nodig voor het surfen, namelijk een webbrowser. De twee meest gebruikte webbrowsers zijn Netscape en Internet Explorer. Beide functioneren prima, al zijn er zowel van Netscape als van Internet Explorer fervente aanhangers te | |
[pagina 62]
| |
vinden die de andere browser waardeloos vinden. Mede doordat Microsoft Corporation Internet Explorer in Windows integreert - iedereen die een nieuwe pc koopt met Windows 95 of 98 krijgt hem er gratis bij -, wint het gebruik van deze browser sterk terrein. Hoewel daar de afgelopen tijd processen over gevoerd zijn, blijft Internet Explorer op grote schaal verspreid worden. Het is de gemakkelijkste weg. En nogmaals: slecht is Internet Explorer helemaal niet. Een goede provider stuurt een cd-rom of diskette(s) met de benodigde software, samen met een heldere instructie hoe alles geïnstalleerd moet worden en hoe er verbinding gemaakt kan worden met de provider. Bovendien moet hij zorgen voor een goede helpdesk die een groot deel van de dag en avond bereikbaar is. De belangrijkste en meest gebruikte Internettoepassing die door een aansluiting verkregen wordt is e-mail. Veel mensen maken hier gebruik van en ondervinden al hoe praktisch het is om via de pc met anderen, waar ook ter wereld, te communiceren. Het is snel, gemakkelijk, beklijft meer dan telefoon, berichten kunnen ook bewaard worden en bestanden kunnen in de regel meegezonden worden. Over enkele jaren is e-mail waarschijnlijk net zo ingeburgerd als telefoon en fax. In het vervolg van dit artikel zullen bij alle genoemde websites de adressen ofwel url's ervan genoemd worden. Door deze in te tikken in de adresbalk van de webbrowser wordt verbinding gelegd met de desbetreffende Internetpagina. | |
ZoekenAls alles geïnstalleerd is en werkt, kan het surfen beginnen. Maar hoe start je dan? Waar ga je zoeken? Daarvoor is een aantal zoekmachines beschikbaar, die nog steeds in ontwikkeling zijn. Deze zoekmachines zoeken Internetpagina's af met de trefwoorden die opgegeven zijn. Dat kun je op verschillende manieren doen: je kunt het begrip intikken dat je zoekt in één woord. Een algemeen begrip als ‘boeken’ geeft natuurlijk veel te veel treffers. Een specifiek begrip als ‘Blaeu’ werkt beter, al vind je dan ook nog wel veel sites. Je kunt dan beter met een combinatie van woorden zoeken. Je kunt bijvoorbeeld ‘Jansz’ en ‘Blaeu’ combineren door ‘Jansz & Blaeu’ in te tikken. Dat betekent dat deze beide woorden in de gevonden bronnen voor moeten komen en daarmee beperk je het aantal treffers aanzienlijk en verhoog je het aantal relevante bronnen dat je vindt. Ten slotte kun je het ook nog exact zoeken door een soort zinnetje tussen aanhalingstekens te proberen: ‘Willem Jansz Blaeu’ dus. Je zoekt dan met het begrip in het geheel. Welke manier de voorkeur verdient hangt af van de specificiteit van de begrippen waarmee je zoekt en van je wensen. Er bestaat een groot aantal zoekmachines. Een goed gestructureerd overzicht is te vinden op een pagina van SurfNet (http://www.surfnet.nl/zoektools/wegwijzers/zoektools.html). Via die pagina is toegang te krijgen tot machines die alleen in Nederland zoeken, of wereldwijd, maar er kan ook een ‘metasearch’ gedaan worden, waarmee er door éénmaal een trefwoord in te tikken verschillende tegelijk aan de gang gaan. Prettige metasearchzoekmachines zijn Dogpile (http://www.dogpile.com/) en Google (http://www.google.com). Bij deze laatste zoekmachine wordt hetzelfde principe toegepast als bij de Social Science Citation Index: er wordt gekeken hoe vaak er naar een bepaalde webpagina ‘doorgelinkt’ ofwel doorgeschakeld is. De sites waar het vaakst naar wordt doorverwezen, worden bovenaan de lijst van relevante sites gezet, uitgaande van de veronderstelling dat deze pagina's ook de belangrijkste zijn. Naast de metazoekmachines zijn er op zichzelf staande zoekmachines, die met de opgegeven trefwoorden het Internet afzoeken. Een zeer goede is Altavista (http://www.altavista.com/). Behalve naar algemene websites kan ook gezocht worden naar personen, naar multimedia en naar plaatjes. Daar biedt Altavista prima mogelijkheden toe: zoeken naar een plaatje van een ‘printing press’ levert 11.083 treffers op. Dat brengt ons meteen op een probleem: er is niet alleen véél te vinden op Internet, nee, er is véél te veel te vinden! Via bovengenoemde pagina van SurfNet is bijvoorbeeld te bekijken wat voor nieuwe sites er te vinden zijn. Een steekproefje naar het aantal nieuwe sites dat begin juli 1999 toegevoegd is aan de Dutch Home Page (http://www.gids.track.nl/nl/NieuweSites/), levert een gemiddelde van vijftig à zestig nieuwe Nederlandse sites per dag! Dat is dan wel alles door elkaar, variërend van een homepagina van een basisschool tot de Nederlandse oldtimer brommersite, maar dit | |
[pagina 63]
| |
geeft wel aan dat Internet explosief groeit. En omdat de zoekmachines veelal ieder woord dat op een website voorkomt indexeren, is het aantal treffers via dergelijke algemene zoekmachines meestal veel te groot, tenzij je heel specifieke woorden kan gebruiken. Zelfs zoeken met het Nederlandse woord ‘boekdrukkunst’ op Altavista levert al 396 treffers, veel te veel om allemaal te gaan bekijken. Zoek je echter gericht, of via een combinatie van woorden, dan gaat het een stuk beter. Zoeken met de combinatie ‘uitgeverij & Bebert’ levert zeven treffers,
De metazoekmachine Dogpile, die meer zoekmachines tegelijk afspeurt.
waaronder de scriptie van Roef Ragas over uitgeverij Bébert (http://people.a2000.nl/rragas/bebert. html). Als je heel precies weet welke informatie je zoekt, is deze manier van algemene zoekmachines gebruiken prima. Maar dat is niet altijd mogelijk, omdat je soms algemenere informatie zoekt. En zeker als met Engelse termen gezocht wordt, is het aantal treffers vaak al te groot. Dan is een ander type sites handiger, namelijk een soort bibliografische site waarop een opsomming van relevante websites gegeven wordt. | |
‘Websitegrafieën’‘Websitegrafieën’ zijn plaatsen op het Internet waarop een overzicht van Internetsites gegeven wordt, op grond van inhoudelijke criteria, veelal gemaakt door vakspecialisten. Voor Nederland bestaat Dutchess (Dutch Electronic Subject Service) (http://www.konbib.nl/dutchess.ned/). Deze site wordt gemaakt door de gezamenlijke vakreferenten van de grote wetenschappelijke bibliotheken in Nederland. Zij selecteren de Internetbronnen die voor opname in aanmerking komen, net zoals ze beslissen welke boeken voor diezelfde bibliotheken aangekocht worden. Dutchess is geordend op de Nederlandse Basisclassificatie, het systeem waarmee ook de boeken op onderwerp ingedeeld worden. Voor boekwetenschap is de rubriek 06 ‘Documentaire informatie’ beschikbaar. Daarin zijn zowel bronnen over boekwetenschap als over bibliotheekwetenschap te vinden. Zo is bijvoorbeeld in rubriek 06.23 ‘Uitgevers, uitgeverijen’ bovengenoemde publicatie over Bébert te vinden. Dutchess is een systeem in opbouw, internationaal - hoewel het accent op Nederland ligt - en alle wetenschapsgebieden omvattend. | |
[pagina 64]
| |
Speciaal voor Nederland bestaat nl-menu (http://www.nl-menu.nl/), een overzicht van Nederlandse elektronische informatiediensten. Van de hoofdrubrieken is een aantal van belang voor mensen die geïnteresseerd zijn in het boek. De rubriek ‘Onderwijs’ biedt toegang tot de websites van de Nederlandse universiteiten, en van daaruit tot de universiteitsbibliotheken. Die zijn ook te bereiken via de rubriek ‘Documentaire informatie’. Ook is er een opsomming van antiquariaten en boekhandels te vinden via de rubriek ‘Bedrijfsleven’. En recent is binnen de rubriek ‘Wetenschap’
De Book Information Website, met in het hoofdveld een website geopend vanuit het frame op onderwerp (rechts).
ook een ingang ‘boekwetenschap’ gemaakt. Naast dergelijke algemene overzichten bestaan er ook enkele sites op Internet die speciaal aan het boek gewijd zijn. Een zeer goede en uitgebreide is de Book Information Website (http://www.xs4all.nl/~knops/index3.htm). Deze is in 1996 begonnen door Ton Cremers en in april 1998 overgenomen door Cor Knops. De site biedt een zeer compleet overzicht van aan het boek gerelateerde Internetsites: van bronnen over boekbanden tot sites over boekenveilingen, van Internetbronnen over handschriften tot sites over typografie en opsommingen van online tentoonstellingen. Bovendien is er een uitgebreide tijdsbalk over de geschiedenis van het boek te vinden. Allemaal heel erg mooi. Verontrustend is echter dat sinds 1 april van het vorige jaar geen enkele toevoeging heeft plaatsgevonden... Als dat maar niet betekent dat het werk aan deze uitstekende site gestaakt wordt!Ga naar eindnoot4. Een eveneens wereldwijde opsomming van boekgerelateerde links, net zoals Dutchess geordend via de Nederlandse Basisclassificatie, is te vinden op de homepagina van de Leidse Werkgroep Boekwetenschap (http://www.etcl.nl/bw/links.htm). Dit is enigszins een verdubbeling van Dutchess, al zijn sommige rubrieken verder onderverdeeld en daardoor beter te doorzoeken. In de verfijndere ordening zijn de bronnen ongeordend opgenomen, wat het zoeken naar een speciale site moeilijk maakt. Deze site is voor het laatst gewijzigd in juni 1998 en wordt dus niet meer bijgehouden. Ook de pagina van Piet Wesselman, Book-lovers, Fine books & literature (http://www.xs4all.nl/~pwessel/), bevat een opsomming van interessante Internetbronnen voor liefhebbers van het boek. Maar ook deze wordt niet meer bijgehouden (de | |
[pagina 65]
| |
laatste wijziging dateert van 24 september 1997). De tijd dat op deze site een actueel overzicht van tentoonstellingen van boeken te vinden was, is helaas voorbij. Deze reeks van enthousiast begonnen websites, die na verloop van tijd niet meer actueel gehouden worden, maakt duidelijk hoe arbeidsintensief dat is en hoe moeilijk het is daarmee door te gaan. Enerzijds is dat geen probleem, een boek verandert immers ook niet nadat het gepubliceerd is. Anderzijds is juist Internet een medium dat continu in beweging is. Daarom is het belangrijk dat de doorschakelingen of links regelmatig gecontroleerd worden, omdat ze anders niet meer toegankelijk zijn. Soms vind je nog een verwijzing naar een nieuw adres, maar het komt ook voor dat een site simpelweg verwijderd is en het intikken van het adres slechts een foutmelding oplevert. Ten slotte biedt ook de site Il libro antico, van Angela Nuovo, Aldo Coletto en Graziano Ruffini (http://www.uniud.it/lettere/libroantico/index.html) een goed geordend aantal interessante links en is ook via de thuispagina van de Stichting Lezen (http://www.lezen.nl/fusion/index.html) een aantal interessante en leuke plaatsen op het Internet vindbaar. | |
Online bibliotheekcatalogiEen faciliteit van Internet die voor mensen die van boeken houden zeer nuttig is, is het on line beschikbaar zijn van bibliotheekcatalogi. Het is niet meer nodig om naar de dichtstbijzijnde grote wetenschappelijke bibliotheek te reizen voor een bibliografische referentie; vanachter het eigen bureau is toegang mogelijk tot allerlei bibliotheekcatalogi, waar ook ter wereld. Via een onderdeel van de homepage van de Koninklijke Bibliotheek, ‘Wegwijzer tot bibliotheek- en documentatiediensten’ (http://www.konbib.nl/kb/sbo/bdi-nl.html) wordt een geografisch geordende ingang geboden naar bibliotheken op Internet. En in een paar klikken vind je net zo gemakkelijk de twaalf titels van en over Alois Senefelder in de Online Publiekscatalogus (opc) van de Library of Congress te Washington dc (http://lcweb.loc.gov/catalog/), als de veertien titels die in de opc van de Deutsche Bibliothek te Frankfurt am Main (http://iltisdbf.dbf.ddb.de:4459/) opgenomen zijn over hetzelfde onderwerp. Een zeer snelle start van een literatuuronderzoek, die weliswaar bibliotheekbezoek niet overbodig maakt maar wel beter voorbereidt.Ga naar eindnoot5. Ook voor het lokaliseren van oude drukken bieden deze catalogi al goede mogelijkheden.Ga naar eindnoot6. Zo kan bijvoorbeeld in de opc van de Bibliothèque Nationale te Parijs (http://catalogue.bnf.fr/) gezocht worden op drukker. Zoeken naar de zestiende-eeuwse Leidse drukker Jan Bouwensz geeft drie treffers. Eenzelfde zoekactie in de British Library levert evenwel niets op, terwijl die wel boeken van Bouwensz in de collectie heeft. Maar of die gevonden worden hangt uiteraard af van de mate waarin het oude bezit in de computer gecatalogiseerd is. Waterdicht is het systeem dus niet, maar voor een eerste onderzoek zeer bruikbaar. | |
On line boeken kopenEen boek kopen is met de komst van Internet heel anders geworden. Zeker: staren naar een lijst titels op een beeldscherm spreekt heel wat minder tot de verbeelding dan snuffelen in antiquariaten. Maar het is wel een stuk effectiever! Met name omdat in feite met één zoekactie het aanbod van een heleboel antiquariaten tegelijkertijd doorzocht kan worden. Drie jaar geleden besprak Ingnaz Matthey dit onderwerp in De Boekenwereld.Ga naar eindnoot7. Inmiddels is deze manier van boeken zoeken alleen maar aantrekkelijker geworden omdat steeds meer antiquariaten op Internet te vinden zijn. Het prettigst werken pagina's waarop het aanbod van een aantal antiquariaten gecombineerd wordt aangeboden. Zo biedt het Nederlands Antiquaren Netwerk (nan) op de site AntiQbook (Antiquarian Booksellers Online) (http://www.antiqbook.com/indexnl.html) vier databases, twee voor boeken en twee voor prenten. Zoeken in de database op de boven reeds genoemde Leidse drukker Jan Bouwensz levert geen enkel boek op, maar een verzamelaar van Elzevier-edities kan hier zijn slag slaan: maar liefst negentien uitgaven worden aangeboden, overigens allemaal door één antiquariaat, het Altstadt Antiquariat te Fribourg. Door te klikken op een van de uitgaven wordt een formulier geopend waarop alle relevante gegevens ingevuld kunnen worden (naam, adres enzovoort en uiteraard ook het nummer van een credit card). Door dit formulier te verzenden is de | |
[pagina 66]
| |
bestelling geplaatst en kan het vol verwachting naar de brievenbus lopen beginnen! Evenzogoed is in de database van boeken van na 1900 het - recent in Amerika heruitgegeven (Mansfield Centre: Martino Fine Books, z.j. [1999]) - standaardwerk over de Elzeviers van A. Willems te vinden, aangeboden door Oak Knoll, een van de vier treffers die zoeken op trefwoord ‘Elzevier’ oplevert. Ook dit is op dezelfde eenvoudige en doeltreffende manier te bestellen. Een andere nuttige online boekenzoekdienst is Bibliofind (http://www.bibliofind.com/). Hierin kan niet op uitgever gezocht worden, maar wel op ‘any other word(s)’. ‘Elzevier’ intypen levert 110 treffers! Ook hier een aantal uitgaven van de vroege Elzeviers, maar tegelijkertijd een flink aantal secundaire Elzevier-literatuur waaronder bovengenoemde heruitgave van Willems, maar ook de werken over de Elzeviers van Rahir, Copinger en anderen. En daarnaast ruis, dat wil zeggen niet-relevante uitgaven, bijvoorbeeld The autobiography of a book van Gilbert Fabes, uitgegeven door de Elzevier Press te Londen in 1926. Een dergelijke hoeveelheid materiaal doet de Elzevier-verzamelaar watertanden en naar zijn beurs grijpen. En dan kan hij door de verschillende uitgaven die aangeboden worden te vergelijken ook nog eens de beste keus doen. Veel van deze boeken worden aangeboden door Amerikaanse antiquariaten, maar ook bijvoorbeeld Antiquariaat Frits Knuf biedt via Bibliofind zijn voorraad aan. Met behulp van de homepage van de abaa (Antiquarian Booksellers' Association of America) (http://abaa.org/) is het eveneens mogelijk antiquarisch naar boeken te zoeken, onder meer op uitgever. Via een zoekactie in hun database werden 22 Elzevier-uitgaven gevonden. Op Amazon.com (http://www.amazon.com/) is een enorm aanbod moderne boeken te vinden. Deze ‘Earth's biggest bookshop’ biedt tegenwoordig niet alleen boeken aan, maar ook video's, muziek en spelletjes. Hoewel de eerste blik afschrikt - het lijkt wel alsof er voornamelijk bestsellers en pulp aangeboden worden -, levert een gerichte zoekactie interessante boeken op. Zoeken met het trefwoord ‘printing’ binnen de rubriek ‘history’ biedt flink wat titels, bijvoorbeeld Robert Darntons The business of enlightenment uit 1987. Bij iedere titel wordt nadere informatie gegeven: hoe lang het duurt voor een boek verstuurd wordt, welke andere boeken kopers van dit boek bestelden en in sommige gevallen een recensie. Hoewel enigszins schreeuwerig en oppervlakkig, kun je hierdoor een beetje snuffelen alsof je langs boekenplanken scharrelt. Overigens is bovengenoemde heruitgave van Willems niet via Amazon.com te bestellen! Voor Nederlandse boeken bestaat BoekNet (http://www.boeknet.nl/), waarop een aantal Nederlandse uitgevers hun boeken aanbieden. Zoeken op Elzevier levert niets op - hoewel... wel een hele lijst uitgaven van het moderne Elsevier-bedrijf. Merkwaardig genoeg niet het boekje van Lucy Schlüter over Elzeviers drukkersmerk Non Solus, dat wel in Amazon.com gevonden werd. Zoeken op het trefwoord ‘drukkersmerk’ bracht het tweede deel van Uit de wereld van het boek van H. de La Fontaine Verwey op het scherm en via dat boek waren tachtig uitgaven van De Buitenkant te voorschijn te toveren. Voor een boekenliefhebber ook niet mis. Uiteraard zijn dit soort Internetboekhandels ook in andere landen te vinden. Een beknopte opsomming is te vinden op een onderdeel van de boven reeds genoemde Book Lovers-site van Piet Wesselman (http://www.xs4all.nl/pwessel/publish.html). Verzamelaars kunnen eigenlijk niet meer om Internet heen, maar wat kunnen we er nog meer aan hebben? | |
Elektronische tijdschriftenNet zoals je je kunt abonneren op gedrukte tijdschriften, bestaat de mogelijkheid een abonnement te nemen op een digitaal tijdschrift. Dat gebeurt door een bericht met e-mailadres te sturen aan het adres dat wordt opgegeven. Na een bevestiging tref je dan op min of meer regelmatige tijden in je elektronische postbus een aflevering aan van het desbetreffende tijdschrift. En veelal biedt zo'n tijdschrift ook een Internetsite met het - vaak doorzoekbare - archief van alle tot dusverre verschenen afleveringen. De manier waarop elektronische tijdschriften gemaakt worden verschilt nogal. Zo bestaat voor de Nederlandse boekenliefhebber het tijdschrift Neder-l (http://baserv.uci.kun.nl/~salemans/). Dit heeft eigenlijk de neerlandistiek tot onderwerp, maar er is ook steeds meer boekhistorisch interessante informatie in te vinden. Neder-l is een zoge- | |
[pagina 67]
| |
naamde gemodereerde elektronische lijst, dat wil zeggen dat alle berichten redactioneel bewerkt worden. Ben Salemans van de Katholieke Universiteit Nijmegen besteedt daar heel wat tijd aan, en dat is dan ook te merken aan de kwaliteit. Het is vergelijkbaar met een gedrukt tijdschrift. In feite is Neder-l enigszins de opvolger van het helaas gestaakte Dokumentaal, met columns, informatie en nieuwtjes, variërend van aankondigingen van tentoonstellingen, promoties, vacatures en andere interessante en nuttige wetenswaardigheden en daarnaast recensies
Zoekscherm van Bibliofind, waarin onder meer op drukker gezocht kan worden.
en opgaven van de inhoud van tijdschriften op het vakgebied van de neerlandistiek en randgebieden daarvan. Een heel ander type is de elektronische discussielijst. Dat is in feite geen tijdschrift, maar een lijst waarop iedereen die geabonneerd is - en zelfs dat hoeft soms niet - een vraag kan stellen, waarop hij of zij hoopt een antwoord te krijgen. Een voorbeeld hiervan is sharp-l (http://www.indiana.edu/~sharp/sharp-l.html), de discussielijst van de Society for the history of authorship, reading and publishing (sharp). Deze organisatie is een aantal jaren geleden opgericht met de bedoeling boekhistorici uit de hele wereld met elkaar in contact te brengen. Daartoe worden congressen georganiseerd, de nieuwsbrief sharp-news en het jaarboek Bookhistory uitgebracht en een website sharp Web (http://www.indiana.edu/~sharp/) en de discussielijst sharp-l onderhouden. Hoewel nadrukkelijk internationaal georiënteerd, blijft het aandeel van de Engelstaligen het grootst. En al worden er soms ook door boekhistorici uit andere landen vragen gesteld, degenen die onderzoek doen naar de geschiedenis van het boek in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten zullen toch het vaakst iets van hun gading vinden. Het niveau van de vragen is niet altijd even hoog, maar desondanks is het een nuttige discussielijst om op de hoogte te blijven van het vak. Er zijn nog veel meer van dit soort lijsten. Een internationale overkoepelende site is CataList, the offical catalog of Listserv lists (http://www.lsoft.com/catalist.html). Hierin kan op woord in de naam of titel van de lijst gezocht worden. Zoeken op ‘book’ biedt een aantal relevante lijsten, onder meer een aantal afkomstig van het al eerder genoemde Bibliofind. Dit zijn eigenlijk online antiquariaatscatalogi. Er is bijvoorbeeld een lijst voor ‘modern first | |
[pagina 68]
| |
editons’, en een lijst voor boeken die meer, of juist minder dan $100 kosten. Zoeken op ‘boek’ biedt slechts één, irrelevante treffer. Ook deze CataList-site is dus weer sterk Angelsaksisch georiënteerd. Het overzicht op land biedt een gedeeltelijke verklaring: er blijken 19.261 lijsten uit de Verenigde Staten te zijn en 1253 uit Canada. Maar dan volgt toch Nederland met 713 lijsten, en vervolgens Duitsland met 655. Het aantal lijsten in deze vier landen is te groot om op het scherm te tonen. Jammer, want zo kun je dus geen overzicht krijgen van alle elektronische discussielijsten in Nederland, iets wat voor het vijfde land, Frankrijk met 456 lijsten, nog wel mogelijk is. Zoeken op woord blijft dan de enige mogelijkheid en dan moet je maar net het juiste woord gebruiken. ‘Boek’ werkt in ieder geval niet. Najaar 1999 is nbv-l, de elektronische discussielijst van de Nederlandse Boekhistorische Vereniging, van start gegaan. Deze lijst is bedoeld om informatie uit te wisselen over het boek in Nederland in algemene zin. Nieuws over boekententoonstellingen, lezingen, promoties en andere zaken in verband met het boek in Nederland kunnen daarop gemeld worden, maar men kan er ook vragen stellen over dit onderwerp. Op een paar plaatsen zijn overzichten van elektronische discussielijsten op boekengebied te vinden. Zo biedt het antiquariaat Oak Knoll - dat so wie so een interessante site voor boekenliefhebbers gemaakt heeft - een onderdeel ‘Electronic mailing lists and Internet newsgroups’ (http://www.oakknoll.com/communit/mlists.html). Ook op de site Book arts is een dergelijk overzicht te vinden: ‘Discussion lists & list archives’ (http://www.cua.edu/libraries/ba-lserv.html). En ten slotte geeft ook ‘Electronic discussion lists for the arts information community’ (http://www.lib.duke.edu/lilly/arlis/web/discussion-lists.html) een overzicht. Sommige lijsten komen steeds terug, zoals sharp-l. Dat is dan ook een bekende en op dit terrein vrij grote lijst met 1368 abonnees. In vergelijking daarmee doet Neder-l, dat slechts op een klein taalgebied gericht is, het met ongeveer 1200 abonnees helemaal niet slecht! Andere nuttige lijsten zijn bijvoorbeeld paper-l (http://listserv.nd.edu/archives/paper-l.html), rarebooks-l (http://listserv.indiana.edu/archives/rarebooks-l.html), Bibsocan (http://www.library.utoronto.ca/bsc/bibsoc.htm), The bibliophile mailing list (http://www.bibliophilegroup.com/), Book-Arts-L (http://palimpsest.stanford.edu/byform/mailing-lists/bookarts/), Exlibris (http://palimpsest.stanford.edu/byform/mailing-lists/exlibris/), h-lis: history of library and informations science (http://www.h-net.msu.edu/~lis/). Al deze lijsten zijn van Amerikaanse oorsprong, maar dat betekent niet dat ze oninteressant zijn voor lezers van De Boekenwereld. Omdat tot voor kort in Neder- | |
[pagina 69]
| |
land geen specialistische elektronische discussielijst voor boekenliefhebbers en onderzoekers op het terrein van de boekwetenschap bestond, zijn veel Nederlanders geabonneerd op een van deze lijsten. Hetzelfde geldt voor andere kleine taalgebieden, waardoor de genoemde lijsten een internationaal karakter hebben gekregen. Maar in november 1999 heeft de Nederlandse Boekhistorische Vereniging (nvb) een elektronische discussielijst nbv-l gestart. Verwacht wordt dat op die lijst met name gediscussieerd gaat worden over onderwerpen die betrekking hebben op de geschiedenis van het boek in Nederland (zie kader). | |
Op zoek naar antwoordenTot nu toe is in dit artikel gesproken over Internet als bibliografisch hulpmiddel of zoekinstrument naar boeken. Maar is het ook een geëigend middel voor het zoeken naar het antwoord op een specifieke vraag? Daar is geen eenduidig antwoord op te geven. Zoals in de inleiding al is gesteld: Internet is vrij, dat wil zeggen ongecontroleerd. En dat is enerzijds een voordeel omdat het daardoor zo snel kan groeien en er zoveel op te vinden is, maar anderzijds een nadeel omdat de informatie die erop wordt geplaatst niet geredigeerd wordt, en dat maakt dat je informatie die je van Internet haalt, altijd nog kritisch moet bekijken. Het hangt er bijvoorbeeld van af wie de site gemaakt heeft. Zit er een grote, wetenschappelijke organisatie achter? Is er een redactie aan verbonden?Ga naar eindnoot8. Dat laatste is nu nog slechts incidenteel het geval. Wat dat betreft is Bibliopolis, het elektronische informatiesysteem voor de geschiedenis van het gedrukte boek in Nederland (zie het artikel elders in dit nummer) vrij uniek. Ook bij Dutchess (zie boven) is sprake van redactie, omdat de geselecteerde bronnen door de vakreferenten van de grote wetenschappelijke bibliotheken in Nederland gewogen worden. Pas als een bron volgens een vakspecialist aan bepaalde kwaliteitscriteria voldoet, wordt die in Dutchess opgenomen, al worden die criteria iets soepeler gehanteerd dan bij de aanschaf van gedrukte boeken. Een enigszins oppervlakkige bron wordt wel in Dutchess opgenomen, omdat er nog niet veel beters op Internet te vinden is, terwijl diezelfde tekst als gedrukt boek niet aangeschaft zou worden omdat er al genoeg van dergelijke boeken in de collectie aanwezig zijn. Maar misschien is Internet ook niet het medium voor grote wetenschappelijke teksten. Het is maar de vraag of het zinnig is een dissertatie op Internet te publiceren, althans om die te publiceren in de vorm zoals die ook gedrukt zou worden. Een heel boek van een scherm lezen is vermoeiend. Veelal zal een dergelijke tekst gedownload en vervolgens geprint worden. Er zijn ook mensen die in bed liever een tekst in digitale vorm vanaf een laptop lezen omdat ze dan geen leeslampje hoeven aan te doen en hun partner rustig door kan slapen, maar dit zijn toch uitzonderingsgevallen. De maker van de site waarop de reeds eerder genoemde scriptie van Roef Ragas over uitgeverij Bébert aangeboden wordt, biedt in het openingscherm dan ook verschillende bestandsformaten om het bestand in op te roepen dan wel te downloaden of printen. Maar wie weet is ook dit een kwestie van wennen en tijd, en zullen generaties die met de computer opgroeien daar geen moeite mee hebben. Er zijn tenslotte al leesapparaten voor digitale boeken ontwikkeld.Ga naar eindnoot9. Op Internet zijn zeker interessante fulltextbronnen voor de geschiedenis van het boek te vinden. Een fulltext-bestand over een belangrijke periode in de geschiedenis van het boek is te vinden op de site van Bruce Jones, waar hij de lezing van Chandra Mukerji, ‘Manuscripts, books, and maps: the printing press and a changing world’, geplaatst heeft (http://communication.ucsd.edu/bjones/books/booktext.html). Voor deze site geldt het boven gestelde: enigszins oppervlakkig, maar nuttig, want vrijwel uniek. Ook worden wel hele artikelen uit tijdschriften overgenomen en op Internet gezet, zoals het stuk van José de Kruif over de Don-Quichot-uitgave van Pieter de Hondt (http://home.wxs.nl/~neasden/jcw-qui5.htm), overgenomen uit: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 18 (1995) 1, p. 34-42. Heel leuk als je juist iets over dit onderwerp wil weten, maar zie het dan maar eens te vinden! Door gericht te zoeken met specifieke trefwoorden in de zoekmachines of door pagina's met boekhistorische links af te speuren, kom je wel veel tegen, maar het blijft moeilijk, met name door de grote hoeveelheid informatie en sites. En nieuwe manieren, zoals Ask Jeeves (http://www.askjeeves.com), waarin vragen in het Engels ingetikt kunnen | |
[pagina 70]
| |
Openingspagina van de website van letterontwerper Nicholas Fabian, Type design, typography and graphic images.
 Op de website van de Alembic Press is onder meer een internationaal overzicht van de indeling van letterkasten te vinden.
worden, zullen toch niet veel oplossen. Op de vraag ‘How many books are annually being published in the Netherlands?’ wordt een aantal doorschakelmogelijkheden gesuggereerd door Jeeves, die wel de kant raken, maar niet de wal. Een paar toeristische dan wel informatieve pagina's over Nederland, of over het aantal boeken dat op Internet te koop wordt aangeboden, maar de specifieke informatie die gevraagd werd wordt daar niet op gevonden. Wel het antwoord op ‘who invented printing?’, maar dat wisten we al. Jeeves laat daar ook geen enkele twijfel over bestaan; Coster komt in zijn antwoord niet voor. Ook zijn er sites gewijd aan de vernieuwende typografen van het eind van de vorige en begin van deze eeuw. Er zijn een uitgebreide William Morris homepage (http://www.ccny.cuny.edu/wmorris/morris.html), een Internetbron van S. Peterson over Modern fine printing (http://www.inform.umd.edu/engl/englfac/wpeterson/mfp/home.htm) en een online bibliografie van het werk van Jan van Krimpen door John Friedrichs (http://home.wxs.nl/~johnf/home. html). Moderne typografie komt aan bod op typographic (http://typographic.rsub.com/) en de pagina's van Nicholas Fabian, Type design, typography and graphic images (http://webcom.net/~nfhome/homepage.htm). Er zijn sites met databases zoals Over leescultuur in de negentiende eeuw (http://132.229.191.151/esf1997/projects/leescultuur/htm/intro.htm), ontwikkeld door E.C.F.M. Brouwer en B.F. Stuyvenberg in het kader van de postdoctorale opleiding Historische Informatiekunde, waarop te vinden is welke personen op bepaalde uitgaven ingetekend hebben. Of een database waarin gezocht kan worden welke boeken beschikbaar zijn in: The nineteenth century. Publishing, the booktrade and the diffussion of knowledge (Chadwyck-Healy) (http://c19.chadwyck.co.uk/html/noframes/moreinfo/booktrad.htm) of naar archieven van Canadese uitgevers, Canadian Publishers'Records (http://www.lib.sfu.ca/cgi-bin/trust1.pl?cprd). Er zijn tijdsbalken, bibliografische sites, fulltext sites, online tentoonstellingen, antiquarische woordenboeken enzovoort enzovoort. Het aanbod op Internet is groot en divers en het wordt steeds meer. Het is dan ook te hopen dat de zoekmachines steeds intelligenter gemaakt worden en dat de makers van bovengenoemde sites met verwijzingen door blijven gaan met hun belangrijke | |
[pagina 71]
| |
werk en de links actueel houden. Anders wordt Internet een ondoorzichtige brij, waarop niets meer te vinden is.
In dit artikel is gepoogd een inleidend overzicht te geven van het nut van Internet voor mensen die in boeken geïnteresseerd zijn. Als bibliografisch naslagapparaat is Internet zeer nuttig. Nog niet onmisbaar, want veel gegevens zijn ook nog op andere wijzen te vinden. Maar de echte boekenliefhebber doet zichzelf te kort als hij of zij Internet links laat liggen. Als informatiebron wordt Internet van steeds meer betekenis, maar het gedrukte boek is nog minstens zo belangrijk. De informatie die van Internet gehaald wordt moet kritisch gewogen worden en is soms moeilijk te vinden. Maar ook hiervoor, en met projecten als Bibliopolis, wordt Internet steeds meer een bron waar men niet omheen kan.
Geschreven in juli 1999 |
|
