De Boekenwereld. Jaargang 16

[p. 41]

Veilingen

Burgersdijk & Niermans, 18-19 mei l999

Twee triomfbogen sierden de catalogus van b & n deze keer, bij wijze van ode aan de vijf erflaters van de wetenschappelijke bibliotheken die in deze veiling werden verkocht.

De boeken van de classici Kamerbeek en Verdenius vormden de hoofdmoot van de ruim 700 kavels klassieke talen. En waar andere veilinghuizen wellicht gebukt zouden gaan onder zo'n aanbod van ‘moeilijke’ boeken - want je moet er maar het klantenbestand voor hebben - ging in Leiden vrijwel elk klassiek kavel makkelijk zijns weegs.

Twee zaken waren opmerkelijk. Op de middagzitting verbaasde ik me over het beperkte aantal mensen in de veilingzaal. Dit komt vermoedelijk omdat het onderwerp niet uitnodigt tot veilingtoerisme; vrijwel alle aanwezigen waren ook kopers. Bij wetenschappelijke boeken heb je in de regel nogal veel commissiegevers en strikt genomen zijn er slechts twee bieders per kavel nodig... Overigens ging het meeste naar zaalkopers, waarbij vooral de handel, zoals Fragmenta, Flint en soms De Slegte en vooral enkele Engelse collega's, toesloeg.

Een andere bijzondere omstandigheid betreft een Londense antiquaar. Deze man is blind. Nu kennen de meesten wellicht het verhaal van W.F. Hermans, De blinde fotograaf, maar deze blinde antiquaar bestaat écht! Hoe deed hij zijn werk? De man had op voorhand alle interessante kavels verkort in braille gezet en was vergezeld van een assistent naar de kijkdagen gekomen. Tijdens de veilingdagen ‘las’ hij zijn minicatalogus, bood en voerde de opbrengsten terstond in. Slechts bij het binnenkomen en verlaten van de zaal leek hij hulp nodig te hebben. Het hoeft geen betoog

J. de Vaucanson, Le mécanisme du fluteur automate, Parijs, J. Guerin, 1738. Foto Burgersdijk & Niermans.

dat iemand die vijf dagen naar Nederland komt een serieuze koper is.

De meeste lots brachten gemiddeld een paar honderd gulden op. Niet opzienbarend wellicht, maar het waren in de regel kleine kavels, vooral bestemd voor de particuliere koper. Grotere bedragen leverden de tijdschriften op, zoals Collection de bibliographie classique in 46 delen, Parijs 1927-1981, voor f 1000, - naar Benjamins (f 800, - / 900, -) en Phronesis, A journal for ancient philosophy, 1956-1998, voor f 55, - (f 400, - / 500, -) naar dezelfde tijdschriftenantiquaar.

In de vorige veilingbespreking noemden we een opmerkelijk bedrag voor een Dada Soirée, een pamfletje van circa 30 × 30 cm, daterend uit 1923, dat toen f 5500, - opbracht. Het veilinghuis had wederom zo'n programma(atje) van die Dada-voorstelling in de aanbieding. Bijna identiek, opnieuw in rood en zwart gedrukt, maar toch met kleine variaties. Of het weer een variant is op het exemplaar dat op dat moment in Museum De Lakenhal hing, op de tentoonstelling Dageraad van de moderne kunst, zou ik niet kunnen zeggen. Hoe het ook zij, een buitenlands museum betaalde er, na wat onduidelijke commotie in de zaal, uiteindelijk f 16.000, - voor, bij een zuinige taxatie van f 2500, - / 3000, -. Ook al localiseren we er hier drie op rij, dit soort plano's blijft natuurlijk rare.

De andere geleerde inbrenger was wijlen prof. mr. P.J. Verdam voor juridische boeken, een onderwerp dat het in Leiden altijd heel behoorlijk doet, en ook de boekerijen van twee Nederlandse letterkundigen H.A. Wage en professor C.A. Zaalberg werden ingebracht. Bij deze laatste afdeling waren zoals te verwachten viel niet veel uitschieters. Het ging tenslotte om twee standaardcollecties. Een zeldzame complete set van het tijdschrift De Beweging, 1905-1919, waarvan Albert Verwey de aanjager was, noteerde f 720, - (f 600, - / 700, -). Couperus' Volledige werken, bezorgd door Karel Reijnders, E. Braches c.s. bracht f 850, - op, voor 51 delen (f 700, - / 800, -).

Van geheel andere orde was een achttiende-eeuws boekje over een van de eerste ‘robots’: J. de Vaucanson, Le mécanisme du fluteur automate, Parijs, J. Guerin, 1738. De auteur bouwde diverse machines, waaronder een dansende fluitist en een bewegen-

[p. 42]

de eend. In dit boekje van 24 bladzijden doet hij verslag van de manier waarop hij de leden van de Académie Royale met zijn apparaten verbaasde. De opbrengst van deze eerste en enige druk zal op zijn beurt menigeen nu ook verbazen; de inzet van f 1000, - leidde uiteindelijk tot een bedrag van f 8000, -. De koper was een Zwolse antiquaar. Die zal het wellicht met de leuze ‘een leuk conversation piece voor komende jaarwisseling’ aan de man proberen te brengen.

Burgersdijk had ook zes kavels gewone goochelboekjes, altijd een vermakelijk én geliefd onderwerp. Deze vonden makkelijk hun weg naar een commissiegever, meestal boven de taxatie. Zoals S. Witgeest, Het verbeetert & vermeerdert natuurlyk toverboek, 12de dr., Amsterdam 1749 voor f 750, - (f 350, - / 450, -); Handboek voor googchelaars, Amsterdam 1802, deed f 350, - (f 200, - / 250, -).

Dat niet altijd boeken veel geld opbrengen, bewees een lot met 55 prijslijsten en reclamemateriaal inzake de mode-industrie van rond de eeuwwisseling. Deze foldertjes van zaken als Kreymborg, Hollenkamp en andere kledingfabrikanten ging voor f 480, - (f 350, - / 400, -) naar een particuliere koper. Dit soort drukwerk werd vroeger meestal direct weggegooid en is nu vooral als collectie zeldzaam.

Tot slot moeten we nog een smetteloos exemplaar van J. & C. Luykens Spiegel van 't menselyk bedryf noemen. Het ging hier om een tweede druk uit 1694 hoewel dit exemplaar geen jaartal bezat - met naast



de 100 gegraveerde beroepen én tekst nog een extra gegraveerde titel. Het vond bij een inzet van f 3800, - voor f 5000, - moeiteloos zijn weg naar een commissiegever.

Carla van der Poel

Bubb Kuyper, 2 en 3 juni 1999

Wie wat bewaart, die heeft wat: dat adagium bleek tijdens de zomerveiling van Bubb Kuyper bepaald geen loze kreet. Het blijkt op termijn bijvoorbeeld heel lucratief om agenda's die rond de jaarwisseling met gulle hand worden uitgedeeld goed te bewaren, als ze er een beetje leuk uitzien tenminste: de zakagenda voor het jaar 1936 die Piet Zwart voor Bruynzeel maakte bracht het tot f 1150, - (inzet f 300, - / f 500, -), twee handelscatalogi van dezelfde firma gingen weg voor f 800, - (f 100, - / f 150, -). En open geen Zilvervlootrekening voor je kleinzoon, maar laat hem zuinig zijn op zijn stripboeken: Tom Puss and the Loch Ness monster, een Engelstalig Tom-Poesstripje van 16 pagina's uit 1949, klom tot f 3600, - (f 600, - / f 800, -). De eerste Nederlandse uitgave van - toen nog - kettingroker Lucky Luke, Dick Diggers goudmijn, uit hetzelfde jaar als voornoemde Tom Poes, bracht f 550, - op (f 200, - / f 400, -).

Nog een voorbeeld: kinderboeken. Een grotere contradictio is bijna niet denkbaar (nou ja, op hondenboeken na misschien), want boeken die in kinderhandjes vallen worden in de kortste keren vieze vodjes. Ik weet niet hoe het u verging, maar ík werd pas zuinig op mijn boeken toen ik ze zelf begon te kopen, en dat was niet in de tijd dat ik werd geacht Dik Trom te lezen. Vandaar wellicht dat een eerste druk van Uit het leven van Dik Trom f 1100, - opbracht en een eerste uitgave van Fulco de minstreel f 700, - (resp. f 300, - / f 500, - en f 70, - / f 90, -).

Dat bewaren lucratief kan zijn geldt ook voor brieven en handschriften: Bubb Kuyper bracht het tweede deel van de enorme handschriftencollectie van Manuel van Loggem onder de hamer. Het topstuk uit deze afdeling kwam echter niet van Van Loggem, maar van een andere inzender: 25 uitvoerige brieven van Marcellus Emants, ongepubliceerd, onbekend en buitengewoon interessant van inhoud.

[p. 43]

Voor de inzet van f 12.000, - werden ze eigendom van het Letterkundig Museum, dat ook vier van de zes geveilde handschriften van Slauerhoff aan zijn collectie mag toevoegen. Eén telefoontje tussen het Letterkundig Museum en het Multatulimuseum had laatstgenoemde f 750, - kunnen schelen (inclusief opgeld): even boden ze tegen elkaar op bij het onder de hamer komen van een lange brief van Multatuli, die daardoor f 3600, - opbracht (f 3000, - /f 4000, -).

Het zijn vaak de onverwachte objecten die onverwacht hoge prijzen halen. Van veel boeken ligt de verwachte opbrengst vast, van materiaal als knipkunst is het maar de vraag wat het opbrengt. Een fraai stuk ingelijst knipwerk van 25 × 30 cm uit 1697 werd afgeslagen voor maar liefst f 9200, - (f 3000, - / f 4000, -). En ook andere knipsels haalden hoge bedragen. De knipsels kwamen onder de hamer tijdens de bijna 900 nummers tellende, zeer gevarieerde afdeling prints. Het meest opvallende item in deze sectie vond ik een reclamepostertje (± 38 × 26 cm) voor de tweede druk van Jacques Perks Gedichten, een litho van Theo Nieuwenhuis. De richtprijs van f 800, - tot f 1000, - leek me krankzinnig hoog, maar hij werd voor f 2100, - afgeslagen, bijna driemaal de prijs van het boek waar de prent reclame voor maakt. Maar er waren ook oude prenten te koop. Een Korte beschrijving van Adams, en Evaas Graf, en grafzerk, een fors beschadigde kopergravure met uitgebreide tekstuele toelichting (ze werden blijkbaar op Ceylon begraven) uit het begin van de achttiende eeuw, ging voor f 2700, - van de hand (f 1500, - / f 2500, -). Topstuk in deze prentenafdeling was een papieren theater, ook achttiende-eeuws, met een keur aan achtergronden, decorkaarten en personages. Het bracht f 9500, - op (f 2000, - / f 3000, -). Wie wat bewaart, die heeft wat, al moet je er soms wel een paar honderd jaar op wachten om het succesvol te verzilveren.

Tijdens de slotavond kwam een aantal alba amicorum onder de hamer. Een album voor Gerrit Johan Meijer uit het begin van de vorige eeuw met bijdragen van onder meer Helmers en Bilderdijk werd voor f 4100, - toegekend aan de Universiteit van Amsterdam (f 2500, - / f 3000, -). En dat was representatief voor deze sectie: de richtprijzen werden over het algemeen verdubbeld en ze werden vooral afgeslagen aan grote bibliotheken, al kwam er ook een Haarlemse antiquaar aan te pas.

Diezelfde antiquaar kocht een uiterst zeldzaam Fries astrologisch werk uit 1659, Natuurlycke Astrology; dat is De verthooninge van de Aert(,) Natuer ende kracht der Planeten(,) Aspecten met haer werckinge in 's Menschen Lichaem van Theodorus Hoen. Als een zeventiende-eeuwse Jan Pelleboer beschreef Hoen hierin onder meer hoe je het weer kon voorspellen aan de hand van de stand van sterren en planeten. Alweer diezelfde Haarlemse handelaar ontfermde zich over een boek over huwelijk en huwelijkswetgeving in het Latijn, Nevizanus' Sylvae nuptialis libri sex, een Franse uitgave uit 1572. Mét het exlibris van kunsthandelaar Vincent van Gogh (neef van de kunstenaar; geëtst door Marius Bauer) werd het afgeslagen voor f 1600, - (f 300, - / f 500, -). En hebben oude theologische boeken die vroeger veel stof deden opwaaien nu de naam droog en taai te zijn, aan het einde van de twintigste eeuw blijken ze opnieuw voor vuurwerk te kunnen zorgen: The Defense of the Answere to the Admonition, against the Replie of T.C., een boek uit 1574 van de hand van J. Whitgift, bracht het met f 1100, - dankzij een Dordtse handelaar tot tienmaal de richtprijs (f 100, - / f 150, -).

Fokas Holthuis

Van Stockum 16-18 juni 1999

De Frankfurter arts Johann Kloss wist 4633 incunabelen en vroeg-zestiendeeeuwse drukken te vergaren, toen in het begin van de negentiende eeuw veel kloosterbibliotheken werden opgeheven. En de grote uitgever Kurt Wolff bracht in enkele jaren een verzameling van circa 3000 stuks bijeen, waarvan het mooiste deel, 830 exemplaren die compleet waren of uniek, en in fraaie band, op 5 en 6 oktober 1926 in Frankfurt geveild werd. Dergelijke aantallen zijn nu legendarisch geworden.

65 incunabelen in 1967 bij Beijers, 43 bij Van Gendt (1983)... Niet slecht. Vaak betreft het theologische werken in het Latijn, die alleen voor specialisten te genieten zijn. Meestal komen ze terecht bij bibliotheken.

In Nederland werd met loden letters

[p. 44]

gezet sinds 1473, maar ook hier werden er weinig Nederlandstalige werken geproduceerd. Die zijn natuurlijk wél aantrekkelijk voor de gemiddelde, iets minder erudiete verzamelaar. Van Stockum wist een kleine collectie van zes wiegedrukken en zeven post-incunabelen te verwerven, alle in het Nederlands. En inderdaad was er voor deze boeken niet alleen aandacht van instellingen en specialistische antiquaren, maar ook van verzamelaars.

Het oudste en primitiefste was Die duytsche Souter, de eerste in Nederland uitgegeven psalmvertaling in de landstaal, gedrukt op 12 februari 1480 door Jacob van der Meer te Delft. Een echt gebruiksboek, waaraan enkele uitgevallen pagina's in handschrift zijn toegevoegd. Hoewel dit Delftse psalmboek zeer zelden wordt aangeboden, is het toch redelijk vertegenwoordigd in universitaire bibliotheken. Vandaar misschien dat het gekocht kon worden door een verzamelaar, voor de schattingsprijs: f 10.000, -.

Hetzelfde bedrag betaalde een commissiegever voor de moderne en overzichtelijke, populaire wereldkroniek Fasciculus temporum inhoudende die Cronijcken van ouden tijden, geschreven door de kartuizer monnik Werner Rolevinck en uitgegeven in Utrecht door Jan Veldenaar in 1480. Hoe zou het komen, dat juist incunabelen vaak incompleet zijn? De enige uitzondering in de Van Stockum-collectie was het Boec des gulden throens of der xxiiii ouden

Ludolphus de Saxonia, Een notabel boec vanden Leven ons heeren Jhesu christi, Delft, Christiaen Snellaert, 1488.

van de franciscaner Otto van Passau: hier ontbraken slechts twee blanco pagina's. Ongetwijfeld gebruikt voor laatmiddeleeuwse boodschappenlijstjes door een zuinige pastoorshuishoudster. Jacob Bellaert heeft dit Boek van de gouden troon met zorg gedrukt op Sinte Chrispijns- en Chrispiaansdag (25 oktober) 1484 te Haarlem. Ook hij was zuinig: om 24 illustraties in zijn boek op te nemen gebruikte hij slechts vijf verschillende houtsneden. Dat is een typische praktijk van de eerste driekwart eeuw sinds de uitvinding van de boekdrukkunst. Illustraties werden kennelijk anders gewaardeerd dan in latere tijden. Bellaerts boek behaalde het hoogste bedrag van de serie: voor f 26.000, - werd het toegeslagen aan een grote antiquaar, bij een schatting van f 15.000, -.

Een oer-foliant uit 1488, met rijkversierde, vroege, knobbelige band, eveneens bijna compleet, werd door een verzamelaar verworven voor slechts f 20.000, - bij een schatting van f 30.000, -: Een notabel boec vanden Leven ons heeren Jhesu christi, geschreven door Ludolphus de Saxonia, en gedrukt door Christiaen Snellaert in Delft. Dezelfde biografie van Jezus, maar dan luxueuzer geïllustreerd en uitgegeven door Claes de Grave te Antwerpen in 1521, eveneens in een indrukwekkende band uit de tijd, werd na een kort gevecht door de al genoemde antiquaar verworven voor f 25.000, -.

Het jaar 1500 is een tot de verbeelding

[p. 45]

sprekende, maar evengoed bijzonder arbitraire grens voor incunabelen. Om die wiege-era een beetje op te rekken - er werden immers tot circa 1540 in de Nederlanden nog boeken geproduceerd waaraan men goed de middeleeuwse handschriftafkomst kan herkennen - heeft de Nederlandse bibliograaf Wouter Nijhoff het woord post-incunabel bedacht. Enkele van de interessantste Nederlandse post-wiegedrukken waren bij Van Stockum te koop: bijvoorbeeld de eerste druk van de beroemde Divisiekroniek, opvolger van Rolevincks Fasciculus temporum, van de humanist Cornelius van Gouda, beter bekend - letterlijk vertaald - als Cornelius Aurelius. De Leidse drukker Jan Severs produceerde dit boek met veel mooie prenten in 1517. Het werd voor f 14.000, - door een verzamelaar bemachtigd, misschien omdat de meeste grote bibliotheken al voorzien zijn.

Dan was er de in 1914 herdrukte Wijngaert van sinte Franciscus. Uitgegeven in Antwerpen door H.E. van Homberch (1518), en gebonden in een prachtband van bijna vijf eeuwen geleden. Een handelaar kocht het voor f 15.000, - , driekwart van de schatting.

De Excellente Cronike van Brabant, van Vlaenderen, Hollant, Zeelant int generael, door Jan van Doesborch in juni 1530 uitgebracht, toegeschreven aan Jan van Naaldwijck, licht incompleet, ging voor slechts f 12.000, - naar een dankbare verzamelaar.

Die Excellente Cronike van Vlaenderen werd wellicht samengesteld door Andries de Smet, en in 1531 uitgegeven door Willem Vorsterman in Antwerpen. Een behoorlijk goed en compleet exemplaar, voorzien van het eigendomsmerk van Victor dela Montagne - wiens exlibris evenals dat van Bob Luza te beschouwen is als een adelsbrief, omdat deze verzamelaars zich toelegden op complete en gave boeken. Bij een schatting van f 10.000, - werd deze foliant voor f 18.000, - toegeslagen aan de eerder genoemde antiquaar, die met de aankoop van vijf van deze dertien aangeboden oerboeken een heel goede dag had.

Paul Snijders