De Boekenwereld. Jaargang 15

Verschenen boeken

K.L. Bowen, Christopher Plantin's Books of Hours: Illustration and Production. Nieuwkoop, De Graaf Publishers, 1997, XXXII, 460 p., 156 platen, linnen, Bibliotheca Bibliographica Neerlandica XXXII, ISBN 9060044274. f250,-.

Diepgaande studie naar Plantijns enorme productie van getijdenboeken: tienduizenden exemplaren in de late zestiende eeuw. Plantijn blijkt ten aanzien van het illustratieve aspect geen slaafse navolger, maar een artistiek innovator, waarbij hij onder andere gebruik maakte van tijdgenoten als de broeders Wierix, Jan Sadeler i en P. van der Borcht. Maar tegelijkertijd had Plantijn te maken met tekstuele voorschriften van het Concilie van Trente, met directieve opvattingen van het hof van Philips ii, met overgeleverde tradities omtrent het genre. De koopman Christopher Plantijn weet op bewonderenswaardige wijze alle onderscheiden markten naar behoefte te voorzien. (FWK).

Stephen Calloway, Aubrey Beardsley, London, V&A Publications, 1998, 224 p., ISBN 1851772197. £25,-.

Publicatie verschenen ter gelegenheid van een overzichtstentoonstelling die van 8 oktober 1998 tot 8 januari 1999 in het Victoria & Albert Museum te Londen werd ingericht ter herdenking van de honderdste sterfdag van Aubrey Beardsley (1872-1998). Wat betreft Beardsley's biografie is dit boek veel minder uitgebreid dan de tegelijkertijd verschenen biografie door Matthew Sturgis (zie aldaar). Calloway besteedt echter veel aandacht aan de artistieke invloeden op het werk van Beardsley en aan de invloed van diens oeuvre op zijn tijdgenoten. In het slothoofdstuk gaat Calloway in op het Nachleben van Beardsley. Reeds in de jaren '20 was er sprake van een soort revival, maar pas in de jaren '60 nam zijn reputatie een grote vlucht, zowel op het gebied van wetenschappelijk onderzoek als wat betreft de grootschalige verspreiding van zijn werk via posters, etc. Een belangrijke verdienste van Calloway's boek ligt in het grote aantal illustraties, waarvan vele in kleur, die zijn afgedrukt naar de originele tekeningen of vaak moeilijk toegankelijke eerste drukken. (HH).

Sjoerd van Faassen e.a. (red.), Jaarboek Letterkundig Museum 7, Den Haag, Letterkundig Museum, 1998, 190 p., ISSN 09288023.

Zoals ondertussen gebruikelijk bevat ook dit zevende jaarboek weer een aantal artikelen op boekhistorisch terrein. Wieneke 't Hoen beschrijft onder de titel ‘Mijn vriend de uitgever’ de relatie van Theo Thijssen met C.A.J. van Dishoeck. Thijssen publiceerde niet alleen haast al zijn boeken bij Van Dishoeck, maar adviseerde de uitgever ook bij de opbouw van diens schoolen kinderboekenfonds. Paul van Capelleveen gaat nader in op de drie verschillende bandontwerpen die zijn gebruikt voor de diverse drukken van Boutens' bundel Praeludiën. ‘P.N. van Eyck en de opbouw van de Zilverdistel-uitgave van Willem Kloos' vroege poëzie’ vormt het onderwerp van de bijdrage van Sjoerd van Faassen. De

[p. 319]

niet-boekhistorische artikelen in dit jaarboek handelen over de brieven van P.C. Boutens aan J.M. Kakebeeke (door Boutens-biograaf Marco Goud) en het werk van Gerrit Krol (door August-Hans den Boef). In de rubriek ‘Aanvulling op...’ schrijft Wim Koops over de ontdekking van een ontbrekend portret van Hendrik de Vries, gemaakt door Johan Dijkstra. (HH)

Manuel Granell et. al., Alfred Kubin. Sueños de un vidente, Valencia, Generalitat Valenciana/Consolleria de cultura, educació i ciència, 1998, 356 p., ISBN 8448217756. f82,-. (Importeur: Idea Books).

Deze omvangrijke bundel verscheen ter gelegenheid van een tentoonstelling van werk van de Oostenrijkse graficus die van 28 april tot en met 21 juni 1998 plaatsvond in het Ivam Centre Julio González en waarvan de titel vertaald kan worden als ‘Alfred Kubin. Dromen van een visionair’. In een vijftal artikelen (die zowel in het Spaans als in het Engels opgenomen zijn) worden verschillende aspecten van leven en werk van Kubin (1877-1959) onder de loep genomen. De bundel opent met een algemene beschouwing over Kubin door José Miguel G. Cortés, waarna Annegret Hoberg zijn leerjaren te München, waar hij verbleef van 1899 tot 1904, aan een onderzoek onderwerpt. Jaime Siles gaat nader in op Kubins roman Die andere Seite (1909), waarvoor hij zelf de illustraties vervaardigde. De wijze waarop Kubin zijn visioenen in zijn grafiek vormgaf, wordt onderzocht door Antonia Hoerschelmann, terwijl Peter Assmann de invloed van Kubin op de hedendaagse Oostenrijkse kunst nagaat. De bundel besluit met een zestal autobiografische teksten van Kubin zelf, waaronder een vertaling van ‘Wie ich illustriere’ uit 1933. Het belangrijkste onderdeel van deze bundel vormen natuurlijk de 146 fraai gereproduceerde afbeeldingen van Kubins werk.

Overigens is onlangs een aantal exemplaren opgedoken van Alfred Kubin als Buchillustrator door Abraham Horodisch uit 1949, waarin naast het essay van Horodisch een aantal teksten van Kubin in het oorspronkelijke Duits zijn opgenomen. Dit boek is ondermeer verkrijgbaar bij de boekhandels Minotaurus en Nijhoff en Lee in Amsterdam à raison van f185,-. (HH).

P.G. Hoftijzer, Pieter van der Aa (1659-1733). Leids drukker en boekverkoper. [Zeven Provinciën reeks XVI], Hilversum, Verloren, 1999, 96 p., ISBN 9065501584. f25,-

Dit boekje over Van der Aa is de eerste boekhistorische publicatie in de Zeven Provinciën Reeks. Van der Aa was in de zeventiende eeuw een van de meest veelzijdige, maar ook meest omstreden boekverkopers van zijn tijd. Zo noemde de Amsterdamse boekhandelaar Jean-Louis de Lorme hem een ‘fripon’, een schurk. De stad Leiden maakte hem echter tot drukker van de stad en de universiteit en vanwege zijn verdienste als drukker werd hij door de Doge van Venetië zelfs geridderd. Hoftijzer geeft een zeer lezenswaardig overzicht van het Leidse boekbedrijf tijdens de Gouden Eeuw om vervolgens via de levensloop van Van der Aa een overzicht te geven van het uitgavenfonds en de bedrijfsvoering. Alle hoofdstukken zijn voorzien van mooie illustraties. Het boekje doet vermoeden dat Hoftijzer over meer interessante informatie beschikt met betrekking tot het Leidse boekenbedrijf tijdens de Gouden Eeuw. Samen met hem spreken we dan ook de hoop uit dat over niet al te lange tijd een publicatie het licht zal zien over de Leidse boekhandel tijdens haar grootste bloeiperiode. (KvO).

Bas van Lier & Elly Hees, Van schrijver tot boekenkast. Hoe een boek wordt gemaakt. Amsterdam, Uitgeverij Ploegsma, 1998, 80 p., ISBN 9021617110. f34,90.

Erg leuk (kinder)boek over de weg die het boek aflegt van de auteur tot in de boekenwinkel. Er zijn vijf hoofdstukken: De auteur, De uitgeverij, Over de inhoud van het boek, Over het uiterlijk van het boek en De boeken moeten worden verkocht. Elk hoofdstuk is dan weer in korte paragraafjes verdeeld die het beeld zeer compleet maken. Van illustrator tot flaptekst, van streepjescode tot de lithograaf, alle denkbare begrippen worden behandeld en verklaard. Maar ook wordt niet geschuwd te kijken naar het auteurshonorarium en de marketing van een boek. De tekst is duidelijk, de illustraties van Elly Hees zijn sfeervol en erg mooi. (JvW).

Passie voor boeken. Kees Fens in gesprek met Marita Mathijsen over Passie voor boeken. [Amsterdam], NBV, 1999, 27 p., geen ISBN, niet in de handel.

Nieuwjaarsgeschenkje vanwege de Nederlandse Boekhistorische Vereniging voor haar leden. Het betreft een uitgewerkte versie van de opname van het gesprek tussen Kees Fens en Marita Mathijsen gevoerd op 20 juni 1998 in het Teylers Museum te Haarlem, tijdens de jaarlijkse ledenvergadering van de nbv, ter opluistering van het eerste lustrum. Onderwerp: passie voor boeken. Met leuke dialogen, zoals op pagina 17: ‘MM Kom je zelf in antiquariaten? KF Ik kom nooit in een antiquariaat. MM Vind je het vies?’. De tekst is uitgewerkt en geannoteerd door Otto S. Lankhorst, vormgegeven door Paul Dijstelberge en gedrukt bij Jan de Jong. Oplage 750 exemplaren (IV)

Harald Steiner, Das Authorenhonorar - seine Entwicklungsgeschichte vom 17. bis 19. Jahrhundert. Wiesbaden, Harrassowitz Verlag, 1998, 392 p., ISBN 3447039868. DM 248,-.

Alweer het 59ste deel uit de reeks Buchwissenschaftliche Beiträge aus dem deutschen Bucharchiv München, een prestigieuze, soms wat taaie, maar altijd degelijke reeks boekhistorische geschriften. In deze dissertatie worden de ontwikkelingen bekeken op het gebied van auteurs- en uitgeverskopijrecht, alsmede die van de contracten tussen de auteurs en de uitgevers, en de ontwikkelingen in de betaling van de auteurs. Aan de hand van enkele in hun tijd geruchtmakende processen worden de belangrijkste veranderingen geschetst. In het tweede deel van de disser-

[p. 320]

tatie worden alle soorten auteurshonorarium (bijna 30 worden er onderscheiden) onder de loep genomen. Een nuttig boek wellicht als model en om de Nederlandse ontwikkelingen mee te vergelijken. (JvW).

Matthew Sturgis, Aubrey Beardsley, London, HarperCollins Publishers, 1998, 404 p., ISBN 0002557894. £ 19,99.

Hoewel Beardsley's brieven in 1970 nagenoeg volledig werden gepubliceerd en zijn leven sindsdien verschillende keren te boek is gesteld, vond Sturgis de herdenking van Beardsley's honderdste sterfdag reden genoeg zich aan een nieuwe biografie te wagen. Hij heeft bij het schrijven van dit boek niet alleen gebruik gemaakt van het wetenschappelijke onderzoek dat de laatste jaren naar Beardsley's werk is gedaan, maar ook van veel zelden of nooit gebruikt materiaal. Sturgis plaatst Beardsley stevig in zijn tijd en gaat omstandig in op diens contacten met tijdgenoten, onder wie zijn uitgevers J.M. Dent (die hem zijn eerste illustratie-opdracht gaf), John Lane en de ‘geleerde erotomaan’ Leonard Smithers. Ook Beardsley's werkzaamheden als redacteur van The Yellow Book en het schandaal dat ontstond na de arrestatie van Oscar Wilde komen uitgebreid aan bod. Sturgis gaat, in tegenstelling tot sommige voorgaande biografen, genuanceerd in op de band die Beardsley gedurende zijn laatste levensjaren had met de katholieke maecenas Marc André Raffalovich en de (mede?) daaruit voortvloeiende overgang tot het katholicisme van de kunstenaar. Sturgis' Aubrey Beardsley is voor de biografie van een kunstenaar uiterst karig geïllustreerd. (HH).

Nicoline van der Sijs (redactie), Woordenboeken & hun makers, Den Haag, Sdu uitgevers, 1998, 273 p., ISBN 9075566972. f39,90.

Woordenboeken & hun makers is een bundeling van de belangrijkste artikelen uit Trefwoord, een jaarlijks verschijnend tijdschrift gewijd aan lexicografie en lexicografen. Het boek bevat bijdragen van onder anderen Ewoud Sanders over Johan Hendrik van Dale en zijn woordenboek, Nop Maas over Sijthoffs woordenboek voor kennis en macht (‘uw “encyclopedie” is een prul’) en een in memoriam C.H.A Kruyskamp door Hans Heestermans (Kruyskamps bibliotheek werd gedurende 1990-1991 geveild in Leiden; zie ook het artikel van Ewoud Sanders in De Boekenwereld 7 (1990-1991), p. 91-94). Ook wordt in de bundel enige aandacht besteedt aan Friese en buitenlandse woordenboeken. Alle bijdragen bevatten een schat aan informatie. Bij Sdu uitgevers verscheen tevens een duografie over Lammert te Winkel en Matthias de Vries en hun gigantische onderneming om een Woordenboek der Nederlandsche Taal samen te stellen. (L. van Driel en J. Noordergraaf, De Vries en Te Winkel. Een duografie, Den Haag, Sdu uitgevers 1998, 269 p., isbn 9075566778. f39,90). (KvO).

J. Werner, Abraham Ortelius (1527-1598), Aartsvader van onze atlas, Amsterdam/Alphen aan den Rijn, Universiteitsbibliotheek/Canaletto, 1998, 104 p., ISBN 90 6469 739 6. f32,50.

Verschenen ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam, ter herdenking van het 400ste sterfjaar van deze aartsvader van de moderne wereldatlas, van wie de uba de grootste openbare collectie atlassen en kaarten in Nederland beheert. De inleiding bevat hoofdstukjes over de levensloop van Ortelius; over zijn Theatrum Orbis Terrarum, het prototype van de wereldatlas, over het Parergon, een verzameling kaarten met betrekking tot de klassieke wereld en het Oude en Nieuwe Testament als supplement van het Theatrum en over het Theatrum in zakformaat, het Epitome; over de tijdgenoten Gerard de Jode en Gerard Mercator en over Amsterdam als nieuwe fakkeldrager van de wereldatlas. Het tweede deel van deze uitgave vormt de eigenlijke catalogus, met vrij uitgebreid becommentarieerde beschrijvingen van 74 atlassen en kaarten. Een register, drie appendices en een literatuuropgave besluiten deze handige en informatieve introductie, verlucht met 85 kleuren en zwart/wit illustraties. (FWK).