De Boekenwereld. Jaargang 15

[p. 267]

Verschenen boeken

Het Antwerpse Stads Druckerschap toegekend aan Joannes Grangé op 28 september 1759, Wildert, Carbolineum Pers, 1998, 16 p., geïll., geen ISBN. f80,-.

In de reeks op de handpers gedrukte boekhistorische uitgaven van de Carbolineum Pers verscheen dit contract dat de talentvolle Antwerpse drukker Joannes Grangé het eervolle en winstgevende stadsdrukkerschap toekende. Hierdoor kon hij zijn positie als een der belangrijkste drukkers van de stad versterken. De tekst van deze benoeming, afgedrukt naar het afschrift dat wordt bewaard in het Rijksarchief Antwerpen, bevat een aantal interessante details over het drukkersbedrijf. Het boekje werd met de hand gezet uit de Pastonchi 13 punt en in een oplage van 50 stuks gedrukt op Hahnemühle-papier. Het is geïllustreerd met een aantal ornamenten uit drukken van Johannes Grangé. Het Stads Druckerschap is te bestellen door overmaking van f 80,00 op ing-rekening 68-33-19-698 ten name van Boris Rousseeuw, Elf Novemberstraat 22, 2910 Wildert, België. (HH).

William Baker and Kenneth Womack (Eds.), Nineteenth-Century British Book-Collectors and Bibliographers. Detroit/Washington/London, Gale Research, 1997, 532 p., ISBN 0787610739. $12.00.

Nadat in 1994 het door Joseph Rosenblum geredigeerde 140ste deel was gewijd aan American Book-Collectors and Bibliographers, besteedt de Dictionary of Literary Biography in deel 184 aandacht aan Engelse boekenmensen. In 46 lemmata worden 47 verzamelaars behandeld (het echtpaar John Rylands en Enriqueta Augustina Tennant Rylands moet het met een gezamenlijk lemma doen): van H.G. Aldis, via onder anderen William Blades, Richard Francis Burton, Thomas Frognal Dibdin, Richard Heber, William Morris, Bernard Quaritch, Charles Edward Sayle, tot Thomas James Wise. De artikelen zijn volgens een vast stramien opgezet. Ze openen met een bibliografie van de betrokkene, beschrijven vervolgens diens (boeken)leven en besluiten met de belangrijkste secundaire literatuur. Het is moeilijk na te gaan hoe betrouwbaar de verstrekte gegevens zijn. Zo miste ik in het lemma over Dibdin diens Horae Bibliographicae Cantabrigienses, het in 1989 door David McKitterick uitgegeven aantekenboek uit Cambridge. Ernstiger is dat Janet Ing Freeman er in een bespreking in de Times Literary Supplement op wees dat de bijdrage over John Payne Collier geschreven is door zo ongeveer de enige wetenschapper die nog gelooft dat Collier een te goeder trouw handelende geleerde was. De bewijsvoering rond de door Collier geproduceerde vervalsingen, die ondertussen omvangrijk is, laat hij eenvoudigweg onvermeld. Maar zoals ook Freeman toegeeft is dit de enige serieuze smet op een bundel die verder, zoals elk encyclopedisch werk, meer en minder aantrekkelijke bijdragen bevat. En verder moet natuurlijk elke publicatie die dat vreemde species van de boekenmens belicht met vreugde worden onthaald. (HH).

The Book Catalogues of Michael DeHartington 1972-1974, A Facsimile Edition with an Introduction by Timothy D'Arch Smith. [North Pomfret], Asphodel Editions, 1998, [140 p.], geen ISBN. $62.50.

In 1970 publiceerde Timothy D'Arch Smith, tot twee jaar voordien hoofd van de antiquarische afdeling van The Times Bookshop, Love in Earnest. Some Notes on the Lives and Writings of English ‘Uranian’ Poets from 1889 to 1930, een nog steeds gezaghebbende studie over een los georganiseerde groep minor poets die vooral contacten had met en inspiratie vond in de decadente literatuur van de jaren 1890. Daarnaast verbond hen een voorkeur voor jeugdige mannelijke schoonheid. Na de dertien jaar onderzoek die in het boek was gaan zitten, wilde D'Arch Smith het onderwerp definitief van zich afzetten door zijn collectie boeken, manuscripten, tijdschriften en kunst te verkopen. Hiertoe richtte hij samen met Michael Ayres de firma Michael DeHartington op, die in de twee jaar van zijn bestaan tien catalogi deed verschenen gewijd aan homo-erotische literatuur. Ondertussen behoren deze catalogi zelf tot het bibliografisch apparaat en daarom werden ze door deze fraai verzorgde fotografische herdruk in een oplage van 300 exemplaren opnieuw beschikbaar gemaakt voor de geïnteresseerde boek- of literatuurhistoricus. Na meer dan 25 jaar zijn vooral ook de beschrijvingen van toentertijd recente literatuur interessant, aangezien een groot deel van deze titels ondertussen nagenoeg vergeten is. Een extra charme heeft deze herdruk door de jaren '70 typografie: de broodtekst getypt met een ibm en verder veel gebruik van wrijfletters. The Book Catalogues of Michael DeHartington is te bestellen bij Fuller D'Arch Smith Ltd, 37B New Cavendish Street, London W1M 8JR. (HH).

Niki de Bruin [et. al.] (red.), Boekagenda 1999. Haarlem, Uitgeverij Arcadia i.s.m. Stichting Kalander, 1998, ongepag., geïll., ISBN 9066130075. f22,95.

De boekagenda voor het komende jaar is in vergelijking met de vorige editie sterk verbeterd. Zo is het boekje nu gebonden en zijn de gegevens beter leesbaar gedrukt. De agenda bevat nuttige adressen, een blanco pagina voor ‘desiderata’, een lijst waarop je kunt noteren wat je uitgeleend hebt en een leeslint, zodat zelfs de meest verstrooide boekengek kan bijhouden op welke dag we leven. Er staat één artikel in, bij wijze van voorafje en dat is van antiquaar Fokas Holthuis die de antiquarische boekenwereld onder de loupe neemt. Maar het belangrijkst zijn natuurlijk de opgenomen vermeldingen van markten, beurzen, veilingen, tentoonstellingen en dergelijke, voor zover het boeken betreft. (LK).

Paul Goldman and Brian Taylor (eds.), Retrospective Adventures. Forrest Reid: Author and Collector. Aldershot / Oxford, Scolar Press / Ashmolean Museum, 1998, 98 p., geïll., ISBN 185444008. £14.95.

Hoewel een aantal van zijn romans in het mid-

[p. 268]

den van de jaren tachtig nog werd herdrukt, is Forrest Reid (1875-1947) als auteur nagenoeg vergeten. In 1928 publiceerde hij de studie Illustrators of the Sixties (nog in 1975 herdrukt), die in belangrijke mate op zijn eigen collectie Pre-Raphaelitische boek- en tijdschriftillustraties was gebaseerd. Een jaar voor zijn dood schonk hij de verzameling tijdschriftillustraties, met werk van ongeveer zestig kunstenaars, onder wie Rossetti, Millais, Whistler en Pinwell, aan het Ashmolean. Hier leidde deze verzameling jarenlang een enigszins verborgen bestaan, waaraan een eind kwam toen conservator Colin Harrison de antiquaar Paul Goldman vroeg er een tentoonstelling uit samen te stellen, begeleid door een publicatie. De artikelen in Retrospective Adventures behandelen verschillende aspecten van Reids leven en werk, waaronder ‘Reid as a Collector’ (door de antiquaar Robin de Beaumont) en ‘Reid and Illustration’ (door Goldman). Naar huidige maatstaven handelde Reid overigens onverantwoord aangezien hij de illustraties uit de tijdschriften sneed. Zijn collectie geïllustreerde boeken werd na zijn dood geveild door Sotheby's, waar het merendeel werd gekocht door Gordon Ray, die de collectie vervolgens schonk aan de Pierpont Morgan Library in New York. Retrospective Adventures besluit met een ruim geïllustreerde catalogus van de tachtig werken uit Reid's collectie die op de tentoonstelling waren te zien. (HH).

Willem van Gulik, Nederlanders in Nagasaki. Japanse prenten uit de 19de eeuw/The Dutch in Nagasaki. 19th century Japanese prints. Amsterdam, Stichting Terra Incognita, 1998, 160 p., geïll., ISBN 9073853109. f58,50.

In deze catalogus zijn door Willem van Gulik, hoogleraar in de Kunstgeschiedenis en Materiële Cultuurkunde van Oost-Azië aan de universiteit van Leiden, 150 zogenaamde Nagasaki-prenten uit Nederlandse collecties bijeen gebracht. Aan de hand van de prenten wordt een beeld gegeven van het dagelijks leven van de Nederlanders op Deshima. Door de grote verspreiding van de prenten werden de Nederlanders al gauw door de inwoners van Japan beschouwd al ‘roodharige vreemdelingen’ die hun dag volledig doorbrachten met pijproken, flaneren en eten. Alle prenten zijn in kleur afgebeeld. (KvO).

Joke Kardux en Eduard van de Bilt, Newcomers in an old city. The American Pilgrims in Leiden, 1609-1620, Leiden, Burgersdijk & Niermans, 1998, 79 p., geïll., ISBN 9075089074. f34,-.

In dit nieuwe deel uit de serie In den Houttuyn wordt zijdelings aandacht besteed aan de Pilgrim Press en William Brewster. Brewster begon aan het eind van 1616 of aan het begin van 1617 met het drukken van boeken. De drukkerij was gevestigd aan de ‘stinksteeg’. Dit adres werd echter uit commerciële redenen niet gebruikt. Brewster vermeldde dan ook in de imprint van zijn boeken ‘Apud [...] In vico Chorali’(= Pieterskerkkoorsteeg nabij de Pieterskerk). Verder geeft het boek een gedetailleerd beeld van het verblijf en de activiteiten van de Pilgrims in Leiden en hun eerste schreden op Amerikaanse bodem. (KvO).

Leonhard Kasteleyn, Nederland in het licht. Topografische tekeningen van Abraham de Haen (1707-1748) uit de Collectie Bodel Nijenhuis, Leiden, Bibliotheek der Universiteit Leiden, 1998, 39 p., ISSN 09219293, deel 30, f15,-.

De Leidse Universiteitsbibliotheek produceert in hoog tempo een reeks kleine publicaties. In het najaar van 1998 verscheen alweer deel 30 dat gewijd is aan de topografische tekeningen van Abraham de Haen uit de collectie van de negentiende-eeuwse Leidse verzamelaar J.T. Bodel Nijenhuis. Dit boekje is een soort vervolg op het artikel dat Leonhard Kasteleyn publiceerde in het Bulletin van het Rijksmuseum 44 (1996), p. 91-117, waarin de toeschrijvingsproblematiek (Pronk-De Haen) centraal staat. In de Leidse publicatie neemt dezelfde auteur de tekeningen van dit tweetal onder de loupe en wijst aan tot wiens oeuvre de diverse bladen behoren. Aan het slot komen ook nog enige topografische tekeningen van De Haens tijdgenoten ter sprake, zoals die van zijn leerling Spilman. Het is opmerkelijk dat op het omslag geen blad van De Haen is afgebeeld, maar een gezicht op Haarlem door Hendrik Spilman dat ontsierd wordt door het stempel van de universiteitsbibliotheek. Aan het einde van de vorige eeuw bracht een overijverige ambtenaar dit eigendomsmerk op alle tekeningen en prenten uit de collectie Bodel Nijenhuis aan. (JFH).

Jelle Kingma e.a., Susanne Heynemann. Typografe, Den Haag/Groningen, Museum van het Boek-Meermanno Westreenianum/Universiteitsbibliotheek, 1998, 152 p. ISBN 9036709202. f29,50.

Een mooie terugblik op ruim een halve eeuw boeken maken. Susanne Gruber-Heynemann (*1913) heeft als typografe niet de bekendheid gekregen die veel van haar mannelijke collega's wel genoten en genieten, maar toch kent iedereen haar werk. Uit de schoolbanken wel te verstaan: haar belangrijkste verdienste is dat ze het schoolboek (en het woordenboek!) een nieuw gezicht heeft gegeven, een gezicht dat vóór die tijd saai en kleurloos was. Vanaf 1956 was Susanne Heynemann huistypografe van Wolters, later Wolters-Noordhoff en in die hoedanigheid heeft ze talloze schoolboeken verzorgd. En aan die schoolboeken besteedde ze zeker zoveel aandacht als aan haar bibliofiele werk. Hoewel ze in kringen van boekenliefhebbers vooral bekend is vanwege haar werk voor Stichting De Roos en vanwege haar (vaak getekende) omslagen voor Querido, ligt de nadruk in deze uitgave toch op het schoolboek. Jan de Groot, uitgever en later directeur bij Wolters, schetst de geschiedenis van de uitgeverij en de rol van Susanne Heynemann daarin. Hoogtepunt van het door de typografe zelf verzorgde boek vormen haar eigen herinneringen, ‘memoirettes’ gedoopt. Herinneringen aan haar eerste schreden in de boekenwereld, aan haar leermeester Charles Nypels en aan haar Groningse tijd, bij Wolters-Noordhoff. (FH).

Johan Koppenol, Leids heelal. Het Loterijspel (1596) van Jan van Hout, Hilversum, Verloren, 1998, 510 p., ISBN 9065500324. f79,-.

[p. 269]

In de zomer van 1998 promoveerde de neerlandicus Johan Koppenol op het Loterijspel uit 1596 van Jan van Hout. Uitgangspunt van deze studie zijn het gelijknamige toneelstuk van de Leidse stadssecretaris Jan van Hout (1542-1609) en de in 1974 door R.E.O. Ekkart gepubliceerde kopergravure (door Koppenol nu eens prent, dan weer tekening genoemd; zie p. 67) van de Leytsche Loterye door Jacques de Gheyn naar Isaac Claesz. Swanenburgh. De loterij was bedoeld om een nieuw pest- en dolhuis in Leiden te stichten. Koppenol analyseert in zijn proefschrift het in vergetelheid geraakte toneelstuk en plaatst het in zijn literaire en historische context. Het boek is vlot en helder geschreven. De auteur kreeg bij het verschijnen van de handelseditie de Keetje Hodshon-prijs, die door de Hollandse Maatschappij der Wetenschappen wordt uitgereikt aan jonge onderzoekers. (JFH).

W.A. Laseur, m.m.v. Jos van Heel, Het Museum Meermanno Westreenianum 1848-1960. Een bijdrage tot de geschiedenis van het museum en zijn bewoners. Den Haag, Museum Meermanno Westreenianum/Museum van het Boek, 1998, 236 p., geïll., ISBN 9073930219. f44,90.

Boek in de categorie ‘monnikenwerk’. Van het 150-jarige museum ontbrak een geschiedschrijving, terwijl daarvoor in het archief genoeg materiaal voorhanden is. Mevrouw Laseur heeft jarenlang in het museum gewerkt en kent er dus goed de weg. Het resultaat van haar werk is een doorwrochte studie boordevol details, waarin echt alles rondom het museum wel zo'n beetje is opgenomen. De stichters van het museum worden uitgebreid behandeld, en voorts komen de diverse ‘hoofdbestuurders’ aan bod, van J.W. Holtrop tot F. Knuttel. Ook is er aandacht voor het huis en voor de collectie. De schrijfstijl is wat dor, maar de zorgvuldigheid van de schrijfster maakt veel goed, evenals haar speurzin die veel uniek beeldmateriaal opleverde. (LK).

George Ruppelt, Buchmenschen in Büchern. Von Antiquaren und Buchhändlern, Verlegern und Buchbindern, Buchdruckern und Setzern, Bücherschändem und Bücherdieben, vom letzten Buchautor und von der Zukunft des Buches, Wiesbaden, Harrassowitz Verlag, 1997, 157 p., geïll., ISBN 3447039221. DM 39,80.

Titel en ondertitel geven de beste samenvatting van de inhoud van dit boek, dat zich overigens grotendeels tot de Duitse letteren beperkt. De verschillende hoofdstukken, met uitzondering van het vijfde (over de boekverminkers en -dieven), werden eerder als afzonderlijke beschouwingen gepubliceerd in de bijlage ‘Aus dem Antiquariat’ van het Börsenblatt für den Deutschen Buchhandel - Frankfurter Ausgabe en in Philobiblon. Eine Vierteljahrsschrift für Buch und Graphiksammler. Voor deze uitgave werden ze echter ingrijpend herzien en uitgebreid. (HH).

Jos van Waterschoot, Van hooggeleerde heren, opstandelingen en pornografen. Een wandeling door de geschiedenis van de boekhandel in Amsterdam. [Amsterdam], Bas Lubberhuizen, 1998, 86 p., geïll., ISBN 9073978963. f19,50.

Achtste in de reeks literaire wandelingen. Deze keer ligt het accent niet op een beroemd auteur, maar op de ‘margewerkers’ van weleer: boekhandelaren, drukkers en uitgevers in Amsterdam door de eeuwen heen: van Hugo Jansson van Woerden die zich in 1506 met een drukkerij in de Kalverstraat vestigde, tot de uitgevers van Singel 262 anno 1997. De wandeling bestrijkt vooral het gebied rond het Damrak en het Rokin, met een kleine uitloop naar de Nieuwe Zijds, het Spui en het Binnengasthuis-terrein. Dit boekje biedt veel achtergrondinformatie bij een enkele gevelsteen. Dwalen in het Amsterdam zoals het eens was. (IV).

Piet van Winden, Zelf Reve Verzamelen. Handleiding tot een fatsoenlijke collectie, Leiden, De Botermarkt, 1998, 144 p., ISBN 9076253021. f39,50.

Geheel volgens het stramien van Creatief met macramé opgezette gids voor verzamelaars, tot aan de glimmende kartonnen uitvoering toe. In een stijl waarin zowel de bewonderaar, de verzamelaar als de antiquaar Piet van Winden te herkennen is, wordt de beginnende verzamelaar aan het handje genomen door Reve-land. Het eerste gedeelte van het boek (‘op weg’) biedt een terreinverkenning: waarom en hoe (Reve) verzamelen en ‘waar haal ik het vandaan?’. Onderaan de pagina's staan, vetgedrukt, nuttige tips (‘TIP! Ex-librissen vormen een verzamelgebied op zich. Maar plak ze niet in Uw boeken!’). Het middengedeelte van het boek bestaat uit 78 kleurenfoto's van alle eerste drukken, alle voorzien van toelichtingen en faits divers. Het laatste deel van het boek, de bibliografie (‘technisch gedeelte’), bevat ook bruikbare informatie voor gevorderde Revianen. Een met een gezonde dosis relativering samengestelde gids, nuttig voor wie alles serieus neemt en bovendien leuk voor wie de humor ervan inziet. (FH).