De Boekenwereld. Jaargang 15

[p. 111]

De gebroken lithosteen van Jan Mankes

Jan Mankes, Zelfportret, driekwart naar rechts, zomer 1915. Litho, 240 × 196 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

De jong gestorven schilder en graficus Jan Mankes (1889-1920) heeft een klein aantal, goed geslaagde litho's gemaakt. Eén daarvan betreft een zelfportret uit 1915, dat opmerkelijk genoeg alleen bekend is in drukken met een ontbrekende rechter bovenhoek.

In het boek Jan Mankes, geschreven door zijn vrouw A. Mankes-Zernike, in samenwerking met R.N. Roland Holst (Utrecht 1923), gaf zijn vrouw daarover opheldering (p. 14). Zij vertelt dat Jan in juli 1911 zijn eerste pogingen tot lithograferen deed. Aan zijn ‘beschermer’, de sigarenfabrikant A.A.M. Pauwels, schreef hij hierover ‘Zoo in eens kom ik op het idee dat lithographeeren wel eens een nuttige en prettige afwisseling kon zijn. Wat vettig krijt werd besteld en op de extra vlakke steen gaat mijn gewone teekenwijs heel wel. Maar wat moet er nu gebeuren, als zoo'n teekening op steen staat?’.

Mankes bezat zelf geen pers en moest zijn stenen dus bij een lithografische inrichting laten afdrukken. ‘Het lange wachten op de proefdrukken van Lankhout verdroot hem en toen eens bij de verzending een hoek afbrak van den steen met z'n zelfportret, gaf hij het voor goed op [...]’

A.G. van der Steur

[p. 113]

Duval de Mercourt, Griekse vaasversiering, 1818. Litho in roodbruin en zwart, 165 × 185 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

D.P.G. Humbert de Superville, Kop van een man met baard en hoofddoek, 1823. Litho, 145 × 140 mm. Onderschrift: ‘D.P.G.H. d S. inv. proef van Steendruk met Koleuren mislukt’. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 114]

P. Barbiers Pzn, Hondenkop tegen een gele achtergrond, ca. 1825. Litho, 163 × 229 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

B.G. ten Berge, Gezicht op Alkmaar, 1862. Litho, 311 × 471 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 115]

Vorige bladzijde: C.W. Mieling, Proefplaat der Steendrukkerij van C.W. Mieling te Rotterdam, ca. 1840. Litho, 410 × 270 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 116-117]

Th. Brüggemann naar J.C. Greive jr., Panorama gezien vanaf de Oosterkerk in Amsterdam, 1851. Litho, 413 × 656 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 118]

C.H. Hein, Tooneelmatig-Allegorische Hulde aan de gedenkwaardige Omwenteling in November 1813, 1863. Litho, 636 × 465 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 119]

T. van der Laars, Tentoonstelling Nationale Kleederdrachten, 1898. Litho, 1480 × 480 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 120]

Linkerbladzijde: Th. van Hoytema, Reclamekaart voor De Kroniek van P.L. Tak (met drie maraboes links), 1895. Litho, 332 × 227 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 121]

Th. van Hoytema, Omslag voor het Maandschrift voor Vercieringskunst (met rechts twee opvliegende wulpen), 1896. Litho, 335 × 530 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 122]

C.A. Lion Cachet, Kalenderblad november 1900. Litho, 350 × 280 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 123]

Th. Nieuwenhuis, Behangselpapier met schermbloem, winde, vlinders en libel, 1894. Litho, 608 × 810 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 124]

Linkerbladzijde: R.N. Roland Holst, Wagner-herdenking, 1883-1933, 1933. Litho, 1180 × 825 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 125]

W. van Diedenhoven, Omslag jaarverslag vhbo, Genootschap Architectura et Amicitia, 1912. Litho, 230 × 185 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 126]

J. Toorop, Delftsche Slaolie, ca. 1895. Litho 1000 × 700 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 127]

Rechterbladzijde: A.J. Derkinderen, Titelblad Gijsbrecht van Aemstel, 1893. Litho, 335 × 230 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.

[p. 128]

G. Rueter, Omslag van het Jubileumnummer (1901-1926) van Mededeelingen Officieel orgaan van den Nederlandschen Bond van Steendrukkerijen, 1926. Litho, 267 × 194 mm. Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, Amsterdam.