De Boekenwereld. Jaargang 14

[p. 251]

Verschenen boeken

Anton W.A. Boschloo, The Prints of the Remondinis, An Attempt to Reconstruct an Eighteenth-Century World of Pictures, Amsterdam, Amsterdam University Press, 1998, 347 p., ISBN 9053562737. f 125,-.

De afgelopen jaren zijn enkele uitstekende studies verschenen over de prenten en het sierpapier uit de ‘werkplaats’ van de familie Remondini. In 1990 publiceerden Mario Infelise en Paola Marini de fraaie catalogus Remondini. Un Editore del Settecento. Nu is er voor het eerst een Engelstalig boek verschenen over deze belangrijke Noord-Italiaanse prentenuitgeverij. Aan de hand van fondscatalogi, verschenen tussen 1766 en 1817, gaat de Leidse hoogleraar Boschloo ondermeer na welke prenten als voorbeeld dienden voor de grafiek van de Remondinis. Voor zijn onderzoek maakte hij vooral gebruik van de verzameling in Bassano, waar het bedrijf van de Remondinis was gevestigd, en van de prentenkabinetten in Rome, Venetië en Milaan. Het boek van Boschloo is beperkter van opzet dan de catalogus uit 1990. (JFH).

Janet Ing Freeman, The Postmaster of Ipswich. William Stevenson Fitch, Antiquary and Thief, London, The Book Collector (20 Maple Grove, NW9 8QY), 1997, 178 p., geen ISBN. £ 18.50.

Hoewel hun handelingen natuurlijk abject zijn, blijven vervalsers en dieven van boeken, vooral als ze op grote schaal te werk gaan, fascineren. In deze voorbeeldige proeve van onderzoek beschrijft Janet Ing Freeman de praktijken van William Stevenson Fitch (1793-1859). Volgens Freeman besteedde Fitch ‘een leven aan het plunderen van bibliotheken, het uiteenrijten van boeken en het verspreiden van samenhangende archieven’. Zijn belangstelling ging hierbij vooral uit naar de middeleeuwse manuscripten en vroege drukken van Helmingham Hall in Suffolk en Ham House in Surrey. Hoewel sommige mensen tijdens Fitchs leven al enig wantrouwen tegen hem koesterden, waren anderen, zoals de veilinghuizen Sotheby's en Puttick & Simpson, verzamelaars als de Duke of Devonshire en zelfs het British Museum graag bereid zaken met hem te doen. Freeman schetst de praktijken van Fitch binnen de context van de negentiende-eeuwse antiquarenwereld waarin hij zich bewoog. The Postmaster of Ipswich doet uitzien naar Freemans beschrijving van de daden van John Payne Collier, een boekencrimineel in vergelijking met wie Fitch maar een kleine jongen was. (HH).

Ton Geerts, ‘Met veel smaak geordonneerd’. Willem Bilderdijk (1756-1831) als boekillustrator. Enschede, Rijksmuseum Twenthe, 1998, 28 p., ISBN 9072250192. Oplage 250 exemplaren. f 10,-.

In het Rijksmuseum Twenthe werd van 7 februari t/m 5 april een tentoonstelling gehouden over een tot nu toe weinig belicht aspect van de schrijver Willem Bilderdijk, namelijk zijn boek-illustraties. Getoond werden ondermeer vignetten, titelpagina's enz. Carel Vosmaer, die zelf een grote Bilderdijk-bibliotheek had, schreef in 1870 een artikel in de Kunstkronijk over Bilderdijks etsen en boekillustraties tot ca. 1800. Sindsdien is er aan dit aspect weinig aandacht besteed. Ton Geerts, inmiddels een Bilderdijk-specialist sedert zijn publicatie Het Bilderdijk-Museum: catalogus van kunstvoorwerpen (Leiden 1994), heeft daar nu verandering in gebracht. (JFH).

I. Gerits, & B. Koevoets red.), Grafische verleiders. Affiches van ptt 1920-heden, Zwolle, Waanders, 1998, 176 p., ISBN 9040092036. f 49,50.

‘Een goed affiche maken is: onthouden worden’ schrijft H.J.A. Hofland in deze catalogus bij de tentoonstelling met de gelijknamige titel in het ptt Museum. De ptt is er altijd goed in geslaagd om reclame voor haar diensten te maken. ‘Giroblauw past bij jou’, is misschien wel de meest bekende boodschap van het voormalige staatsbedrijf. Het grootste deel van de catalogus wordt ingenomen door mooie kleurenafbeeldingen van affiches. Het is goed dat de tekstbijdragen, van onder andere Paul Hefting, beknopt zijn gehouden. Door de drukke vormgeving zijn de teksten erg vermoeiend om te lezen. Over goede vormgeving gesproken. (KvO).

Ko van Harn, Een typografische wandeling door Amsterdam. Letters en cijfers op straat, Amsterdam, De Buitenkant, 1998, 160 p., ISBN 9070386917. f 24,50.

Bij een wandeling door een oude binnenstad valt er veel te zien. Daarbij heeft men echter eerder oog voor opmerkelijke architectonische hoogstandjes dan voor de belettering van straatnaambordjes. Zo niet de vormgevers Ramona Dales, Paul Mijksenaar, Piet Schreuders, Harry Sierman en Gerard Wernars, die Van Harn op deze wandeling door het centrum van Amsterdam vergezelden. Straatnaambordjes werden becommentarieerd, waarbij de door J. van Krimpen ontworpen belettering de voorkeur lijkt te hebben, maar ook de belettering van de metro (ontworpen door Gerard Unger) en de wegwijzers van de anwb (waarvoor Unger een nieuwe letter heeft ontworpen). Ook oudere straatteksten ontsnapten echter niet aan het kritische oog van de wandelaars. Ze beperken zich in hun commentaar niet uitsluitend tot de ‘letters en cijfers’ van de ondertitel, maar betrekken daarin ook de (typografische) geschiedenis van Amsterdam. Zo komt bij het Bungehuis aan de Spuistraat de zeventiende-eeuwse Hongaarse lettersnijder Miklós Tótfalusi Kis ter sprake en bij de Armeense kerk op de Kromboomsloot de opkomst en neergang van de Armeense gemeente, waarvoor J.M. Fleischman van de firma Enschede een Armeens alfabet sneed. Het boekje is op zakformaat uitgegeven in een geplastificeerde integraalband, waardoor het een wandeling kan doorstaan. De routebeschrijving is uitbundig geïllustreerd, maar bevat helaas geen index. (HH).

[p. 252]

John Landwehr, Het ijzersterke prentenboek. Schetsen uit negentiende-eeuwse kinderboeken. Utrecht, Nederlands Centrum voor Volkscultuur, 1997, 102 p., ISBN 901840344. f 34,50.

Bloemlezing met commentaar waarin de auteur aan de hand van vele citaten en (soms fraai gekleurde) afbeeldingen een beeld geeft van de productie van kinderprentenboeken uit de vorige eeuw. Hij wijst o.a. op de grote invloed van de chromolithografie en op het feit dat er ook voor circa 1850 louter ontspannende kinderboeken bestaan. Het boek geeft informatie over auteurs en uitgevers. In zes themahoofdstukken komen vele (soms curieuze) soorten kinderboeken en hun illustraties, de aanpak der onderwerpen en de benadering van het kind in de negentiende eeuw aan de orde. Daarna volgen registers op auteur, titel, uitgever, illustrator en drukkerij. (Frits Booy).

John A. Lane, Mathieu Lommen en Johan de Zoete, Letterproeven van Nederlandse gieterijen uit de bibliotheek van de KVB en andere verzamelingen in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam met geschiedenissen van de firma's, Nieuwkoop / Amsterdam, De Graaf Publishers / De Buitenkant, 1998, 352 p., ISBN 9070386941. f 195,00.

Als elfde deel van de catalogus van de Bibliotheek van de Koninklijke Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels verscheen deze fraai uitgegeven inventarisatie van de collectie letterproeven in de Amsterdamse ub. Het oudste specimen in de collectie van de kvb is een proef van Nikolaas Kis uit 1687. De verzameling wordt nog steeds aangevuld en een van de jongste aanwinsten in deze catalogus is de in november 1997 verschenen letterproef van de door Bram de Does ontworpen Lexicon. Een belangrijk deel van de catalogus wordt in beslag genomen door de beschrijving van de tweede grote verzameling letterproeven in de uba, namelijk die van Lettergieterij ‘Amsterdam’ voorheen N. Tetterode, die loopt van 1852 tot de sluiting van de gieterij in 1988. De catalogus wordt voorafgegaan door in het Engels geschreven beschouwingen over lettertypes, de letterproeven-collectie van de ub en de geschiedenis van Lettergieterij ‘Amsterdam’, en wordt ontsloten door een zestal indices. (HH).

W. van Starkenburg en C.F. Weiland, Boek&Boek 1998/1999. [Apeldoorn 1998], 280 p., ISBN 9053451242. f 19,95.

In deze zevende editie van Boek&Boek zijn 720 adressen van tweedehands boekhandels en antiquariaten in Nederland opgenomen. In het afgelopen jaar staakten ongeveer 50 bedrijven hun handelsactiviteiten, terwijl zo'n 50 nieuwe bedrijven in hetzelfde jaar hun deuren voor de eerste maal openden. Deze editie van Boek&Boek luidt de samenwerking in tussen de samenstellers van de gids en uitgeverij Matrijs. Op enkele kleine verbeteringen en aanvullingen na (helaas zijn nog geen e-mail-adressen opgenomen), is de Boek&Boek 1998/1999 identiek aan de voorgaande edities van dit handzame adressenboek. (KvO).

John Steen met bijdragen van Frits Keers, Moesman. Monografie / Catalogus van schilderijen en objecten, Zwolle/Amsterdam, Waanders Uitgevers / Prins Bernhard Fonds, 1998, 216 p., ISBN 9040098697. f 69,50.

De eerste omvangrijke monografie over leven en werk van de Utrechtse surrealist Johannes Hendrikus Moesman (1909-1988). Moesman heeft vooral naam gemaakt als schilder, maar was ook actief als graficus en typograaf. Steen wijdt in deze studie een uitgebreid hoofdstuk aan ‘Moesman als kalligraaf, lithograaf en typograaf’, waarin ook de ontstaansgeschiedenis van de door hem ontworpen letter Petronius onder de loep wordt genomen. In een ander hoofdstuk behandelt hij ‘Moesmans studie van het Arabische schrift’, waarin ondermeer het door Moesman aan het eind van de jaren zeventig opgezette Project for a Survey of Arabic Types aandacht krijgt, waarover hij correspondeerde met onder anderen G.W. Ovink en J.J. Witkam. (HH).

Dirk de Vries, ‘Het kostte mij...’ 25 jaar aanwinsten van de Collectie Bodel Nijenhuis. Leiden, Universiteitsbibliotheek, 1998, 1998, 61 p., ISSN 0921-9293. f 7,50.

In de serie Kleine Publicaties van de Leidse Universiteitsbibliotheek verscheen ter gelegenheid van de tentoonstelling van oude atlassen, kaarten en prenten uit de collectie Bodel Nijenhuis (21 februari tot 9 april) deel 28. De Vries geeft in dit boekje een overzicht van de aanwinsten van de laatste 25 jaar. Hoogtepunt is de ‘De Berlaymont-Atlas’, die vorig jaar werd aangekocht. Opmerkelijk is het grote aantal zeldzame zeventiende-eeuwse kaarten dat in een betrekkelijk kort tijdsbestek aan de verzameling kon worden toegevoegd, zoals de eerste staat van Janssonius' wereldkaart in halfronden uit 1617. Ook de deelverzameling ‘Topografische prenten van Nederland’ kon met diverse prenten (en enkele tekeningen) worden uitgebreid. (JFH).