De Boekenwereld. Jaargang 14

[p. 201]

Verschenen Boeken

Peter van Dam en Philip van Praag, Stefan Schlesinger, 1896-1944, Atelier voor Reclame, Abcoude, Uitgeverij Uniepers, 1997, 128 p., ISBN 9068251945. f34,90.

Tot de joodse kunstenaars die zich in het interbellum in Nederland vestigden, behoorde ook de uit Wenen afkomstige Stefan Schlesinger. Hij verliet de Oostenrijkse hoofdstad in 1925, nadat hij het jaar tevoren in het huwelijk was getreden met Anna Kerdijk, wier vader financieel betrokken was bij drukkerij Trio in Den Haag. Schlesinger ontwierp voor deze drukkerij een nieuwe huisstijl, waarvan het beeldmerk tot 1955 in gebruik is geweest. Daarnaast was Schlesinger ook werkzaam voor onder meer Van Houten (voor wie hij een beroemd logo ontwierp) en Metz & Co te Amsterdam. In zijn ontwerppraktijk bewees Schlesinger dat zijn kracht in letters lag, wat Lettergieterij Amsterdam ertoe bracht hem uit te nodigen nieuwe lettertypen te ontwerpen. De Figaro/Hidalgo en de Rondo zijn hiervan voorbeelden. Schlesinger werd overigens in 1944 in Auschwitz vermoord. Van Dam en Van Praag wijden een apart hoofdstuk van hun uitbundig geïllustreerde monografie aan Schlesingers ‘Boekbanden, ex libris en lettervormen’. Het boek besluit met een oeuvrelijst van Schlesinger. (HH).

Jaarboek Letterkundig Museum 6, Den Haag, Letterkundig Museum, 1997, 196 p., ISSN 09288023. f30,-.

De kloeke jaarboeken van het Letterkundig Museum bevatten altijd wel materiaal dat voor boekhistorici interessant is. Dit keer geldt dat vooral voor de bijdrage van Sjoerd van Faassen die op een nooit verwezenlijkte uitgeverij is gestuit, die de vaste uitgever had moeten worden van dichters uit de jaren twintig (rondom het tijdschrift De Beweging). Jaap Grave schrijft over vertaalster Else Otten, die aan het begin van de twintigste eeuw romans van Frederik van Eeden en Louis Couperus in het Duits vertaalde. Verder in het jaarboek onder meer artikelen over Jan Hanlo, Herman de Man, Miep Diekmann en A.F.Th. van der Heijden, alsook een opsomming van alle literaire prijzen van 1996, met vermelding van de winnaars en juryleden. (LK).

Bernt Luger, Wie las wat in de negentiende eeuw?, Utrecht, Uitgeverij Matrijs, 1997, 268 p., ISBN 9053451153. f32,95.

Deze door Willem van den Berg en Marita Mathijsen samengestelde bundel van artikelen laat zich lezen als een negentiende-eeuws rariteitenkabinet, omdat Bernt Luger oog had voor smakelijke details. De in 1996 plotseling overleden neerlandicus is vooral bekend om zijn baanbrekende artikelen gebaseerd op de boekencollectie van een negentiende-eeuwse leesbibliotheek, die hij zelf op de kop getikt had. Daarnaast was hij gefascineerd door broodschrijvers, zoals Johan de Vries (‘student-autheur’), en andere margefiguren. De bundel bevat voorts artikelen over Charles Dickens, George Sand, Multatuli, Frederik van Eeden en anderen. C.J. Aarts maakte voor deze bundel een bibliografie van álle publicaties van Bernt Luger, voor wie er geen genoeg van kan krijgen. (LK).

Johan van Minnen, Handbagage. Gids over gidsen, Utrecht, Kosmos, 1997, 61 p., ISBN 9021534819. f10,-.

‘Aan de Prins Hendrikkade te Amsterdam vindt U de “Brandschei or Schreyerstoren”’, aldus een Engelse reisgids door Holland uit 1936. Wij zien de auteur de naam op het bordje van de toren in zijn aantekenboekje noteren! De eerste Nederlandse reisgidsen verschenen ca. 1860 bij B. Plantenga Bzn. te Zutphen (overigens veelal als plagiaat van Baedeker). Een eeuw lang verscheen om de paar jaar de Laatste officiële Gids van Valkenburg. Dit soort ‘weetjes’ treft men aan in het aardige boekje van Johan van Minnen, Handbagage. Gids over gidsen, een nieuwjaarsgeschenk voor 1997/1998 van Kosmos en commercieel verspreid door Antiquariaat Bagage, Van Sijpesteijnkade 33, 3521 AJ Utrecht. (AGvdS).

K.J. Nijkerk (red.), Exhibition catalogue of the M.B.B. Nijkerk collection, [z.p.], Association Internationale de Bibliophilie / The International Association of Bibliophiles, 1997, 48 p., geen ISBN. f 12,50.

Ter gelegenheid van het congres van de International Association of Bibliophiles richtte het Stedelijk Museum in september 1997 een expositie in van ruim honderd boeken uit de collectie van M.B.B. Nijkerk (1894-1987). De collectie-Nijkerk, die in 1975 aan het Stedelijk Museum geschonken werd, omvat voornamelijk specimina van Nederlandse boekkunst uit de jaren 1890-1940, maar ook belangrijke uitgaven van buitenlandse private presses uit dezelfde periode zijn er in vertegenwoordigd. In zijn compacte inleiding gaat K.J. Nijkerk nader in op de verzameling van zijn vader, maar niet op de herleving van de boekkunst die deze collectie documenteert. Hiervoor kan men terecht bij Boeken maken 1890-1940, de catalogus die Dick Dooijes in 1975 samenstelde bij een tentoonstelling van een ongeveer twee maal zo grote selectie uit de collectie-Nijkerk. Deze catalogus was ook ruimer geïllustreerd, want de negen illustraties in de huidige catalogus zijn wel erg karig, hoewel nu wel twee exlibris van Nijkerk (ontworpen door John Buckland Wright en A.A.M. Stols) en het exlibris van het Stedelijk Museum (ontworpen door W. Sandberg) gereproduceerd zijn. (HH).

Jan Posthumus [et al.], Honderd jaar Koenen, Utrecht/Antwerpen, Van Dale Lexicografie, 1997, 105, [4] p., geen ISBN. Niet in de handel.

In 1897 verscheen de eerste druk van het Verklarend Handwoordenboek der Nederlandsche Taal van M.J. Koenen. Anno 1997 bestaat dit woordenboek nog steeds. In 1996 verscheen bij Van Dale/Wolters Woordenboeken te Utrecht de

[p. 202]

meest recente druk (aangeduid als K29). Het boekje dat begin 1998 als nieuwjaarsgeschenk onder vrienden en relaties van Van Dale Lexicografie werd verspreid, is geheel gewijd aan de geschiedenis van dit jubilerende woordenboekmonument. In het eerste hoofdstuk reconstrueert Wolters-redacteur Arie de Ru aan de hand van bewaard gebleven correspondentie hoe de diverse editeurs bij het samenstellen van de Koenen te werk gingen. Hoe woordenboekdefinities de veranderende maatschappij weerspiegelen, laat Siemon Reker zien in het tweede hoofdstuk. Tenslotte gaat woordenboekenkenner Jan Posthumus in op de ontstaansgeschiedenis van de Koenen en laat hij zien hoe de inrichting van het woordenboek zich in de loop van de eeuw ontwikkelde. Met portret van de grondlegger. (IV).

Herbert van Rheeden [et al.], W.J. Rozendaal (1899-1971), Zutphen, Uitgeversmaatschappij Walburg Pers, 1997, 207 p., ISBN 9057300036. f49,50.

Een luxe, rijk geïllustreerde uitgave over de ‘rasloze lapjeskater’, zeg maar gerust duizendpoot W.J. Rozendaal. Hij was kunstenaar, graficus, industrieel vormgever en docent. In dit boek wordt aandacht besteed aan al zijn werkzaamheden, variërend van keramische ontwerpen voor De Sphinx tot de glas-in-lood ramen uit zijn laatste levensjaar. Boekhistorisch interessant is zijn gelegenheidsgrafiek dat hij in kops-palmhout graveerde. Zijn exlibrissen waren in trek bij verzamelaars als Johan Schwencke en E. Strens. Tijdens de oorlog werkte hij mee aan clandestiene uitgaven, en daarna heeft hij voor Stichting De Roos illustraties gemaakt. Boekomslagen verzorgde hij ook, voor onder meer jeugduitgaven van uitgeverij Van Goor. (LK).

Leona Rostenberg en Madeleine Stern, Old Books, Rare Friends. Two Literary Sleuths and their Shared Passion, New York [etc.], Doubleday, 1997, 276 p., ISBN 038548514x. f55,-.

Naast hun antiquarische belevenissen (zie A. Gerits in het december-nummer van De Boekenwereld) hebben de twee grand old ladies van het Amerikaanse antiquariaat nu ook hun persoonlijke memoires geschreven, vanzelfsprekend doordesemd van boekenstof. Hoe deze levensen zakenpartners opgroeiden, elkaar tegenkwamen en vervolgens met elkaar optrokken, wordt in hoofdstukken waarin ze beurtelings aan het woord komen op buitengewoon boeiende, ontroerende en vooral ook geestige wijze beschreven. Gelukkig bevat het boek ook twee fotokaternen. Een must voor liefhebbers van antiquarische autobiografieën en welke Boekenwereld-lezer is dat niet? (FWK).

M.S. Thomas, De leer van het ornament. Versieren volgens voorschrift 1850-1930, Amsterdam, De Bataafsche Leeuw, 1996, 304 p., ISBN 906707425x. f69,50.

Gelukkig rijk geïllustreerde (veel kleur) dissertatie (4^o, linnen, stofomslag) over de Nederlandse theorie en geschiedenis van het ornament in de aangegeven periode, met de toepassingen in heel het brede gebied van kunst en industrie. Er wordt veel aandacht geschonken aan buitenlandse invloed op theorie en praktijk. Een buitengewoon informatief boek, naast een register voorzien van een uitgebreide bibliografie en een Overzicht van Nederlandse ornamentboeken 1850-1940 met samenvatting van de inhoud en relevante biografische gegevens en zelfs de pagina's waar de betreffende publicatie in het boek ter sprake komt. (FWK).

Gerard Unger, Terwijl je leest, Amsterdam, Uitgeverij De Buitenkant, 236 p., ISBN 9070386933. f59,50.

In dit fraai vormgegeven boek, behandelt Unger typografische verschijnselen in dertig korte, en kris-kras bij elkaar geharkte hoofdstukjes. Hij heeft zoals ook uit de titel blijkt met name oog voor de interactie letter-lezer, die hij herleidt tot de paradox dat een goede letter ‘onzichtbaar’ is. Er staan veel grappige voorbeelden en illustraties in het boek, van onder meer onleesbare dan wel kunstzinnige lettertypen, het verschil tussen schreefloos en met schreef en typografische modeverschijnselen door de jaren heen. Het boek is vlot geschreven maar de auteur vertoont wel hier en daar de neiging het wiel opnieuw uit te vinden. Het boek is gezet uit een door Unger speciaal voor de gelegenheid ontworpen letter, de ‘Paradox’. (LK).

J.J. Witkam [et al.], Islam en ‘Mustaqillik’. Oezbeekse boeken sinds de onafhankelijkheid, Leiden, Legatum Warnerianum/Bibliotheek der Rijks-universiteit Leiden, 1998. Reeks Kleine publicaties van de Leidse Universiteitsbibliotheek, 64 p., ISSN 0921-9293. f7,50.

Het verzamelen van Oezbeekse boeken heeft iets van een avontuur. Een groot deel van deze catalogus wordt in beslag genomen door een reisverslag van conservator Witkam naar de voormalige Russische republiek Oezbekistan. Hij geeft hierin veel nuttige ‘toeristische’ tips, zodat het verslag zich tevens als een handleiding voor de koper van boeken op dit gebied laat lezen. Sinds de onafhankelijkheid van Oezbekistan in 1991 verschijnen daar weer veel islamitische publicaties. Een groot deel van het hoofdstuk Bibliografie van recente Oezbeekse boeken in de catalogus wordt dan ook in beslag genomen door Koran-edities, gebedenboeken en verhandelingen over profeten en heiligen. Maar ook boeken over de seksualiteit in Oezbekistan en een exemplaar van wat kan worden beschouwd als het Oezbeekse ‘Groene boekje’ kunnen nu in de Leidse universiteitsbibliotheek worden aangevraagd. (KvO).