De Boekenwereld. Jaargang 14

[p. 197]

Bibliografische notities 20

Wellicht is een aantal lezers gebaat bij enige informatie over twee van de belangrijkste bibliografische reprinters in de wereld. Buitengewoon actief op een zeer breed terrein is Martino Fine Books & Publishing, P.O. Box 373, Mansfield Centre, CT 06250, USA, tel. [phone], fax [phone]. Iedere bibliografie of naslagwerk waar behoefte aan bestaat en die (al heel lang) uitverkocht is en vaak alleen nog duur op de antiquarische markt verkrijgbaar is, wordt in principe herdrukt. De oplages zijn klein (200 tot 400 stuks), de prijzen zeer schappelijk voor deze goed gedrukte en in linnen gebonden reprints. Het zijn haast altijd onveranderde herdrukken, zonder toevoeging van gegevens uit later onderzoek. Namen als Anker, Bitting, Bohatta, Briquet, Caillet, Choulant, Colas, Cordier, Essling, Graesse, Hain, Kress, Lipperheide, Nissen, Sadleir, Vicaire - en dit is zo maar een greep uit de fondslijst -, maken voldoende duidelijk welk een breed en belangrijk gebied Martino bestrijkt. Bijna maandelijks komen er nieuwe titels uit.

Alan Wofsy Fine Arts (1109 Geary Blvd., San Francisco CA 94109, USA, tel. [phone], fax [phone]) beweegt zich bijna uitsluitend op het gebied van de kunst: naslagwerken en catalogues raisonnés vormen het leeuwendeelvan het reprint-fonds, naast kleinere afdelingen kunsttheorie, boekkunst, livres d'artistes. Gelukkig worden de reprints van de oeuvre-catalogi waar mogelijk uitgebreid met correcties en aanvullingen op grond van latere studies. Zo zijn er bijvoorbeeld gereviseerde edities verschenen van het grafische werk van Hieronymus Bosch (Lafond), Jacques Callot (Lieure), Canaletto (Bromberg), Liebermann (Schiefler), Van Ostade (Godefroy). Naast deze (herziene) reprints verschijnen er bij deze uitgever ook veel splinternieuwe overzichten van het grafische werk van oude en moderne meesters. Wie geïnteresseerd is in grafiek, vrage de fondslijst aan. Die is indrukwekkend.

De International League of Antiquarian Booksellers (ilab), de mondiale overkoepelende organisatie waarbij alle nationale antiquaren-verenigingen zoals de Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren (nvva) zijn aangesloten, heeft zojuist een nieuwe editie van de ledenlijst uitgegeven. Deze editie markeert het vijftigjarig bestaan van de ilab (1947-1997). De Directory vermeldt per land en daarbinnen per plaats gerangschikt de adressen van alle leden van de nationale verenigingen, met specialisaties, telefoon-, faxnummers- en internetadressen en openingstijden indien er een winkel aan de zaak verbonden is. Met deze lijst beschikt u natuurlijk niet over een compleet overzicht van het mondiale antiquariaat, maar er zijn kwalitatief armere gidsen denkbaar. Het boek is voor f 50,- te bestellen bij het secretariaat van de nvva, Heiligenbergerweg 77, 3816 ag Amersfoort, tel./fax [phone].

Al weer enige tijd geleden verscheen er onder redactie van Henriette A. Bosman-Jelgersma, bijzonder hoogleraar in de geschiedenis van de farmacie aan de universiteiten van Leiden en Groningen, een zeer fraaie monografie over Pieter van Foreest, ‘de Hollandse Hippocrates’ (1521-1597), onder de titel Petrus Forestus Medicus. Het boek is in eigen beheer uitgegeven en nooit in de reguliere boekhandel aangeboden, dus het zou een aantal potentiële belangstellenden onder de lezers van De Boekenwereld ontgaan kunnen zijn. Deze buitengewoon kundige en erudiete geneesheer, stammend uit het beroemde middeleeuwse Alkmaarse geslacht Van Foreest was door zijn opvattingen over ziekten en persoonlijke behandelingswijzen zijn tijd in bepaalde opzichten ver vooruit. Hij oefende zijn geneeskundige praktijk twaalf jaar uit in Alkmaar, maar resideerde grotendeels in Delft (van 1558 tot 1595). Van Foreest kan beschouwd worden als een typische zestiende-eeuwse overgangs-medicus: enerzijds niet vrij van middeleeuws bijgeloof - zo gaf hij een aantal astrologische almanakken uit -, anderzijds in vele medische geschriften blijk gevend van een nuchter en oorspronkelijk oordeel. In zijn persoon verenigde hij zowel de geleerde als de man van de praktijk, met in het hoogste vaandel eenvoud en waarheid. Om dit laatste credo is hij door veel medici uit later eeuwen hogelijk geprezen. Hij schreef 41 medische werken, de meeste in de ‘serie’ Observationum et curationum medicinalium. Een derde deel van het hier besproken boek (125 van de 375 pagina's) wordt in beslag genomen door de bibliografie van de werken van

[p. 198]

Van Foreest, vervaardigd door R. Breugelmans en K. Gnirrep. Er is naar gestreefd alle zelfstandig verschenen uitgaven van Foreests werken te achterhalen en dat resulteerde in 70 edities, van 1551 tot 1681. De titelbeschrijving omvat de sorteertitel, transcriptie van de titelpagina, collatieformule en paginering, vindplaatsen, literatuuropgave en annotaties. Bovendien is van bijna alle uitgaven een afbeelding van de titelpagina opgenomen (van de vier prognosticatie-almanakken is welgeteld één half blad bewaard gebleven, waarvan gelukkig beide zijden zijn afgebeeld).

Naast een inleidend overzicht van het leven van Van Foreest door de eindredacteur bevat het boek verder een zevental bijdragen, in vier gevallen vergezeld van een geannoteerde Van Foreest tekst. Van C.L. Heesakkers is er een uitgebreid stuk (125 pagina's) over de correspondentie van Van Foreest en de drempelgedichten in diens publicaties, gevolgd door een editie van de Latijnse correspondentie met zijn vriend en collega Johannes Heurnius, inclusief vertaling in het Nederlands. Daarnaast zijn er stukken over Van Foreest en de kwakzalverij, Van Foreest en de pharmaceutica en Van Foreest en de paracelsisten, grotendeels van de hand van de eindredacteur en alle met transcriptie van een gedeelte uit een groot ongepubliceerd manuscript van Van Foreest. C. Streefkerk schreef een korte bijdrage over de boekenschenking van Van Foreest aan de Alkmaars Librije. Het boek (4^o, kartonnen band) is goed geïllustreerd, fraai gedrukt op mooi papier en zo lang de voorraad strekt verkrijgbaar tegen de vooroorlogse prijs van f85,- (inclusief verzendkosten uitsluitend te bekomen bij de eindredacteur, prof. dr. H.A. Bosman-Jelgersma, Mathenesserlaan 1, 2343 ha Oegstgeest, tel. [phone]). Als u het echt te pakken heeft of krijgt, kunt u exclusief bij haar éék een andere, iets populairdere monografie over dezelfde medicus bestellen: Pieter van Foreest. De Hollandse Hippocrates. Veertien auteurs belichten in 24 opstellen leven en werk van en allerlei aspecten gerelateerd aan Van Foreest. De prijs van deze boeiende, toegankelijke (geen noten, wel uitgebreide literatuurverwijzingen) bundel van 185 pagina's, rijk geïllustreerd, gekartonneerd 4^o, is met f 50,- inclusief verzendkosten al even gunstig.

Ruim een jaar geleden kwam het eerste van de drie geplande delen uit van Manfred Zollingers Bibliographie der Spielbücher des 15. bis 18. Jahrhunderts. Dit project kwam tot stand in opdracht van het Institut für Spielforschung und Spielpädagogik an der Hochschule ‘Mozarteum’ in Salzburg, onder de gedreven leiding van de onvermoeibare prof. dr. Günther G. Bauer, de Homo Ludens-freak en bij vele antiquaren in de wereld welbekend om zijn niet aflatende jacht op dwergen-prenten.

In verband met het multi-interpretabele woord ‘spel’ is het van belang te weten wat men wél en niet in deze bibliografie kan aantreffen. De verantwoording uit de inleiding (in het Duits, Engels en Frans) luidt als volgt: ‘This bibliography covers the practical, technical, theoretical and poetic literature that is devoted, exclusively or primarily, to the everyday phenomenon of games. It includes games of dice, card games, board games, ball games, lots and oracle games, conjuring and (pseudo)scientific tricks. It also includes “conversatio” games.’ U treft bijvoorbeeld niet aan de Olympische spelen, circus, toernooien, gymnastiek, athletiek, schermen en dansen. Niettemin bleven er zoals zo vaak bij bibliografieën heel wat selectie-problemen over die min of meer arbitrair opgelost moesten worden en bij allerlei lezers als zodanig zullen overkomen.

Het eerste deel omvat het tijdperk tussen 1473 en 1700 en geeft de beschrijving van 956 drukken. Meer dan 25% van de teksten komt uit Frankrijk, waarvan 178 uit Parijs. Londen is tweede met 113 drukken. Amsterdam scoort met 33 vermeldingen niet slecht vergeleken met Venetië (29), Rome (18), Nürnberg (36) en Straatsburg (24). Het corpus omvat teksten in het Duits, Frans, Engels, Nederlands, Spaans, Italiaans en Latijn.

De bibliografie is chronologisch gerangschikt. De beschrijvingen omvatten een transcriptie van de titelpagina (eventueel aangevuld met gegevens uit het colofon), formaat in centimeters (!), pagina-formule, illustratie-verantwoording, informatie over schrijver en/of inhoud (regelmatig behoorlijk uitgebreid), genre-aanduiding, verantwoording van latere drukken en reprints, literatuurverwijzing (opgave pas in deel drie) en vindplaatsen. Er zijn drie registers.

[p. 199]

Het aantal facsimile-platen is met 24 aan de magere kant. Het boek in 4^o formaat (27 cm) telt lxxxiv en 471 pagina's, is gebonden in linnen en uitgegeven bij A. Hiersemann, Stuttgart 1996 (isbn 3777296295). Het boek kost 440 mark. Dat is voor zo'n omvangrijke, belangrijke en veel research vergende bibliografie ‘wel veel geld, maar niet duur’, om antiquaar/uitgever Sebastiaan S. Hesselink te citeren. Een uitspraak gedaan bij de recente lancering van het eerste deel van de door hem uitgegeven tweede, grondig herziene druk van Koeman's Atlantes Neerlandici

Daarover in de volgende aflevering.

F.W. Kuyper