De Boekenwereld. Jaargang 14

[p. 148]

Verschenen boeken

G. Brantas [et al.], Kinderboeken als levend cultuurbezit. 10 jaar Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur, Rotterdam, Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur, 1997, 104 p., isbn 9090109013. f19,50. In deze jubileumuitgave zijn vier lezingen gebundeld met een speciaal geschreven bijdrage over het kinderboek als levend cultuurbezit door Toin Duijx. In de eerste lezing behandelt G. Brantas de schoolboekjes van Ot en Sien in Indië. De volgende twee lezingen behandelen respectievelijk de Nederlandse bewerkingen voor kinderen van het Reinaartverhaal in pedagogisch/literair perspectief en Reynaerts achterneefjes (een greep uit de verschillende voor de jeugd bestemde bewerkingen van dit verhaal). De laatste lezing geef een portret van de schrijfster Anna Barbara van Meerten, geb. Schilperoort (1778-1853). Een overzicht van de collecties kinderboeken in Nederland sluit de bundel af. Op naar de volgende tien jaar! (KvO).

Herman Brinkman, Dichten uit liefde. Literatuur in Leiden aan het einde van de Middeleeuwen, Hilversum, Verloren, 1997, 415 p., isbn 9065502882. f59,-. Handelseditie van een dissertatie over het literaire leven in Leiden ten tijde van de opkomst van de drukpers. Centraal staat een literaire tekstverzameling, het ‘handschrift Jan Philips’. Om dit handschrift in een historische context te plaatsen, schenkt de auteur aandacht aan de productie en verwerving van geschreven en gedrukte boeken in het vijftiende-eeuwse Leiden. Met overzicht van het boekenbezit (handschriften en drukken) in Leiden tot 1540. (CvdP).

Henk Borst [et al.], BoekAgenda 1998, Haarlem, Uitgeverij Arcadia i.s.m. Stichting Kalander, 1997, ongepag., isbn 9066130032. f19,50. De agenda, die voor het eerst verschijnt, is uitgevoerd als mini-paperback en gedrukt in groen met oranje, óók het binnenwerk. De week is verdeeld over twee pagina's. Op de eerste bladzijden is ruimte voor personalia (ook voor het nummer van je bibliotheekpas) maar achterin zijn geen blanco pagina's voor adressen. Wel heeft de redactie tal van nuttige namen, adressen en zelfs web-sites bij elkaar gezet. De agenda geeft op de passende data veel informatie over beurzen, markten, veilingen, tentoonstellingen enzovoorts. Tussen de maanden door zijn artikeltjes geplaatst over willekeurige onderwerpen zoals kinderboeken in 1945, en de negentiendeeeuwse schrijver J.H. Schimmel. (LK).

Bram de Does, Letterproef Lexicon, Amsterdam, Uitgeverij De Buitenkant, 1997, ongepag., isbn 9070386798. f24,50. Dit blauw-oranje uitgevoerde smalle boekwerk is een lust voor het oog van elke letterliefhebber. Meer dan letters bevat het boek niet en dat moet in dit geval letterlijk worden genomen. De Lexicon-letter, ontworpen door Bram de Does en geproduceerd door Peter Matthias Noordzij, werd voor het eerst gebruikt voor het Groot woordenboek der Nederlandse Taal en zou volgens kenner Mathieu Lommen wel eens een nieuwe ‘Times’ kunnen worden. De letterproef, op zichzelf al bijna een anachronisme in dit computertijdperk, geeft een goed beeld van de mogelijkheden die de Lexicon (door The Enschedé Font Foundry in de handel gebracht) in zich heeft. (LK).

Bamber Gascoigne, Milestones in Colour Printing 1457-1859. With a Bibliography of Nelson Prints, [The Sandars Lectures in Bibliography], Cambridge, Cambridge Press, 1997, 123 p., isbn 0521554411. £35,-. In vier studies schetst Gascoigne de geschiedenis van de kleurendruk, uitgaande van een aantal hoogtepunten. In de eerste beschouwingen staat hij stil bij het opmerkelijke feit dat reeds in 1457 bij de productie van het Mainz Psalter van kleurendruk gebruik werd gemaakt. Hierbij werd een techniek toegepast die pas in de negentiende eeuw veel werd gebruikt. Het tweede hoofdstuk behandelt de introductie van de chromolithografie in Duitsland, Frankrijk en Engeland in het begin van de negentiende eeuw. In deze studie gaat Gascoigne nader in op de goedkopere technieken die in de loop van deze eeuw ontstaan, waardoor kleurendruk voor een groot publiek toegepast kan gaan worden. Een van de pioniers van de populaire kleurendruk was de firma Thomas Nelson and Co die van 1855 tot 1871 een grote hoeveelheid, uiterst herkenbare, goedkope topografische boeken op de markt bracht. Dit bedrijf vormt het onderwerp van de vierde studie die wordt gevolgd door een bibliografie van deze drukker. Milestones in Colour Printing is geïllustreerd met 24 kleurenafbeeldingen. (HH).

Kunst-agenda Zeeland maritiem 1998, Middelburg, Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 1997, ongepag., geen isbn. f25,-. Uitgave in eigen beheer van het k.z.g.w. waarin een selectie van 56 prenten uit de waardevolle collectie Zelandia Illustrata, de historisch-topoprafische atlas onder beheer van het Rijksarchief van Zeeland, centaal staat. De agenda is tweetalig (Nederlands en Engels) en onder elke afbeelding staat informatie over de kunstenaar en de voorstelling. Enige minpunt is dat in de inhoudsopgave van de afbeeldingen de namen van de kunstenaars ontbreken. Het animo voor deze agenda is zo groot dat het Genootschap voor volgend jaar een nieuwe agenda aangekondigd heeft met als thema Zeeland, burchten en buitenplaatsen. (J. van Dijk-de Jong).

Arthur Lehning, Onder antiquaren, Lys-St. Georges, Stichting Ithaka, 1997. 23 p., geen isbn. f18,50. Deze - in omvang - geringe herinneringen van de bijna 100-jarige anarchist verschenen in eerste instantie helaas niet in De Boekenwereld, maar in Voor Anton Gerits, het vriendenboek dat deze antiquaar in 1990 bij zijn zestigste verjaardag kreeg aangeboden. Arthur Lehning woonde in de jaren twintig veelvuldig in het buitenland (Berlijn, Wenen en Parijs) en raakte daar bekend met de in anarchistische literatuur gespecialiseerde

[p. 149]

antiquaren. Na zijn indiensttreding bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis kwam hij ook in contact met Nederlandse antiquaren, niet altijd tot tevredenheid van beide partijen overigens. Toen het IISG zelf een antiquariaatscatalogus (met doublures) uitbracht, werd dat het Instituut door de handel (in de persoon van Menno Hertzberger) niet in dank afgenomen. Onder Antiquaren verscheen in een oplage van 150 exemplaren en is te bestellen bij de Stichting Rode Emma, Postbus 11378, 1001 GJ te Amsterdam door overmaking van f18,50 op giro 4746927 o.v.v. ‘Onder antiquaren’. (HH).

J. Mateboer (smnstl.), Repertorium bijzondere collecties. Historische en moderne verzamelingen in universiteitsbibliotheken, de Koninklijke Bibliotheek, de bibliotheek van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en de bibliotheken met wetenschappelijke steunfunctie, Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 1997, 360 p., isbn 9062591345. f50,-. De magazijnen van bibliotheken en archieven herbergen vele schatten. Maar schatgraven is nu een koud kunstje. Wilt u weten waar het archief van Willa Reinke te vinden is? Of de grootste verzameling 78-toerenplaten? Het Repertorium geeft een overzicht van honderden verzamelingen die bewaard worden in zo'n 30 Nederlandse bewaarinstellingen. De collecties zijn alfabetisch geordend op plaats en daarbinnen weer alfabetisch op instelling. Tevens ontsloten met registers. Met veel actuele informatie over de instellingen en over de collecties zelf (omvang, zwaartepunten, ontsluiting). Het boekje ziet er smaakvol uit: koningsblauwe letters op crèmekleurig papier. Te bestellen via de Koninklijke Bibliotheek. (IV).

R.M. Rijkse [et al.], De P.C. Boutens-collectie van de Zeeuwse Bibliotheek te Middelburg, Amsterdam, Schiphouwer en Brinkman, 1997, 217 p., isbn 9072872193. Reeks Polyptychon 2. f36,50. Ongeveer 400 boeken uit de bibliotheek van P.C. Boutens (1870-1943) die bewaard worden in de Zeeuwse bibliotheek, zijn inclusief ‘opmerkingen’ en ‘bijzonderheden’ in deze catalogus beschreven. De in Middelburg geboren dichter had een grote bibliofiele belangstelling zodat het merendeels om zeldzame en kostbare boeken gaat, waaronder ook zijn eigen bibliofiel verzorgde uitgaven. Verder bevat de catalogus een rubriek handschriften, Boutens in vertaling, Boutens op muziek, varia en boeken over de dichter. Het geheel wordt voorafgegaan door bijdragen over de lotgevallen van Boutens en de collectie, en over opdrachten in de boeken, van o.m. Thomas Mann en Hugo von Hofmannsthal. (LK).

Paul Schneiders, Nederlandse bibliotheekgeschiedenis, van librije tot virtuele bibliotheek, Den Haag, NBLC Uitgeverij, 1997, 394 p., isbn 9054831383. f139,-. In dit op groot formaat uitgegeven boek beschrijft Schneiders in vogelvlucht de ontwikkelingen van tien eeuwen bibliotheek in Nederland. Zijn geschiedenis begint bij de librije van Zutphen en besluit met de ongekende mogelijkheden die de computer speelt bij het opslaan en toegankelijk maken van bibliotheekcollecties. Als voorbeeld hiervan is een CD-Rom aan het boek toegevoegd. Schneiders beoogt een algemene geschiedenis van voor het publiek toegankelijke bibliotheken te schrijven, maar hij besteedt in zijn boek extra aandacht aan wetenschappelijke bibliotheken (ondermeer om te veel overlappingen met zijn in 1990 verschenen geschiedenis van de openbare bibliotheek Lezen voor iedereen, te voorkomen). Nederlandse bibliotheekgeschiedenis bevat een groot aantal illustraties, waarvan een deel in kleur. (HH).

Jos van Waterschoot, Hooggeleerde exlibris, Amsterdam, Amsterdam University Press, 1997, [88 p.], isbn 9053562516. f19,50. In dit boekje heeft Jos van Waterschoot (niet te verwarren met de redacteur van De Boekenwereld met dezelfde naam) de exlibris van 38 Nederlandse hoogleraren en professoren bijeengebracht. Deze worden voorafgegaan door twee zeer vroege Duitse exlibrissen die beide belangrijke ontwikkelingen markeren in de geschiedenis van dit eigendomskenmerk. Het eerste Nederlandse exlibris is dat van J.A. Alberdink Thijm. Elk exlibris gaat vergezeld van een korte beschrijving van de geleerde die het gebruikte, van de ontwerper, en van de betekenis. Onder de professoren treffen we de boekhistorici P.J. Buijnsters en H. de la Fontaine Verwey aan en de exlibris-kenners J.J. Hanrath en Ph. van Praag. De enige hooggeleerde die zelf (in linoleum) zijn exlibris heeft gemaakt is Garmt Stuiveling. In een inleiding plaatst P.J. Buijnsters de door Van Waterschoot verzamelde voorbeelden in een ruimer kader. (HH).

Jos van Waterschoot (smnstl.), Lezen! door Multatuli, [Amsterdam], Multatuli Museum/Enkidu-Pers, Philippine, 1997, 23 p., isbn 9075685041, f10,-. Het werkwoord ‘lezen’ komt 520 keer voor in de eerste zeven delen van Multatuli's Volledige werk. Dit eerste deeltje uit de reeks Multatuli Thema-bundeltjes bevat dertien citaten van de grote schrijver die meer inzicht geven in zijn ideeën over ‘lezen’. Door de conservator van het Multatulimuseum bijeengesprokkeld en gerangschikt in vier thema's. Het is te koop in het museum (oplage 100 genummerde exemplaren!). Een hebbedingetje voor Multatulianen of verzamelaars van kleine boekjes. (IV).