De Boekenwereld. Jaargang 12

[p. 178]

Bibliografische notities 16

Eindejaars-opruiming: korte signaleringen, ofwel een keuze uit de overvloed aan mogelijkheden. Wie van boeken over boeken en aanverwants houdt, mag op het ogenblik niet klagen.

De in reizen en Indonesiana gespecialiseerde antiquaar Gert Jan Bestebreurtje kan zich nauwelijks een mooier uitgeversdebuut wensen dan het Lexicon of Foreign Artists who Visualised Indonesia (1600-1950), samengesteld door Leo Haks en Guus Maris. Met de booming kunstmarkt in Zuid-Oost Azië bestond er grote behoefte aan een Indonesische Scheen. Bijna 3000 kunstenaars zijn met de beschikbare biografische gegevens, waar toepasselijk en voorhanden aangevuld met data over exposities en literatuur en voorzien van referentie(s), opgenomen in dit kloeke in linnen gebonden boek. Ongetwijfeld ontbreekt er nog van alles, maar dat is juist het prettige gevolg van dit soort pionier-publikaties: de tweede druk zal nog completer zijn. Voor f400,- koopt U ruim 300 tekstpagina's in twee kolommen gedrukt, aangevuld met 401 monochrome illustraties en 305 in kleur. Het boek is te bestellen bij de uitgever, postbus 364, 3500 aj Utrecht, tel. [phone] of bij uw betere boekhandel.

Anne de Vries doet Anne de Vries, of de zoon bezorgt de vader. Bij Callenbach, Nijkerk (zo hoort dat in dit geval) verscheen voor f34,90 een bibliografie van de beroemde schrijver van Bartje (een half miljoen exemplaren alleen al in Nederland), Kleutervertelboek voor de bijbelse geschiedenis (vier miljoen exemplaren in 30 talen) en Evert in turfland (door mij nog in 1953 wegens goed gedrag in de tweede klas van de zeer gereformeerde Julianaschool verworven). Het boek bevat op wat gegevens in de inleiding na helaas geen bibliografie, zomin als een kritisch-evaluerende beschouwing over het werk, want ‘daarvoor is het te zeer verbonden met persoonlijke herinneringen’. Juist geen bezwaar, ben ik geneigd te zeggen. In 240 pagina's krijgen we een volledig overzicht van de kinder- en schoolboeken (inclusief vertalingen en herdrukken), de romans en verhalen voor volwassenen, publikaties over opvoeding en onderwijs, jeugdliteratuur, Tweede Wereldoorlog, afgesloten met een bibliografie over de schrijver. Het boek maakt zich geen gesneden beelden en dat is ook wel een beetje jammer. Toch is dit voor wie is opgegroeid met Ratje, een jongen van de straat fascinerend jeugdsentiment.

Een leuke aanvulling op de standaard Levant bibliografie van Blackmer en interessant voor elke liefhebber van Nederlandse reisboeken is D. Kosters To Hellen's noble land. Dutch accounts of travellers, geographers and historians on Greece (1488-1854). Catalogue of an exhibition of Dutch manuscripts, rare books, maps, and philhellenica. In een parallelle Engels/Griekse tekst worden 90 boeken, tien manuscripten en tien kaarten van kort maar kernachtig biografisch en cultuur-historisch commentaar voorzien. Al deze lemmata krijgen in het laatste deel dan ook nog eens een bibliografische beschrijving, alleen in het Engels. Het boek is goed geïllustreerd in kleur en zwart/wit. Dat kon ook wel, want het werd gesponsord door de Shell Company (Hellas) Limited, ‘which aims at protecting our country's natural environment, and promoting our cultural heritage’ (Groningen 1995, xiv, 286 p., slap kartonnen omslag, groter 8vo, f72,65).

Bij de Primavera Pers, Leiden verscheen van M. Rietveld-van Wingerden Jeugdtijdschriften in Nederland en Vlaanderen 1527-1942. Bibliografie, ten gevolge van een ‘onvoldaan gevoel’ na het publiceren in 1992 van haar dissertatie Voor de lieve kleinen. Het jeugdtijdschrift in Nederland 1757-1942. Deze naar volledigheid strevende bibliografie inventariseert en beschrijft alle Nederlandstalige jeugdtijdschriften uit de genoemde periode, 402 in getal. Bij elke titel met jaartallen van verschijnen komen waar mogelijk de volgende rubrieken aan de orde: genre, identiteit, doelgroep, doel, uitgever, uitvoering, illustraties, redactie en medewerkers/schrijvers, inhoud, bijzonderheden en vindplaats. Zo is een boeiend en vooral buitengewoon nuttig naslagwerk tot stand gekomen van 384 pagina's, redelijk geïllustreerd, voorzien van vijf registers (Stichting Primavera Pers, Burggravenlaan 7, 2313 hm Leiden, tel. [phone], f95,-).

Voor de compleetheid-fanatici nog drie kleine publikaties op kindergebied. W. van der Schoot, Lezen van een plankje. Twee eeuwen aanvankelijk lezen (Rotterdam, Nationaal Schoolmuseum, 1995, 32 geïllustreerde pagina's, f7,50). Over leesmethoden, met name het leesplankje. J. Landwehr, Prentgeschenk van 60 ABC boekjes (Alphen a/d Rijn, Repro-Holland, 1995, 56 p., veel (kleuren)illustraties, index, f24,75). Korte informatie over 60 Nederlandse ABC's. Volks- en Kinderprenten van De Lange, catalogus bij de (afgelopen) ten-

[p. 179]

toonstelling ‘Het nieuwe vermakelijke Luilekkerland’ (Museum De Waag, Postbus 5000, 7400 gc Deventer, tel. [phone], 48 geïll. pagina's, 4to, f12,50 incl. verzendkosten). Over volks- en kinderprenten in het algemeen, met een catalogus van de kinderprenten-collecties in de gemeentemusea van Deventer en de Atheneumbibliotheek en een interessante bijdrage van N. Kuik over het geslacht De Lange als boekdrukkers te Deventer.

Bij de Bibliotheca Philosophica Hermetica van de zojuist met de Lourens Janszoon Coster Prijs begiftigde Joost R. Ritman werd gepubliceerd Cimelia Rhodostaurotica. Die Rosenkreuzer im Spiegel der zwischen 1610 und 1660 entstandene Handschriften und Drucke. Het boek vormt de duitstalige catalogus bij de tentoonstelling ‘Rosenkreuz als europäisches Phänomen im 17. Jahrhundert’, die in de Herzog August Bibliothek te Wolfenbüttel en de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam te zien was. De buitengewoon ruimhartig geïllustreerde catalogus valt in twee delen uiteen. De eerste 83 opgenomen handschriften en (éénblad)drukken documenteren in uitvoerig commentaar de (voor)geschiedenis van de Rozenkruisersbeweging. Het tweede deel van de catalogus geeft van nummer 84 tot en met 347 korte titelbeschrijvingen, die ten doel hebben de lezer een indruk te geven ‘von der Vielfalt und riesigen Zahl von Schriften [...] welche auf die Veröffentlichung der R.C.-Manifeste folgten.’ Dit is fascinerende lectuur, ook voor niet-gelovigen. De catalogus biedt vooral ook veel kijkplezier, want vallen in het eerste deel een aantal nummers zelfs twee of drie illustraties ten deel, ook in de tweede afdeling is bij elke titel een afbeelding van de titelpagina opgenomen. En aangezien vele van de onderhavige geschriften uiterst zeldzaam zijn, vormen met name die foto's een opwindende kennismaking. Overigens is deze catalogus een opmaatje tot een omvangrijke bibliografie, die de Rozenkruisersliteratuur van 1610 tot 1800 zal beschrijven. De catalogus (xx, 191 p., twee-kolomsdruk, slap karton, 4to) is uitsluitend verkrijgbaar bij bovengenoemde bibliotheek, Bloemgracht 19, 1016 kb Amsterdam, tel. [phone] en kost f45,-, hetgeen op z'n Nederlands voor niks mag heten.

Wilco C. Poortman schreef samen met J. Augusteijn een tweede omvangrijk werk over bijbelillustraties, deze keer over kaartenseries, meestal uit zes kaarten bestaande en speciaal vervaardigd om in Nederlandstalige

Affiche van Albert Hahn uit 1914 (collectie G.J. Bestebreurtje, Utrecht).

bijbels gebonden te worden. Deze series genieten ook in niet-religieuze kringen bekendheid, aangezien een wereldkaart altijd tot de reeks behoort en dit type kaart door zijn vaak spectaculaire aanzien wereldwijd gerekend mag worden tot de meest begeerde cartografische verzamelgebieden. Dit verklaart de vaak hoge prijzen voor ogenschijnlijk ‘barrels’ van statenbijbels: dan zit er een nog gave of restaurabele wereldkaart in. Ik vind Kaarten in Bijbels (16e-18e eeuw) een beter en vooral ook nuttiger boek dan het eerste magnum opus van Poortman, Bijbel en prent, dat, hoe sympathiek ook, niet of nauwelijks bruikbaar is als verwijzende bibliografie. Dit nieuwe boek treft overigens ook nog regelmatig door het positief belerende toontje alsof de auteurs van doen denken te hebben met lezers die nog aan de lagere school moeten beginnen. Het boek lijkt net als de voorganger een beetje op twee gedachten te hinken: enerzijds een wetenschap-

[p. 180]

pelijk verantwoord naslagwerk te leveren, aan de andere kant een soort zendelingsarbeid te verrichten onder ignoranten. Door de overzichtelijkheid en de relatief beperkte omvang van het onderwerp is er dit keer als naslagwerk een heel bruikbaar en informatief boek ontstaan, dat naast standaardwerken als bijvoorbeeld Laor en Shirley, uitstekende aanvullende informatie geeft. Dit niet alleen in cartotechnisch opzicht, maar ook ten aanzien van gegevens ‘rondom’, over kaartmakers, de vergelijkende bijzonderheden e.d. Het boek is met 189 illustraties overvloedig geïllustreerd en dit visuele corpus vormt mijns inziens het meest aantrekkelijke aspect van de publikatie. Kaarten zijn primair een visueel gebeuren en omdat het steeds over maar zes typen gaat, is de geschiedenis en ontwikkeling ervan prachtig te zien. De slotconclusie van de auteurs is te aardig om hier niet te citeren: ‘Kort samengevat kan men van de bijbelkaarten zeggen: het is geen kartografie, nee, het is theologie.’ (Zoetermeer, Boekencentrum, 1995, 274 p., gekart., 4to, isbn 9023912152, f149,50).

F.W. Kuyper