De Boekenwereld. Jaargang 11

Marginaliën

Cultuurbehoud

Het advies van de cultuurraad betreffende de bibliotheek Ritman, bevat afgaande op de berichtgeving hierover in de NRC van 3 november jl., enkele bedenkelijke elementen.

De betreffende bibliotheek bestaat uit dui zenden oude en moderne boeken, waarvan een groot aantal onmogelijk als van specifiek Nederlands cultureel belang kan worden gekwalificeerd. Het merendeel van deze druk werken en handschriften is niet in het Neder lands gesteld, betreft niet uitsluitend of in belangrijke mate Nederland, is verschenen buiten Nederland en van de hand van auteurs die geen of betrekkelijk weinig invloed hebben gehad op de Nederlandse cultuur, tenzij men de Rozenkruisersbeweging en andere esoteri sche stromingen allemaal, zonder uitzonde ring, als typisch Nederlands wil zien.

Deze bibliotheek als geheel, met uitzondering van een beperkt aantal te noemen titels, op de lijst te plaatsen van cultuurgoederen die het land niet uit zouden mogen, zou een fundamentele aantasting kunnen betekenen van het beschikkingsrecht van de eigenaar over door hem/haar rechtmatig verworven roerende goederen. De eigenaar zou nu immers zijn bibliotheek alleen maar in Nederland kunnen verkopen en uitsluitend als één geheel.

Logischer zou het zijn alleen die boeken die inderdaad zeer kenmerkend zijn voor de Nederlandse cultuur en waarvan bijvoorbeeld geen exemplaar in een Nederlandse openbare boekenverzameling aanwezig is, op de lijst te plaatsen. Daarmee zou de staat zich dan bovendien ook verplicht moeten achten om, zodra de eigenaar zo'n boek wil verkopen, het voor de dan geldende marktprijs aan te schaffen. Voor zo objectief mogelijke vaststelling van die prijs staan vrij eenvoudige wegen open die bij elke deskundige als bekend mogen worden verondersteld.

Zich als beschermer van de ondeelbaarheid van deze collectie op te werpen, met het argument dat de collectie met veel kundigheid door de verzamelaar is samengesteld en de individuele boeken nauw verband met elkaar hebben, is geen typisch Nederlands cultureel belang. Dit tot doelstelling verheffen gaat veel verder dan de kennelijke intentie van de Wet op het Cultuurbehoud. Dit zou bovendien betekenen dat voor verschillende andere particuliere bibliotheken in Nederland eenzelfde benadering gerechtvaardigd zou worden.

Als het van groot belang mag worden

[p. 191]

geacht, dat zo'n bibliotheek vanwege haar grote samenhang bijeen blijft, is het de taak van de bibliotheekwereld dat na te streven en waar die verzameling dan uiteindelijk komt te staan is, gezien de moderne communicatiemiddelen, van minder belang. Door met krachtige rijksbijdrage aan bijvoorbeeld een Nederland- se universiteit te bevorderen dat zo'n verzameling in een Nederlandse bibliotheek terecht komt, zou ik in méér dan één opzicht toejuichen.

Een bibliotheek als die van Ritman, met werken uit vele cultuurgebieden, in vele talen, uit vele drukoorden, en in banden van diverse binnen- en buitenlandse boekbinderijen, in haar geheel tot Nederlands cultuurbezit promoveren, en het vrije beschikkingsrecht daarover aan de eigenaar(s) ontnemen, kan alleen maar afschrikkend werken op de Nederlandse particuliere verzamelaar. En dat lijkt met toch niet het doel van een goede cultuurpolitiek.

Dat, naar ik meen te weten, het belangrijkste deel van de Ritman-bibliotheek zich bovendien allang niet meer in Nederland bevindt, hetgeen aan de raad toch bekend moet zijn, geeft het advies een enigszins academisch karakter. Reden te meer nog eens goed over alle consequenties na te denken. Anton Gerits

ps Inmiddels is bekend geworden dat de staatssecretaris het advies van de cultuurraad heeft opgevolgd en de Ritman Bibliotheek niet buiten Nederland verkocht mag worden. Dat deze beslissing in strijd moet worden geacht met de geest van de Wet Cultuurbehoud meen ik hierboven te hebben aangetoond. Dat bovendien de indruk is gewekt, dat de overheid hier een particulier belang heeft gediend in plaats van het algemeen belang, is zorgwekkend voor eenieder die in Nederland boeken verzamelt. Het is te hopen dat de huidige eigenaar van de bibliotheek juridische stappen zal ondernemen tegen deze oneigenlijke toepassing van een overigens goed bedoelde wet.

Naschrift redactie

De raad van cultuur deelde ons, na een verzoek tot reactie op bovenstaand stuk, mee, dat het onmogelijk was op zo korte termijn te reageren. Er is ons toegezegd, dat men in één van de komende nummers van De Boekenwereld een uitleg zal geven over de toepassing van de Wet op het Cultuurbehoud, waarbij ook ingegaan zal worden op de mening van de heer Gerits.