De Boekenwereld. Jaargang 9

[p. 235]

Twee dagen op ‘boekentocht’ in Groningen
A.G. van der Steur

De meeste antiquariaten in ons land probeer ik een of twee maal per jaar even te bezoeken. In februari was Groningen aan de beurt.

Vrijdagochtend 12 februari 1993 bijtijds uit Haarlem vertrokken. Te ‘bijtijds’, want toen ik om half tien voor de deur stopte van het antiquariaat 't Ezelsoor in Amersfoort, bleek dat zij pas om 10 uur opengingen. Tijd voor koffie dus, maar dat was niet eenvoudig op dit uur. De café's in de buurt waren nog gesloten. Van jaren geleden herinnerde ik mij ‘De Witte’. Daar aangekomen bleek dat hier inmiddels een Chinees restaurant was gevestigd. Uiteindelijk in een luxe bakkerij aan een piepklein tafeltje een espresso gedronken. Ik had de nieuwe Vrij Nederland meegenomen en las het treurige verhaal over Kunsthandel Douwes aan het Rokin. Na bijna twee eeuwen nu gesloten. ‘Echte verzamelaars zijn uitgestorven in Nederland. De laatste lichting (meestal in België gevestigd) heeft een grote handelsgeest, maar is niet academisch geschoold. Je kunt ze niet gaan uitleggen wat een vanitas is’. Douwes sr. schuift de schuld voor het grootste deel op het nieuwe publiek. Ik denk dat er nog andere redenen te bedenken zijn: de grote kapitaalbehoefte van een handelaar in oude schilderijen, de populariteit van veilingen ook bij particuliere kopers en misschien wel de belangrijkste - de affiniteit met het vak van de zoon of dochter die de zaak van vader voortzet. Net zoals voor het antiquariaat is er voor de kunst- en antiekhandel een soort bezetenheid nodig. Die kun je niet erven, maar die heb je of die heb je niet. Het past ook in de veranderingen van onze tijd: koffie drink je niet meer in ‘De Witte’ aan een tafeltje met een pluche kleedje en geserveerd door een ober op leeftijd. Een zeventiende-eeuwse meester koop je niet meer in een van de vier toonzalen van een kunsthandel aan het Rokin.

Om tien uur is 't Ezelsoor inderdaad open. Er is verse koffie, dus: ja graag. Een prettig algemeen antiquariaat met een snel wisselende voorraad en naast het tweedehands boek een aanbod in de betere uitgeversrestanten. Zakelijk gezien heel goed, want Amersfoort kent geen filiaal van De Slegte. Jammer alleen dat het betere boek niet of nauwelijks vertegenwoordigd is. Ik koop er o.a. wat boekjes over oud schrift. Bubb Kuyper en ik hebben het plan over enige jaren samen een catalogus boeken c.s. over het schrift door de eeuwen te gaan maken en wij leggen beiden daartoe een voorraadje aan. Dat vind ik een van de dankbare mogelijkheden van het antiquarenvak: in een paar jaar een collectie opbouwen en dan een goede, gespecialiseerde catalogus maken.

De volgende stop is De Slegte in Zwolle. Hier ben ik bijna een jaar niet meer geweest. Altijd spannend, want bij de meeste zaken van De Slegte is veel aanbod, dus de kans om iets interessants aan te treffen is vrij groot. Voor even f 200,- koop ik een bundeltje met 26 geëtste portretten van ‘ketters’ door Romeyn de Hooghe. Het zijn 26 van de 28 illustraties uit G. Arnold, Historie der kerken en ketteren, 3 delen, Amsterdam 1701-1729. De portretten van Savonarola, Hus, Jan van Leyden, Luther, Menno Simons, David Joris en Calvijn zijn niet alleen fraaie staaltjes van etskunst, maar zijn ook heel goed los te verkopen. Ook koop ik Le Robinson hollandais ou journal d'un marin naujragé door G.C. Verenet, Amsterdam 1824, een paar genealogieën, een deeltje Nederland's Patriciaat en nog wat kleinigheden.

Een bezoekje aan het andere Zwolse antiquariaat, dat van Theo de Boer, lukt niet: op de deur staat: ‘Geopend als er iemand is’. Nee dus. Jammer, want Theo heeft weliswaar een geheel andere specialiteit dan ik zelf, maar heeft wel een

[p. 236]

Genoemde antiquariaten in volgorde van vermelding
't Ezelsoor, Achter de Arnhemse Poortwal 35,3811
LX Amersfoort, 033-621250
De Slegte, Melkmarkt 10,8011 MC Zwolle, 038-214408
Theo de Boer, v. Nagellstraat 28,8011 EB Zwolle, 038-217524
1.Bosma & Postma Boekverkopers, Grote Markt 30a, 9712 HV Groningen, 050-143196
2.De Slegte, Herestraat 33,9711LB Groningen, 050-121422
3. Zinnebeeld, Pelsterstraat 14,9711 KL Groningen, 050-128472
4. Tante Leny/Modern Papier, Pelsterstraat 20 9711 KL Groningen, 050-132521
5. Amaryl, Folkingestraat 17,9711 JS Groningen, 050-123711
6.Isis, Folkingestraat 20,9711JW Groningen, 050-184233
7.Verzamel-Boek, Oude Kijk in 't Jatstraat 62,9712 EL Groningen, 050-189725
8. De Groninger Boekverkoper, Oude Kijk in 't Jatstraat 60,9712 EL Groningen, 050-135858
9. Timbuctoo, Turftorenstraat 16,9712 BP Groningen, 050-143162
10.Sphinx, Nieuwe Boteringestraat 56,9712 PN Groningen, 050-137237
11. De Oosterpoort, Oosterweg 51,9724 CC Groningen, 050-1363
12. Kunst en Antiquariaat Janny Hazelhoff, Verl. Herenweg 39,9721 AE Groningen, 050-259104 (alleen geopend op afspraak) Het Ommelander Antiquariaat, Cornelis Albertsstraat 2,9901 EJ Appingedam, 05960-28166

[p. 237]

kastje voor de komende en gaande man met van alles wat en voorts is hij altijd goed voor een grap en een mooi verhaal.

In een wegrestaurant bij Staphorst bekijk ik de Hollandse Robinson nog eens goed. De band is nieuw, de drie prentjes zijn een beetje klunzig gekleurd, maar het boekje is wel compleet en het verhaal is aardig. Het begint met allerlei bijzonderheden over plaatsen tussen Amsterdam en Texel waar de reis begint (Zaandam, Broek, Edam, Hoorn, Enkhuizen, Alkmaar, Den Helder en Texel). Tijdens de spannende reis worden o.a. Batavia en het tegenwoordige Sydney bezocht. Verenet begint en eindigt het boekje met educatieve opdrachten aan zijn leerlingen. (Hij blijkt lector Frans aan de Utrechtse universiteit te zijn geweest.) In dit wegrestaurant ontmoet ik het echtpaar H. Buddelmeyer uit Eindhoven, op weg met een auto vol boeken naar Groningen, waar op zaterdag een beurs van de B.O.B. wordt gehouden, ook één van mijn redenen voor deze reis. Ik bel nog naar een antiquariaat in Appingedam om te horen of dit deze middag open is, maar geen gehoor.

Om drie uur parkeer ik mijn auto in Groningen, meld me even aan in het hotelletje dat ik had besproken en ben een kwartier later in de Boekenkelder van Bosma & Postma Boekverkopers.

Bedrijvigheid alom. Jan Bosma brengt met een hulp grote hoeveelheden boeken naar binnen: overgenomen restanten van de uitverkoop van een nieuwe boekhandel. De echtgenote van Geert Postma, Jildou, staat achter de kassa en telefoneert met mensen die informatie willen over de veiling die de komende dagen in de A-kerk wordt gehouden. Het interieur maakt een chaotische indruk: de boeken staan schots en scheef in de kasten, de klanten banen zich een weg tussen op de grond gevallen boeken, etc. Geert Postma zal me de volgende dag vertellen dat dat opzet is: ‘Groningers kopen eerder een boek als het op de grond ligt, dan als het netjes in een kast staat’. Zelf vind ik niets van mijn gading, wens een ieder sterkte en loop naar De Slegte. Dit is een van de zaken van De Slegte die recent is verbouwd, met veel glas en staal (je loopt over en naast de daken van kleine huurhuisjes) en met het nieuwe systeem van De Slegte: antiquariaat en uitgeversrestanten naast elkaar per onderwerp. Voor mij hoeft het niet, want de laatste categorie (ook ‘modern antiquariaat’ of ‘ramsj’ genoemd) is in alle filialen hetzelfde en ken ik wel, het gaat mij vooral om de sectoren tweedehands en antiquariaat en dat staat nu niet meer compact bij elkaar. Voor het grote publiek blijkt de formule wel te werken en ik kan mij dat wel voorstellen. Ik vind o.a. een exemplaar van het zeldzame boekje van D. de Graaff Beleg, bombardement en overgave van Gorinchem in den winter van 1813 op 1814, Gorinchem 1864, met een litho van de brand in de Molenstraat. Het is nogal verfomfaaid en het omslag is in de kast gescheurd. Na enige aarzeling over de prijs (f 60,-) besluit ik het toch maar te nemen. Die aarzeling bleek bij afrekenen niet nodig, want ongevraagd werd de prijs verlaagd vanwege de beschadigingen. Bij de oude en zeldzame boeken in de glazen kasten kom ik niets tegen waar mijn hart sneller van gaat kloppen. Het valt me op dat de bedrijfsleider achter de balie diverse malen klanten die iets vragen, weet door te verwijzen naar adressen waar ze het zeker zullen vinden. Zelfs met een ‘Ik heb het boek daar gisteren nog zien liggen’. Een belangrijke functie van de tweedehands boekhandel, want niemand kan alles hebben.

Geert Postma: ‘Groningers kopen eerder een boek als het op de grond ligt dan als het netjes in een kast staat’ (toto: Cuno Schokker, Amsterdam).

[p. 238]

Via de achteruitgang van De Slegte kom ik in de Pelsterstraat. Op nr. 14 en nr. 20 zitten twee zaken in stripboeken: Zinnebeeld en Tante Leny/modern papier. De voorraad oude en nieuwe strips, prentbriefkaarten, grammofoonplaten en enkele romans spreekt mij persoonlijk niet aan en ik loop door over de Vismarkt naar De Korenbeurs, waar ik even een espresso drink en een paar aantekeningen maak voor dit verslag. Direct bij de beurs begint de Folkingestraat met rechts op nr. 17 het antiquariaat Amaryl van de gebroeders Wildeboer. Het is een algemeen antiquariaat met aandacht voor kunst, literatuur, detectives, topografie van de noordelijke provincies en vertalingen uit het Russisch. Het is een smal, diep pand met een ongezellige maar wel adequate inrichting: vier lange boekenwanden van voor tot achter. De voorraad is gericht op het middenniveau, weinig uitschieters naar boven, noch naar beneden. Wel een zaak om regelmatig even binnen te lopen, want - mede dankzij sterke banden met Amsterdam wisselt de voorraad regelmatig.

Antiquariaat Isis aan de Folkingestraat (foto: Cuno Schokker, Amsterdam).

Schuin tegenover Amaryl is antiquariaat Isis, gedreven door het echtpaar Theo Butterhof en Lyseth Belt. Twee boekenliefhebbers die al sinds hun studententijd, nu vijftien jaar geleden, samen ‘in de handel’ zitten. Theo studeerde eerst Duits en later geschiedenis en filosofie, Lyseth heeft een studie geschiedenis achter zich. In 1979 dreef Theo in dezelfde straat een linkse politieke boekhandel waar zowel het nieuwe als het tweedehandse boek werd verkocht en samen stonden ze jaren op de markt in Groningen. In 1984 trokken ze in bij de toen al bestaande Boekenkelder op de Grote Markt (nu Bosma & Postma) en vanaf 1988 hebben ze het huidige pand in de Folkingestraat. Van 1990-1992 was er enkele deuren verder nog een filiaal waar speciaal esoterie en land- en volkenkunde werd verkocht, maar na een grote verbouwing in 1992 is het huidige pand definitief betrokken. Beiden zijn nu ook full-time in de zaak werkzaam; het nachtwerk dat Lyseth jaren deed, is niet meer nodig. De voorraad is algemeen, met de nadruk op literatuur, kunst, geschiedenis, esoterie, Duitse letterkunde en vooral filosofie. Op dit laatste terrein verschijnt jaarlijks een catalogus en vanuit het hele land weet men Isis te vinden voor deze specialisatie. Samen met Geert Postma organiseert Theo jaarlijks in september de beurs ‘Boeken in de Akerk’. Isis is ook een van de weinige antiquariaten in Groningen waar men het oude boek kan vinden, al is het, zo beamen de eigenaars, maar een bescheiden begin. Ik koop er een paar redelijk zeldzame boeken over onderwijsgeschiedenis (ook zo'n terrein voor een toekomstige catalogus) en de weinig voorkomende laatste (98ste) jaargang van de De Navorscher. Verder praten we na sluitingstijd nog een uurtje over het antiquariaat in Groningen en over het verdwijnen, nu twee à drie jaar geleden, van Bouma's Boekhuis, het grootste en belangrijkste antiquariaat uit het noorden van ons land, dat bijna honderd jaar heeft bestaan. Vader Forsten dreef vanuit het grote pand aan de Turfsingel een belangrijke internationale handel, maakte catalogi die er wezen mochten, kortom Bouma was hèt antiquariaat in Groningen. Zoon Egbert Forsten koos voor de uitgeverijafdeling van Bouma - nu Forsten/ Wolters Noordhoff B.V.- de oude voorraden werden opgeruimd en het pand kreeg een andere bestemming. Na een gezellige en goede maaltijd met in Groningen studerende dochter in het trendy restaurant Arties, lees ik die avond in bed en de volgende ochtend aan het voortreffelijke ontbijt (Auberge Corps de Garde, Oude Boteringestraat 74) de onlangs aangeschafte catalogus over de amateur-tekenaar en etser Jan de

[p. 239]

Bisschop (1628-1671) door Renske Jellema en Michiel Plomp. Opvallend is weer de veranderde appreciatie voor natekeningen: in de tijd zelf hoog gewaardeerd en nu vrijwel veronachtzaamd. Voorts zie ik mijn mening bevestigd dat de kwaliteit van de etsen van De Bisschop van klassieke beelden veel hoger is dan de etsen van Perrier die hij als voorbeeld gebruikte. Bij de afbeeldingen kom ik een prent tegen die ik enkele jaren geleden aan het Rijksprentenkabinet verkocht.

Zaterdagmorgen om tien uur ontmoet ik diverse bekenden bij de ingang van de Martinikerk voor de jaarlijkse Groningse antiquarenbeurs van de Bond van handelaren in oude boeken (B.O.B). Drieëntwintig antiquaren uit het gehele land staan in de prachtige sfeervolle kerkruimte. De mooiste boeken liggen zoals gewoonlijk op de stand van Bert en Reiny Hagen. Ook Isis en Wilgenroos heben een aantal oude boeken. Voor het 20ste eeuwse boek kan men terecht bij Adr. van den Bemt. Verder is het aanbod zeer algemeen. Ik koop een gelegenheidsgedicht op de dood van de zoon van Bilderdijk voor mijn catalogus Gelegenheidsgedichten, verder een Duitse vertaling uit 1810 van de rede die de Haarlemse predikant Teissedre L'Ange hield bij de dood van prof. S.F.J. Rau; een boekje uit 1847 over het aanleggen van verbanden, geïllustreerd met 12 litho's van vakkundig ‘ingepakte’ lichaamsdelen, van hoofden, armen en benen tot het ‘suspensorium scroti’ oftewel de ‘schortband voor den balzak’ en voor een toekomstig supplement op mijn catalogus over de geschiedenis van het Nederlands toneel een vroege uitgave van Pieter Langendijks Jaap de Boer in den schouwburg. Bij de vele bekenden op de beurs was de heer Vos uit Appingedam die me verzekerde dat zijn antiquariaat die middag open was, en beursdeelnemer Geert Postma met wie ik even over zijn verleden en toekomst sprak. Geert is nu 26 jaar oud. Samen met Jan Bosma drijft hij sinds twee jaar de hierboven genoemde Boekenkelder op de Grote Markt als Bosma & Postma Boekverkopers. Ook hebben zij samen initiatieven genomen voor het blad Boekenpost, waarvan de eerste jaar gang thans verschijnt. Geert is Fries van geboorte (hij kan zo gauw niet op de naam van zijn dorp van herkomst komen) en begon in de veehandel. Ook zat hij een jaartje op kantoor. Op zijn achttiende jaar stond hij met boeken op de markt in Eelde. In 1988 begon hij een tweedehands boekwinkeltje in de Oude Kijk in 't Jatstraat onder de naam ‘Succes’, naast het antiquariaat van Nap (zie hieronder). De voorraad van die zaak verkocht hij vorig jaar aan Harry Lanting van Leest en sedertdien fungeert de zaak in de Oude Kijk in 't Jatstraat als inbreng- en taxatiekantoor voor de veilingen van boeken en grafiek, waarmee Postma in 1992 begon. In het winkelgedeelte vestigde hij de afdeling Verzamelboek met naslagwerken over verzamelen, antiek e.d., waarover hij ook een rubriek verzorgt in de landelijke Verzamelkrant. Voor de veilingen en kijkdagen huurt hij de A-kerk: ‘een hoop gesjouw, maar bij gebrek aan een eigen pand het enig mogelijke’. Verder organiseert Geert jaarlijks een boekenmarkt in de Oude Kijk in 't Jatstraat en samen met Isis de jaarlijkse beurs in de Akerk. Hij doet verder aan veel beurzen mee, staat vrijdags op de boekenmarkt op het Spui in Amsterdam, heeft plannen voor een vestiging in Bredevoort (als het idee voor een boekendorp daar doorgaat), zoekt een eigen pand voor de veilingen, heeft plannen voor het maken van antiquariaatscatalogi van het betere boek, kortom hij bruist van energie. Zijn toekomst: veilingen in eigen pand, het opbouwen van een bibliotheek, de verkoop van het betere boek via beurzen en catalogi en een inloopwinkel voor pockets en het gewone boek. (Ik miste het ramsj-boek in zijn opsomming, maar dat zal er ongetwijfeld ook wel bijkomen.)

Op de beurs was ik de heer A. Nap al tegengekomen, die me verzekerde dat hij naar zijn winkel ging en die de rest van de dag open zou houden. Ik had zijn zaak De Groninger Boekverkoper niet meer aangetroffen in de nieuwe gids Boek & Boek en vreesde al dat hij er mee opgehouden was, maar nee, verzekerde hij mij, hij had alleen niet gereageerd op het vragenformulier van de samenstellers, omdat hij vond dat ze die gegevens zelf maar moesten uitzoeken. De zaak is aan de noordkant van het centrum van Groningen, vijf minuten lopen van de Martinikerk. Ik was een jaartje niet bij hem

[p. 240]

geweest en vond de situatie in zoverre veranderd dat de stapels boeken op de grond voor de kasten van heuphoogte tot borsthoogte waren gestegen. Het bureau waar hij vroeger achter zat, was tot bijna plafondhoogte volgestapeld en hij kon er met enige moeite nu nog naast zitten. Later in het gesprek opperde ik dat het voor bezoekers wel moeilijk werd iets te vinden, maar daarop zei hij dat hij dit met opzet deed: de meeste bezoekers wisten toch niet wat ze wilden of waren uit op stelen. Als ze hem vroegen wat ze zochten, kon hij wel vertellen of het er was. Nap zit nu zo'n twintig jaar in het vak. Op ï april 1973 nam hij de zaak over van de vorige eigenaar Leendertz (die in juli 1974 overleed). Deze was op 1 februari 1958 in de Oude Boteringestraat begonnen en had tot ongeveer 1965 de zaak met

‘De Groninger Boekverkoper’ van A. Nap aan de Oude Kijk in 't Jatstraat (foto: Cuno Schokker, Amsterdam).

een compagnon gedreven. De naam was toen ‘De Groninger Boekverkopers’. Toen Nap in 1973 de zaak overnam - hij was assistent-accountant, bezeten van boeken en al jaren de beste klant van Leendertz - waren er nog vier andere antiquaren in Groningen: Bouma's Boekhuis, De Slegte, Elzer (nu Sphinx, zie hieronder) en Bosma (na enige ongeregeldheden verdwenen). Met enige zorg kijkt Nap naar ‘de jongens’ die om hem heen zijn gekomen, die vakkennis missen en snel ‘succes’ willen. Nap verzamelt zelf uitgebreid boeken over Groningen,

A. Nap: de liefhebberantiquaar (foto: Cuno Schokker, Amsterdam).

over numismatiek en over geschiedenis. Thuis staan evenveel boeken als in de zaak. Om de hoek van de winkel heeft hij trouwens ook nog een pakhuis waarin hij mij een blik gunde en dat een zo mogelijk nog grotere chaos vertoont dan de winkel. In hetzelfde pand drijft Nap de muntenhandel ‘Groningana’ (‘een paar koffers hierachter in een kluis’), maar daar zit weinig ‘handel’ meer in. Dat geldt ook voor de topografische prenten betreffende de regio waarvan hij een grote voorraad heeft. Vroeger had hij privé een verzameling boeken over sport maar die heeft hij ‘helaas’ verkocht. In Nap is duidelijk de liefhebber te herkennen: ondanks een stagnerende verkoop blijft hij inkopen, hij is de enige Groningse antiquaar met kennis van het oude boek, prentkunst en numismatiek. Hij is de verzamelaar, de lezer, de erudiet. Aan de moderne ontwikkelingen neemt hij zo min mogelijk deel. Ook qua leeftijd is hij de nestor van de Groningse antiquaren. Na enig wringen tussen de stapels koop ik een etsje van Kralingen uit het begin van de eeuw, een boek met litho's over Indië en een mijns inziens erg leuk boekje De ervarene paardenkooper, eene aanwijzing om de paarden te onderzoeken en te beproeven, alle gebreken te erkennen en ontdekking der kunsten waardoor de mismaaktheden dezer dieren bedekt worden. De auteur is F.G. Ledeboer, de vertaling is van D. van Setten en het werd

[p. 241]

gedrukt in Groningen bij M. Smit in 1842.

De volgende stop, twee straten verder, is het antiquariaat Timbuctoo. Men is pas twee weken geleden verhuisd naar dit nieuwe pand waar veel meer ruimte is dan op de vorige vestiging. Specialisaties zijn letteren, filosofie, geschiedenis, kunst, Indië, Engelse literatuur, reizen en planten/tuinen. Het is een leuke winkel om te zien, gezellig qua inrichting, netjes en overzichtelijk. Ik vind er nog een boekje over schrift en loop dan snel naar de A-kerk, waar de kijkdag van de veiling van G. Postma wordt gehouden. De veiling bestaat uit twee delen: ruim 800 nummers algemene boeken over allerlei onderwerpen en 360 nummers stripboeken, plaatjesalbums en kinderboeken. Ik kijk alleen naar de eerste categorie en concludeer dat het niveau mij tegenvalt. Dat klopt zegt Geert, want de betere boeken komen op de volgende veiling in mei. De stripveiling geschiedt in samenwerking met de al genoemde Stichting Tante Leny/ Modern Papier en gaat vergezeld van een actie ten bate van Artsen Zonder Grenzen.

Ik haast mij naar mijn auto, eet lopende een broodje, want de dag is niet lang meer en wil ik iedereen bezoeken, dan valt er nog wel iets te doen. Het eerste adres, aan de noordkant van de stad, even buiten het centrum is Sphinx aan de Nieuwe Boteringestraat. Een groot en vrij algemeen antiquariaat met als een

Het nieuwe pand van antiquariaat Timbuctoo, sinds februari 1993 aan de Turftorenstraat (foto: Cuno Schokker, Amsterdam).

der karakteristieken goede klassieke muziek op de achtergrond. Dat laatste tref ik slecht, want, zo vertelt Henny Prins, een der eigenaars, het apparaat heeft het zojuist begeven. Prins was jurist, bezeten van boeken, de beste klant van het antiquariaat van Flip Elzer in de

Flip Elzer van antiquariaat Sphinx, sedert 1972 antiquaar (foto: Cuno Schokker, Amsterdam).

Nieuwe Bleekerstraat en sedert 1982 mede-eigenaar van Elzer in de nieuwe zaak Sphinx op het huidige adres. Elzer begon in 1972 op het vorige adres en was oorspronkelijk lijstenmaker. Elzers interesse is geschiedenis, die van Prins - die de laatste jaren sukkelt met zijn ogen, een ware ramp voor een gepassioneerd lezer en antiquaar - filosofie en literatuur. Dat zijn dan ook meteen de specialisaties van de zaak, maar de voorraad kunst, muziek, biografie, landen en volken, klassieke talen en psychologie mag er ook zijn. Bij de prenten vind ik een paar interessante portretten, waaronder een mooi Erasmus-portret door H. Bary en een zwarte-kunstportret door P. Schenck (Gerard Brandt). Bij de oudere boeken de autobiografie van M.C. Vos, predikant onder meer in Woudenberg, Pijnacker, Woerden, Kaapstad en Ceylon, een oratie uit Franeker en enkele pamfletten.

De volgende stop is het antiquariaat De Oosterpoort aan de zuidkant van de stad, even buiten het centrum. In 1992 opende mevrouw A. Pitstra hier haar winkel, na als aanzet enkele jaren een antiquariaat gedreven te hebben in een boerderij op de grens van Friesland en Groningen. Ik was daar eens bij haar toen ze net de collectie van de volkskun-

[p. 242]

dige S.J. van der Molen had gekocht. Veel van die boeken kwam ik nu in De Oosterpoort tegen, maar de nadruk ligt niet alleen op topografie, maar ook op de terreinen scheepvaart en kinderboeken. In verband met haar vestigingspunt in de letterenwijk van Groningen is ook literatuur als gebied toegevoegd. Ik vind er niets, maar heb ook niet veel tijd om goed rond te kijken, want er is nog één antiquariaat in Groningen en dan nog Appingedam.

Het laatste Groningse antiquariaat is dat van Janny Hazelhoff aan de Verlengde Herenweg, niet ver van de Oosterpoort. Ze heeft de laatste jaren wat gereorganiseerd en heeft nu in de woonkamer, gang en bovenkamer een collectie op de gebieden geschiedenis, theologie, oude talen en topografie. zo'n drie jaar geleden is ze begonnen, met hulp van Egbert Forsten die zijn oude connecties met Bouma's Boekhuis inbracht. De verkoop staat het laatste jaar op een zacht pitje, er zijn plannen voor een catalogus (Engelse literatuur), maar er is best een aardige voorraad. Op het gebied van de geschiedenis en topografie zag ik echter weinig nieuwe titels vergeleken met een aantal maanden geleden.

Het is inmiddels al over vieren en in een dichte mist ‘spoed’ ik mij naar Appingedam, een stadje waar ik nooit eerder was. Een openbaring! Prachtige oude huizen langs het Damsterdiep, prachtige kerk met oude aanbouwen en alles uiterst sfeervol in mist en bij schemering. De zaak van de heer F.E. Vos, Het Ommelander Antiquariaat, is ten tijde van mijn bezoek nog gevestigd in de Solwerderstraat maar zal binnen enkele maanden verhuizen naar een verbouwd winkelpand annex woonhuis aan het Damsterdiep, één straat verder. De voorraad is klein en zeer gespecialiseerd: topografie, geschiedenis en literatuur van de noordelijke provincies met enkele aanpalende onderwerpen. Al een aantal jaren verschijnen er catalogi op dit gebied, oorspronkelijk vanuit een postadres in Ten Boer maar de laatste paar jaar vanuit de winkel in Appingedam. Woning en winkel komen nu dus eerstdaags samen en de heer Vos, vroeger part-time met een compagnon in het antiquariaat werkzaam, is nu full-time antiquaar. In het half uur dat mij rest, kan ik de voorraad doornemen en vind onder andere een mijns inziens zeldzame biografie van mr. Isaac Antoni van Roijen (Vledder 1800-Zwolle 1868), uitgegeven te Groningen in 1879. Ook koop ik een catalogus van de Nijverheidstentoonstelling te Leeuwarden uit 1881 en een paar kleinere dingen. Om vijf uur nodigt mevrouw Vos mij uit het nieuwe huis te bekijken, waar haar man probeert de bouwvakkers, die maandag weer komen, voor te blijven. Het blijkt een leuk oud pand met veel ramen en een ruim uitzicht, ideaal voor een klein gespecialiseerd antiquariaat en dat is precies, zo verzekert de eigenaar mij, wat hij wil. Met koffie en krentenbollen zien we de mist dikker worden en om zes uur verklaar ik de Groningse tocht voor beëindigd, loop nog even door het stadje en vertrek naar Haarlem.

In de auto terugdenkend aan de Groninger antiquariaten realiseer ik mij dat er opvallend veel antiquaren in deze stad zitten en dat ze opvallend vaak dezelfde specialisaties hebben: bijna allemaal geschiedenis en topografie van de noordelijke provincies, veel geschiedenis en veel filosofie. Geen oude boeken, geen prentkunst en kartografie, geen geïllustreerde boeken, geen architectuur, weinig kunst, geen boekwezen (al is er het gesloten antiquariaat Grand Prix, waar ik niet ben geweest en dat deze specialisatie heeft), geen film/fotografie, geen muziek, geen bèta-wetenschappen en geen sociologie, om maar een paar redelijk vaak voorkomende specialisaties te noemen. Er is onder de jongeren echter veel enthousiasme aanwezig, dus wie weet wat de toekomst brengt. Wat betreft de eigen inkoop was de oogst eigenlijk geen twee volle dagen waard, maar het waren wèl gezellige dagen.