De Boekenwereld. Jaargang 9

[p. 209]

Berichen

Het oudste antiquariaat in de Verenigde Staten: Brattle Booksh op in Boston

Amerika's oudste nog bestaande antiquariaat bevindt zich in Boston en werd al in 1825 opgericht. Het veranderde vele malen van naam en locatie maar is wel altijd in Boston gevestigd geweest. De huidige naam Brattle Book- shop is afgeleid van Brattle Street, een straat in de Cornhill section, het oudste gedeelte van Boston, waar de firma oorspronkelijk startte. De naam herinnert overigens aan de grootgrondbezitter Brattle uit die tijd.

De huidige eigenaar is Kenneth Gloss. De legende wil dat het eerste woord dat hij gebrabbeld zou hebben, het woord ‘book’ was. Zelfs als het niet waar is, is het altijd nog een leuke anekdote. Als enige zoon van een boekhandelaar was hij misschien ook wel voorbestemd zijn vader in diens nering op te volgen maar gedwongen daartoe is hij nooit. Sinds 1949 is het bedrijf van de familie Gloss. Vader George Gloss nam het in dat jaar over van zijn baas. Onder zijn leiding verhuisde de Brattle bookshop negen keer, totdat het uiteindelijk in het pand 9 West Street terecht kwam. Inmiddels was de winkel in 1979, toen die zich nog in een belendend pand bevond, getroffen door een brand waarbij alles verwoest werd. Men zag kans om binnen een maand met een nieuwe voorraad en geleende tafels van een restaurant weer te starten.

Kenneth Gloss (42), van jongs af aan vaak in de boekwinkel te vinden, studeerde chemie maar koos tijdens zijn studie definitief voor het boekenvak; sinds 1975 is hij vrijwel full-time in de zaak werkzaam. Na de dood van zijn vader in 1985 leidt hij het bedrijf alleen.

In het najaar van 1992 vertelde Kenneth Gloss mij het een en ander over zijn bezigheden. Ik was in eerste instantie benieuwd hoe een eigenaar van een vier verdiepingen tellende winkel zijn zaak met naar schatting 150.000 boeken, manuscripten, kaarten, prenten en prentbriefkaarten organiseerde.

Dat kan alleen door hard werken: hoewel de winkel pas om 9.00 uur open gaat, begint Gloss al om 6.30 uur. Er is dan voldoende tijd om werk voor zijn zeven man tellend personeel voor te bereiden, administratie te doen en boeken te prijzen. Voor dit laatste heeft hij overigens een vernuftig systeem bedacht. Beneden in de kelder, waar een vrachtauto in kan rijden, sorteert hij grof de ladingen. De boeken worden daarbij in verschillende stapels verdeeld. Doordat een boek op een bepaalde stapel ligt, weten de medewerkers of het bij voorbeeld om een boek van $ 5.95, $ 6.95 of om een boek van $ 7.95 gaat en kunnen zij de boeken vervolgens uitprijzen.

Een zeer efficiënte manier, waarbij de bijzondere boeken op een aparte stapel komen om nog nader uitgezocht te worden en eventueel later in de Rare Book Room Department belanden.

Overdag is Gloss regelmatig op pad om boeken in te kopen. Vaak gaat dat om hele bibliotheken. Door de snelle doorstroming in zijn zaak en zijn uitgekiende manier van werken kan hij gemakkelijk grote partijen aan en niet zelden doet hij juist daarin grote vondsten. Uiteraard koopt hij ook enkele stuks, zeker als het om bijzondere stukken gaat. Bovendien weet hij dat het inkopen van een enkel boek vaak een grote bibliotheek als gevolg kan hebben. Zelfs ‘yardsales’, een veel voorkomend evenement in de Verenigde Staten , waarbij men op een stukje weiland, vaak van-

[p. 210]

uit de laadbak van de auto verkoopt, zal hij, wanneer hij in de buurt is, niet gauw overslaan. Het kopen op grote veilingen in New York vindt hij te tijdrovend. Daar is de afstand te groot voor. Vooral omdat je eerst moet kijken en dan nog niet eens zeker weet of je wel kunt kopen. Nee, liever combineert hij zijn inkoopronde in de omliggende staten van Massachusetts met een lokale veiling, waar zijns inziens succes sneller verzekerd is.

Doordat hij, net als zijn vader, altijd veel aan promotie heeft gedaan, is hij een bekendheid in New England, d.w.z. de staten Rhode Island, Connecticut, Massachusetts en New Hampshire. Een gebied qua omvang vergelijkbaar met Nederland. Hij vervulde vele bestuursfuncties in diverse regionale antiquarenverenigingen en was in 1990 bovendien voorzitter van the Antiquarian Booksellers Association of America. Tevens heeft hij zitting in verschillende commissies, zoals die van de Boston Public Library of de Newton Historical Society. In het verleden was hij vele malen te horen en te zien op de regionale en nationale radio- en televisiestations, waar hij sprak over boeken en hun waarde. Ook schreef hij vele artikelen over het kopen van boeken, het verzamelen en de verkoop ervan en verzorgde tevens gastcolleges. Zelf doet hij ietwat bagatelliserend over deze activiteiten. Zijn vader zou daar veel sterker in geweest zijn. Die was zo slim zelfs boeken weg te geven, wanneer hij ruimte wilde scheppen in de winkel. Dit zorgde voor enorme rijen in de straat, wat vervolgens weer de best denkbare reclame betekende. Ook het schenken van (minder goedlopende) boeken aan instituten hoorde tot de promotionele activiteiten die een hoop goodwill opleverden.

Als boekverkoper wordt hij niet alleen met boekenlezers geconfronteerd. Wanneer producenten van films boeken als decoratie nodig hebben, heeft Gloss de beschikking over vele strekkende meters leren banden die bij gelegenheid verhuurd worden. Ook reclamebureaus maken van deze faciliteit gebruik. Het komt tevens voor dat eigenaars van nieuwe huizen haast willekeurig enkele meters boeken kopen, omdat in elk huis toch boeken horen! Zelfs ontving hij eens de opdracht slechts boeken in een bepaalde kleur te leveren. Op al deze vragen heeft Gloss te allen tijde een passende oplossing. Het is duidelijk: met de afzet heeft hij weinig problemen. In het maken van catalogi ziet hij derhalve ook weinig brood. Hij vindt het veel inspanning en zonde van de tijd. Terwijl hij of zijn medewerkers bezig zijn met het beschrijven, had men al weer een paar boeken kunnen verkopen. Aan direct mailing doet hij overigens wel. Mensen die bij voorbeeld alle titels van een bepaalde auteur zoeken, zijn altijd dankbare klanten. Op beurzen staat onze antiquaar ook niet en wel om dezelfde redenen. Vroeg of laat vindt men de weg naar zijn winkel immers wel. Alleen de jaarlijkse Boston Book Fair slaat hij nooit over, bekent hij, maar dat komt omdat hij die mede organiseert.

Op de vraag wat hij zelf leest, heeft hij niet direkt een antwoord. Ja, catalogi van anderen natuurlijk en na enig nadenken diept hij nog het onderwerp plaatselijke geschiedenis op. Op mijn vraag wat hij dan tijdens de vakantie leest, antwoordt hij een voorkeur te hebben voor detectives. Zelf verzamelen, dat doet hij niet. Maar die foto dan, met al die planken vol met Victoriaanse boekbanden in uw toilet, werp ik tegen. Ja, dat wel, maar het moet niet uit de hand gaan lopen. Verzamelen doet hij al in de winkel, voor de klanten. Zo hangen er in het trapgat rijen van het tijdschrift Life, met fraaie omslagen waarop bekende personen zijn afgebeeld, voor $ 10 per stuk. Of losse nummers van de New Yorker waaraan veel beroemde artiesten meewerkten, voor slechts $ 15. Dat is toch te geef...!

Brattle Bookshop, 9 West Street, Boston MA 02111, U.S.A. Openingstijden: maandag t/m zaterdag 9.00-17.30 uur.

Carta van der Poel

Charles Nypels-prijs voor Harry Sierman

In februari kreeg boekverzorger en typograaf Harry N. Sierman de Charles Nypels-prijs 1992 uitgereikt in het Limburgse gouvernement te Maastricht. Aan de prijs is een bedrag verbonden van 25.000 gulden en een publikatie over het werk van de laureaat. De prijs werd toegekend door een jury bestaande uit Anthon Beeke, Wim Crouwel, Laurens van Krevelen en Cor Rosbeek. Sierman (1927) ontving de prijs voor zijn totale oeuvre, ‘dat al jaren toonaangevend is in de Nederlandse typografiewereld’. Sinds 1959 is de typograaf regelmatig present op de jaarlijkse lijst van Best Verzorgde Boeken.

Sierman behaalde in 1947 het diploma van het Amsterdams Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs, de latere Rietveld-academie. Hij verwierf bekendheid met zijn ontwerpen voor het negen kilo zware boekwerk Vier eeu-

[p. 211]

wen Herengracht, waarvoor hij in 1977 de H.N. Werkman-prijs kreeg. Verder verzorgde hij onder veel meer de typografie van Battus’ Opperlandse Taal- en Letterkunde en de Nederlandse vertaling van de Koran. Ten tijde van de prijsuitreiking werd Sierman in de pers veelvuldig geloofd om de boekverzorging van Hans Faverey's Verzamelde gedichten. En over het recent verschenen boek Nederlandse literatuur, een geschiedenis merkte Willem Kuipers in de Volkskrant op dat de honderd auteurs van dit werk ‘een verkaveld literair landschap schilderen, dat door Harry Sierman zo mooi is aangeharkt, dat het in ieder geval aangenaam óógt’.

De voorzitter van de jury, Cor Rosbeek, verklaarde tegenover Boekblad dat er ‘spectaculairder mensen te bedenken’ zijn, als het gaat om de toekenning van een typografieprijs. Toch vindt hij het zeer terecht dat Sierman ‘eindelijk een grote prijs heeft gekregen’: ‘Sierman is niet alleen de klassieke vormgever waar iedereen hem voor houdt. Hij haalt weliswaar de beste elementen uit de klassieken, maar voegt daar wat aan toe dat je vernieuwend zou kunnen noemen. Je kunt tegenwoordig trouwens de traditionele vormgeving zélf als vernieuwend zien. De jonge DTP-generatie, opgegroeid met computers zonder ooit het oude vakmanschap geleerd te hebben, vertoont een hang naar de klassieke vormgeving. Als ze dan een Harry Sierman ter hand nemen, weten ze weer hoe het moet.’

De Charles Nypels-prijs wordt toegekend door de Charles Nypels Stichting die in 1985 werd opgericht door vrienden en bewonderaars van boekontwerper, typograaf, drukker en uitgever Charles Nypels (1895-1952). Het doel van deze stichting is het bevorderen van de belangstelling voor de kunst van het boek. De prijs werd eerder toegekend aan Dieter Roth in 1986 en aan Walter Nikkels in 1989.

Hans Haflcamp

Bibliografie van Sidney Smith's Dragonfly Press

De lezer in Catalogue 14 van antiquariaat Joseph Geraci in Amsterdam zal op een gegeven ogenblik gestuit zijn op nummer 194, Dragonfly n. 5 van Sidney Smith. Ik kan me voorstellen dat er bij het zien van de prijs die hiervoor gevraagd werd, f 425,-, wel eens een wenkbrauw vragend zal zijn opgetrokken: wie is die Sidney Smith? Het antwoord op deze vraag is nu te vinden in de inleiding die Donald H. Mader schreef bij Smith's Handful of Angels, die gevolgd wordt door een bibliografie van Smith's werk.

De Dragonfly Press van Sidney Smith werd in december 1975 opgericht. Er blijkt echter een viertal pre-Dragonfly uitgaven te bestaan. De eerste hiervan, Prurient Interest, drukte Smith in 1973 bij een coöperatieve drukkerij, waar men onderricht in drukken kreeg door het produceren van eigen uitgaven. Hierna volgden nog Gayzette en twee afleveringen van Puberty Rights. Deze publikades hadden allemaal een enigszins activistische inslag. Met Dragonfly kwam daarin verandering, de nadruk kwam nu veel meer op de literaire en artistieke kwaliteit van het opgenomen werk te liggen, hoewel impliciet de boodschap bleef luiden dat de jongensliefde een te respecteren erotische variant is. De eerste Dragonfly, die nu, evenals het andere werk van Smith, door bepaalde verzamelaars antiquarisch zeer gezocht is, werd toen gratis uitgedeeld in de straten van New York's East Village.

Smith is als tekenaar autodidact en de invloeden op zijn werk zijn dan ook zeer divers. In zijn vroege werk blijkt duidelijk de invloed van de lectuur van zijn jeugd, comics. In later werk laat de Art Nouveau duidelijk sporen na. Smith zelf voelt echter de meeste verwantschap met de Britse pederast, dichter, kunstenaar

[p. 212]

en lithograaf Ralph Chubb (1892-1960), die ook eigenhandig voor de produktie van een aantal van zijn boeken verantwoordelijk was. (Van Chubb's boeken is een complete set aanwezig in Museum Meermanno-Westreenianum.)

In 1978 produceerde Smith maar liefst vier uitgaven, maar daarna werd het rustiger om hem. In juni 1980 verscheen de zesde en tot nu toe laatste aflevering van Dragonfly. En na zijn deelname in 1982 aan de New York Contemporary Cartoon Artists-tentoonstelling in de Small Walls Gallery in lower Manhattan, waar ook werk hing van de toen nog weinig bekende Keith Haring, trok hij zich helemaal uit de openbaarheid terug. Het bestaan van de Dragonfly Press omvat dus minder dan tien jaar. De eenentwintig uitgaven die Smith in deze periode maakte zijn door Donald Mader bibliografisch uitputtend beschreven. Hij moet hierbij het voorbehoud maken dat veel uitgaven met de hand samengevoegd werden, waardoor exemplaren van eenzelfde titel onderling nogal kunnen verschillen.

Sidney Smith, Handful of Angels, werd uitgegeven door de Entimos Press, Postbus 41057,1009 EB Amsterdam, telt 64 pagina's en kost f 49,50

Hans Hafkamp

Koninklijke Bibliotheek koopt laatste incunabel van Gerard Leeu

Terwijl in Gouda de laatste hand werd gelegd aan een tentoonstelling die was gewijd aan Gerard Leeu, de eerste Goudse drukker die vijfhonderd jaar eerder, in december 1492, om het leven kwam nadat hij bij een uit de hand gelopen ruzie met de lettersteker Henric van Symmen ‘een steekske’ in zijn hoofd had opgelopen, kon de Koninklijke Bibliotheek in december 1992 op een veiling bij Sotheby's in New York de laatste druk van zijn hand kopen. Het betreft de Chronicles of England van begin 1493, een postume uitgave van Leeu. Aan het eind van het boek staat gedrukt dat ‘maistir Gerard de Leew a man of grete wysedom’ was overleden. Leeu was op dit moment overigens niet meer in Gouda werkzaam. In 1484 verhuisde hij van Gouda naar Antwerpen, waar hij niet alleen boeken in het Nederlands en het Latijn drukte, maar ook in het Frans, Duits en Engels. Van al deze boeken in buitenlandse volkstalen was er tot nu toe niet één exemplaar in een Nederlandse bibliotheek, een situatie waar met de aankoop van de Koninklijke Bibliotheek eindelijk verandering is gebracht.

[p. 213]

Dyalogus Creaturarum, 1481. Goudse Librije, sign. 894 B3 (foto Streekarchiefdienst Hollands Midden, Gouda).