De Boekenwereld. Jaargang 7

[p. 26]

Bibliografische notities

Deze nieuwe rubriek zal, zonder te streven naar volledigheid, pas verschenen binnen- en buitenlandse publicaties en reprints op bibliografisch gebied signaleren, al of niet voorzien van commentaar. Het zal een persoonlijk getinte rubriek worden, waarin ook plaats is voor nieuwtjes, gossip en andere wetenswaardigheden verband houdend met boeken over boeken. Het hier ter sprake komen van een nieuw boek sluit een uitgebreide recensie door een expert in een later nummer van De Boekenwereld niet uit.

Een betere rechtvaardiging dan de eerste zin van Bernard H. Breslauers Introduction op zijn en Roland Folters Bibliography. Its history and development (New York, The Grolier Club, 1984) lijkt er voor een rubriek als deze in een blad als dit niet te bestaan: ‘To all of us, collectors, librarians, bookdealers, and others engaged in scholarly pursuits, the use of bibliographies is an almost daily necessity in our professional lives or at least in our leisure hours.’ Het lijkt immers geen dwaze veronderstelling dat met ‘collectors...pursuits’ een aardige dwarsdoorsnede gegeven is van het abonnee-bestand van De Boekenwereld en als in ‘almost daily necessity’ wellicht alleen ‘almost’ onjuist is, dan zijn we er, na zes jaargangen, eigenlijk schandelijk laat mee.

Wie een bepaalde bibliografie zoekt, zal waarschijnlijk in eerste instantie proberen te slagen bij de Nederlandse specialisten. Maar als die het gewenste niet kunnen leveren, wat dan? Met twee gespecialiseerde buitenlandse adressen heb ik zeer goede ervaringen. Het eerste is de Cicero Presse (D-2281 Morsum/Sylt, Duitsland, tel. [phone], fax [phone]). In 1987 verscheen een catalogus met 4048 nummers, in 1988 gevolgd door een supplement, van nummer 4049 tot en met 6676 en in 1989 de tot nog toe laatste, nummer zes, met 2107 nummers. De catalogi bevatten alle de rubrieken Sachbibliographien, Personalbibliographien, Catalogues raisonnés (de drie grootste rubrieken), Referenzwerke en Enzykläpadien. Twee van de drie catalogi hebben ook een rubriek Buchwesen. De eerste twee catalogi zijn uitgerust met een register. Waarom dat in de recentste catalogus ont-breekt, is mij niet duidelijk. Het behoeft met zoveel nummers per catalogus nauwelijks betoog, dat het hier om een buitengewoon rijk en gevariëerd aanbod gaat. De beschrijvingen zijn zeer gedetailleerd, steeds met exacte informatie over aantal opgenomen titels, illustraties, hoeveel en eventueel welke registers e.d. Wat deze catalogi bijzonder informatief maakt, is het critische commentaar dat bijna elke aangeboden titel begeleidt. Dat variëert van ‘massgebliche Katalog’ of ‘letzte und beste Auflage’ tot min of meer uitgebreide informatie over bruikbaarheid, vaak in vergelijking met andere bibliografieën over hetzelfde onderwerp, in welke mate ze elkaar overlappen, aanvullen, wel of niet verouderd enz. enz. Mededelingen als ‘Nur mit dieser Bibliographie lassen sich die vielen Titelauflagen und Doppeldrucke bestimmen’ zijn natuurlijk uiterst waardevol. Het commentaar is bovendien waar gewenst buitengewoon ‘eerlijk’. Eén voorbeeld: bij de Brazilië-bibliografie van Borba de Moraes wordt o.a. vermeld ‘Das alte Standardwerk mit 2600 Nachweisen, sorgfältig kommentiert. (...) Durch eine ganze Reihe vonneueren Bibliographien teilweis überholt. Vgl. Berger, Baldus, Hartmann und Koppel.’ (Overigens bestelde ik zojuist bij de Spaans/Portugese bibliografie-specialist Richard C. Ramer (225 East 70th Street, New York, N.Y. 10021, tel. [phone], fax [phone]) een nieuwe, volkomen bijgewerkte druk van deze bibliografie). De prijzen, tot slot, zijn zeer redelijk. De Cicero Presse had dit jaar op de Stuttgarter Antiquariats-Messe een informatiestand om - zo luidde de introductie in de gemeenschappelijke catalogus - ‘ein wenig Licht in die so oft zitierten und manchmal so wenig bekannten und vorhandene Bibliographien (zu) hangen’.

Minder universeel, veel Angelsaksischer, maar ook erg goed, zijn de catalogi ‘Bibliography and other reference works’ van Dawson Book Service (Cannon House, Folkestone, Kent, Engeland, tel. [phone], fax [phone]). De catalogi variëren van 1500 tot 1900 nummers, de beschrijvingen zijn bijna even gedetailleerd als die van de Cicero Presse, critisch commentaar is er nauwelijks. De Dawson-catalogi zijn tevens sterk in het aanbod van nieuwe titels, die dan vaak wél wat extra commentaar krijgen en bovendien altijd de vermelding ‘new’. De prijzen liggen op hetzelfde niveau als die van de Cicero Presse.

Bij antiquariaat Frits Knuf, de enige echte bibliografische specialist in Nederland (Postbus 720, 4116 ZJ Buren, tel. [phone], fax [phone]) verschenen recent twee catalogi: nummer 165 geheel gewijd aan papier en nummer 167, belangrijke nieuwe aanwinsten. De eerstgenoemde is natuurlijk het opmerkelijkst. Collectie-catalogi over één afgeperkt onderwerp zijn altijd interessant, hebben vanwege het monografische karakter vaak bibliografische waarde en in dit geval betreft het dan ook nog een onderwerp dat niet al te vaak in zo'n groot aantal titels wordt aangeboden. De catalogus bestaat uit twee delen: 1. An important collection of books on papermaking, paper-history, paper-ait and marbling, met de toevoeging for the greater part from the library of Fred Siegenthaler en 2. A choice collection of 18th and 19th century decorated papers, gold-embossed and gilt papers, paste papers etc. Wie Siegenthaler is of was en het waarom van de verkoop van deze collectie wordt niet vermeld, maar uit een paar aangeboden boeken onder

[p. 27]

zijn naam moet worden afgeleid dat hij ‘papierartiest’ is. Eén van de, licht ronkende, titels luidt: Just paper. A synopsis of my various Creative periods and phases of development as a paper artist. De eerste afdeling is met 599 nummers verreweg het grootst. Het aanbod is mooi en zoals de titel belooft gevarieerd, met prijzen van f 20,- tot f 8.000,-. Dat er ook titels met lage prijzen zijn opgenomen, maakt zo'n catalogus voor de verzamelaar des te interessanter: vaak zijn de kleine publicaties het moeilijkst te vinden. In de tweede afdeling wordt een fraaie collectie van voornamelijk 18de- en 19de- eeuwse brokaat (enz.)-papieren aangeboden, in 158 nummers en dat is veel. De catalogus is goed gedrukt en geïllustreerd, met onder andere kleurafbeeldingen van ruim 70 van de papieren uit de tweede afdeling. De aanwinstencatalogus geeft een aardige doorsnede van de diverse gebieden waarop Knuf zich beweegt, met een paar mooie oude boeken als D. Capel, Lectionum bibliothecarium (Hamburg 1682), het eerste door Enschedé met gedrukt in plaats van gegraveerd notenschrift uitgegeven boek (Haerlemse zangen, 1761) en het schrijfboek van J. Pas, Mathematische of wiskundige behandeling der schryfkonst (Amsterdam 1737). Op de dag dat ik deze bijdrage in het net typ, arriveert catalogus 122 van Oak Knoll Books, één van de grootste Amerikaanse specialisten op bibliografisch gebied (414 Delaware Street, New Castle, Delaware 19720, USA). De catalogus is getiteld Paper. History and technique en telt 791 nummers. Ik kom er in de volgende Bibliografische Notities op terug.

Recent verscheen van Doris Varner Welsh A bibliography of miniature books (1470-1965) (New York, K.J. Rickart, 1989, (viii)250p.). Door ziekte van mevrouw Welsh, zo leert het voorwoord, is het manuscript bijna 25 jaar blijven liggen en werd het nu, niet bijgewerkt, gepubliceerd. Alvorens iets meer over het boek te zeggen lijkt het verstandig en eerlijk, de tekortkomingen worden door schrijfster en uitgeefster niet verheeld, enige zinnen uit het voorwoord te citeren: ‘This massive tome will probably reach its maximum efficiency at some future date when an enterprising scholar revises, corrects and updates its entries. Until that time, it would be wise to keep in mind the following caveats about this work: (a) the bibliography will be automatically more than two decades old the moment it is published; (b) because Ms. Welsh did not generally have access to the books themselves, there are some, though not many, variants or double entries and, finally (c) there are inconsistencies in measurements and other descriptive notes due to the lack of uniformity among dealers and collectors upon whose catalogues Ms. Welsh relied for her information. Future commentators will probably classify the first edition of the Doris Welsh books as a “transistional” bibliography, a term that indicates a later, more conclusive treatise. We can live with that - after all, bibliographies are “tools” and, as such, they too are subject to the ravages of time and use’.

Men wordt dus gewaarschuwd: deze bibliografie is niet af en niet perfect, dus indirect: hanteer hem met kritische zin. Toch is het boek met 7.271 ingangen als enumeratieve bibliografie verreweg de grootste die er thans beschikbaar is. Het boek is alfabetisch op schrijver gerangschikt, anonieme publicaties op eerste titel-trefwoord, gevolgd door plaats, drukker en jaar van uitgave, aantal pagina's en afmetingen indien bekend. Bij dit laatste aspect wreekt zich het feit dat de bibliografie niet op autopsie berust, maar vaak alleen op overname uit bijvoorbeeld antiquariaatscatalogi: als de bron geen afmetingen vermeldt, dan ontbreken die hier ook. Elke titel wordt besloten met verantwoording van de vindplaats(en). Dat zijn meestal universiteitscollecties, andere miniatuur bibliografieën, publicaties over miniatuur boeken en antiquariaatscatalogi. Bij de laatste wordt (haast) altijd serienummer van de catalogus, nummer in de catalogus en de prijs vermeld, vaak ook het jaar. Dat brengt me bij het voor mij voorlopig (ik gebruik het pas sinds kort) voornaamste bezwaar van dit boek: het bevat geen bibliografische lijst van de met trefwoord geciteerde bronnen en dat is juist vanwege de hier boven aangehaalde onvolkomenheden absoluut nodig. Wat aan te vangen, tenzij men volkomen ingewijde is, met bronvermelding ‘Deschampes p. 258’ of ‘Nauroy 104’, om nog maar te zwijgen van ‘Newsletter 14(Jan 15, 1929)p. 3-4 of ‘DVW collection’, als daarvoor geen verklarende titellijst is opgenomen? Andere bibliografieën over het onderwerp als Bondy geven dan gelukkig vaak uitkomst, maar ook lang niet altijd en je moet ze maar bezitten of bij de hand hebben. Het boek zet niet alleen bijvoorbeeld bijbels en dictionnaires gegroepeerd bij elkaar, maar onder andere ook alle incunabula, inclusief de auteur-titels. Dat moet je wel weten (een groepage-index is er niet), anders grijp je mis, tenzij je de wel weer zeer handige short title index raadpleegt. Voor zover ik heb kunnen nagaan, staat elke in het boek opgenomen titel in deze index. Het is dus eigenlijk het beste de bibliografie altijd via deze (enige!) index te hanteren. Samengevat: als primair, enumeratief naslagwerk handig en onmisbaar, daarna snel doorstoten naar de vermelde bronnen, voor zover die oplosbaar zijn. Ik kocht het boek voor f 240,- bij The Catharijne Press (Waaldijk 6, 5305 CE Zuilichem, tel, 04187-2733), Nederlands enige pure specialist (antiquaar en uitgever) in miniatuur boeken, die in de afgelopen jaren inmiddels vier mooie catalogi met drie tot vierhonderd titels uitgaf.

Tot slot nog wat korte signaleringen. Beste Sander, Do it Now! Briefwisseling J. Greshoff-A.A.M. Stols. Deel I, 1922-1941. Bezorgd door S. Chen en S.A.J. v. Faassen (Ned. Letk. Mus. en Doe. Centrum, 's-Grav., 1990, (xxviii)696p., vele ills. en facs., ingenaaid. Achter het Boek 24, f 75,-). Ik citeer uit de inleiding: ‘Zijn (Greshoff) grootste waarde voor Stols en diens fonds lag vanaf het prille begin in 1922 in het niet-aflatende enthousiasme waarmee hij Stols overstelpte. Hij bestookte Stols met plannen. Hij verstrekte hem adviezen over te kiezen teksten en de typografische verzorging, bandontwerpen of mogelijke illustraties. Hij wijdde besprekingen aan de door Stols uitgegeven boeken. Hij bemoeide zich met Stols' poëzietijdschrift Helikon (1931-1939). Hij trad op als redacteur van het door Stols nieuw leven ingeblazen tijdschrift De Witte Mier (1924-1926). Hij was verantwoordelijk voor de keuze van de teksten van hun bibliofiele reeks Ursa

[p. 28]

Minor (1936-1940). Er waren, kortom, maar weinig terreinen waarop Stols niet van Greshoffs ervaringen en kundigheden gebruik kon maken.’ Voor geïnteresseerden in het Nederlandse bibliofiele boek tijdens het interbellum (de brieven in dit deel beslaan de periode 15 februari 1922 tot en met 5 februari 1941) een must (zie bespreking p. 23-24). Ook zeer interessant voor uitgevers en tijdschriftenmakers in spé. Er volgt nog een tweede deel, periode 1945-1957, beloofd voor ook nog 1990.

Een handig naslagwerkje is Gemeentewapens in Nederland, inleiding J.H. Kreuzenkamp ('s-Gravenhage, VNG-Uitgeverij, 1989, 264p., linnen, ongeveer f 85,-). Na een korte inleiding van 31 pagina's bestaat de rest van het boek uit een telkens op de rechterpagina in exacte kleurendruk weergegeven drie- tot negental gemeentewapens, met op de linker pagina de beschrijving. Het boek besluit met een register op gemeentenamen. Het enige wat ik node mis, is een register op wapenkenmerken zoals dat bijvoorbeeld voorkomt in het onvolprezen naslagwerk van Olivier over Franse armoriale boekbanden. Dit soort boeken wordt denk ik minstens zo vaak in de volgorde van wapen naar drager als andersom gebruikt en met zo'n register bespaar je je het hele boek door te moeten, waarbij je trouwens naar mijn ervaring altijd aan de verkeerde kant begint. Zelf gebruik ik het boek geregeld voor het determineren van prijsbanden en dan zou zo'n register zeer tijdsbesparend zijn. Ook zou men bij een eventuele herdruk kunnen overwegen de wapens van opgeheven gemeenten op te nemen.

Van de Thesaurus 1473-1800. Nederlandse boekdrukkers en boekverkopers. Met plaatsen en jaren van werkzaamheid van de hand van J.A. Gruys & C. de Wolf (Nieuwkoop, De Graaf Publishers, 1989, (xxiii)293p., linnen [Bibliotheca Bibliographica Neerlandica 28], f 132,50) verscheen een tweede uitgebreide druk. Dit rijke boek geeft alfabetisch een lijst van Nederlandse drukkers en boekverkopers met plaatsen en jaren van werkzaamheid, gevolgd door dezelfde ongeveer 5730 namen, nu per stad geordend, dit alles voor de periode als hierboven in de titel vermeld. Voor de grondige, aanvullende bespreking van deze tweede druk door B. van Selm verwijs ik naar Dokumentaal 19(1990), p. 11-21.

F.W. Kuyper