De Boekenwereld. Jaargang 6

[p. 76]

Agenda

Tentoonstellingen

Ontmoetingen in het rijksprentenkabinet

Tot en met 21 januari 1990 zijn in de prentenzalen van het Rijksmuseum, onder de titel Ontmoetingen, meesterwerken van teken- en prentkunst te zien uit de beroemde Graphische Sammlung Albertina in Wenen en het Rijksprentenkabinet zelf. Inzendingen uit de beide verzamelingen zijn groepsgewijs tegenover elkaar geplaatst. In chronologische volgorde ontmoeten hier elkaar: Meester E.S. en de Meester van het Amsterdamse kabinet; Albrecht Dürer en Hendrick Goltzius + Jacques de Gheyn; Albrecht Altdorfer en Hercules Segers; Peter Paul Rubens en Jean-Antoine Watteau; Rudolf von Alt en Johannes Bosboom + George Hendrik Breitner; Jan Toorop en Gustav Klimt + Egon Schiele.

Temidden van deze groepsgewijze opstelling is voor Rembrandt een centrale plaats ingeruimd: met tien tekeningen uit beide collecties is hij de ruimst vertegenwoordigde kunstenaar. In de tentoonstelling zijn hoogtepunten uit elk der beide prentenkabinetten samengebracht in hun onderlinge relatie, die telkens van aard kan verschillen. Soms zijn het prentkunstenaars die elk een andere richting in de kunst van hun tijd vertegenwoordigen: de virtuoze graveur E.S. tegenover de spontane drogenaald-kunstenaar die naar het Amsterdams Kabinet is genoemd. Dan weer gaat het om protagonisten van eenzelfde beweging in elk der beide landen: Toorop en Klimt. Of om twee kunstenaars uit verschillende eeuwen, waarbij de eerstlevende de latere diepgaand heeft geïnspireerd: Rubens en Watteau. Tezamen 83 meesterwerken van de 15de tot in de 20ste eeuw.

De begeleidende catalogus kost f 39,90.

adres: Stadhouderskade 42 (rechter hoofdingang), Amsterdam.
geopend: t/m 21 januari, dinsdag t/m zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 13.00-17.00 uur.

De aap uit de Mao

Tot en met 4 maart 1990 toont de Atlas Van Stolk een keuze uit de eigen collectie. Op de tekeningen en prenten zijn spreekwoorden en zegswijzen te zien zoals die in diverse eeuwen werden uitgebeeld. De meeste aandacht krijgt de politieke tekenaar L.J. Jordaan (1885-1980).

Op de tentoonstelling zijn tekeningen en prenten die hetzelfde spreekwoord uitbeelden bij elkaar gehangen. Zo zijn er drie afbeeldingen van het spreekwoord ‘Nieuwe bezems vegen schoon’ te zien: een ets uit 1640, één uit 1810 en een tekening van Jordaan uit 1935.

De politieke tekeningen van L.J. Jordaan vormen een belangrijk deel van de tentoonstelling. Dat is niet zo verbazend wanneer men weet dat van de ruim 2000(!) tekeningen van Jordaan in de Atlas Van Stolk er 200 over spreekwoorden en gezegden gaan. Jaar in jaar uit illustreerde hij het wereldgebeuren in onder andere De Groene, Vrij Nederland, en Het Parool. Zijn tekeningen geven een speels beeld van de vaderlandse en de wereldgeschiedenis tussen ongeveer 1930 en 1960. De titel van de tentoonstelling Aap uit de Mao is naar een tekening van Jordaan uit 1950, toen bleek dat in de Korea-oorlog Chinezen meevochten aan Noordkoreaanse zijde. Naast een blik op de wereldgeschiedenis biedt deze tentoonstelling een ieder de gelegenheid zijn of haar kennis van Nederlandse spreekwoorden en zegswijzen uit te breiden!

adres: Korte Hoogstraat 31, Rotterdam.
geopend: t/m 4 maart 1990, dinsdag t/m zaterdag 10.00-17.00 uur, zon- en feestdagen 13.00-17.00 uur.

Portretten van honderdjarigen 1600-1900

Iemand die honderd jaar wordt, kan op zijn of haar verjaardag steevast rekenen op het bezoek van de burgemeester uit de desbetreffende gemeente. De plaatselijke pers wijdt, meestal met foto, aandacht aan dit fenomeen. Landelijke dagbladen memoreren regelmatig de oudste Nederlanders. Naast historische feiten die de honderdjarige heeft beleefd, komen daarin ook de lichamelijke capaciteiten aan de orde: breit nog zonder bril, nog gezond als een vis en nog steeds op de fiets.

Het aantal mensen dat honderd jaar of ouder wordt, neemt zo snel toe dat dit verschijnsel devalueert van iets heel bijzonders tot iets dat velen in hun omgeving zullen gaan meemaken. In de afgelopen eeuwen was een honderdjarige zo'n bijzonderheid dat velen door een kunstenaar in tekening of prent of op een schilderij werden vereeuwigd. Soms was het portret voorzien van een levensschets. In Nederland zijn uit de periode 1600-1900 ca. 100 afbeeldingen van 55 verschillende honderdjarigen bekend. Halverwege de 19de eeuw deed de fotografie zijn intrede. Behalve om de nieuwswaarde werden toen foto's van honderdjarigen verkocht waarvan de gelden bestemd waren voor het ‘behoeftige oudje’.

De tentoonstelling geeft een overzicht van drie eeuwen portretkunst: schilderijen, tekeningen en prenten, aangevuld met penningen, gelegenheidsdrukwerk, boeken en foto's, zowel van honderdjarigen uit Nederland als daarbuiten. Een deel van het tentoongestelde behoort sinds kort tot de collectie van het museum. Een van oorsprong 19de-eeuwse verzameling portretten van centinarissen, aangelegd door de kunstverzamelaar en kunstenaarsbiograaf A. van der Willingen Pzn., werd onlangs aan Teylers Museum geschonken. Zijn nazaten, de gebroeders Dyserinck, hebben rond de laatste eeuwwisseling de collectie aanzienlijk vermeerderd met foto's van hon-

[binnenkant achterplat]

derdjarigen, die soms in hun opdracht werden vervaardigd. De overige geëxposeerde werken zijn afkomstig uit particulier en openbaar bezit, en nog niet eerder tentoongesteld geweest. Bij de expositie verschijnt een publicatie. Prijs ca. f 17,50.

adres: Spaarne 16, Haarlem.
geopend: t/m 18 februari 1990, dinsdag t/m zaterdag 10.00-17.00 uur, zondag 13.00-17.00 uur.

Vrijheid onder druk

Het Nederlands Persmuseum is verhuisd naar het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Het opende zijn deuren op 14 december met de tentoonstelling ‘Vrijheid onder druk; Persvrijheid in Nederland’. Hier wordt een impressie gegeven van de vrijheid van de periodieke pers, vanaf haar ontstaan aan het begin van de 17de eeuw tot heden. Allereerst wordt er aandacht besteed aan de discussies die zich in de loop der eeuwen hebben afgespeeld rond het beginsel persvrijheid. Vervolgens wordt aangetoond dat de pers altijd rekenning heeft moeten houden met diverse krachten binnen de samenleving. Niet alleen de overheid, maar ook het geld, het buitenland, de lezer en de heersende taboes en gevoeligheden hebben elk hun grenzen gesteld aan de vrijheld van de pers. De tentoonstelling belicht de geschiedenis van de persvrijheid vanuit deze vijf invalshoeken. Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus. Prijs f 17,50.

adres: Cruquiusweg 21, Amsterdam (te bereiken vanaf C.S. met bus 22).
geopend: t/m 1 maart, maandag t/m vrijdag 9.00-17.00 uur, zaterdag 9.30-13.00 uur.

Middeleeuwse miniaturen uit de noordelijke Nederlanden.

In het Rijksmuseum Het Catharijneconvent te Utrecht wordt t/m 11 februari 1990 een grote tentoonstelling gehouden van miniaturen die tussen 1400 en 1535 in ons land zijn vervaardigd als illustratie van handgeschreven boeken. Meer dan honderd meesterwerken van middeleeuwse Nederlandse kunstenaars zijn op deze expositie bijeengebracht. Sommige handschriften, met name uit particulier bezit, werden nooit eerder geëxposeerd. Omdat uit het begin van de 15de eeuw vrijwel geen geschilderde panelen bewaard zijn gebleven, vormen de miniaturen de enige bron van onze kennis van de Nederlandse schilderkunst uit die tijd. Beroemde schilders als Jan van Eyck en de gebroeders Limburg hebben juist als miniatuurschilders hun vak in ons land geleerd, voordat zij naar de beter betalende opdrachtgevers in het zuiden vertrokken.

Op de expositie wordt een min of meer chronologisch overzicht gegeven van de belangrijkste ateliers in steden als Utrecht, Delft en Haarlem. Ook de kleinere ateliers in West- en Oost-Nederland komen aan de orde. De handschriften worden telkens getoond rond de belangrijkste bewaardgebleven topstukken. Zo is er een groep rond het beroemde getijdenboek van Katharina van Kleef, het hoogtepunt van de Noordnederlandse miniatuurkunst, waarvan beide delen op de tentoonstelling te zien zijn. Andere handschriften zijn gegroepeerd rond de Bijbel van Evert van Soudenbalch, het Brevier van Beatrijs van Assendelft of het kleine fraai verluchte getijdenboekje van Margaretha van Kleef, waarvan de stijl geassocieerd wordt met het grafelijk hof in Den Haag.

Meer dan vijftig Europese en Amerikaanse musea, bibliotheken en particulieren hebben hun handschriften in bruikleen willen afstaan ten behoeve van deze expositie. Door de samenwerking met de Pierpont Morgan Library in New York komen alle belangrijke handschriften uit Amerikaans bezil, onder meer uit de Walters Art Gallery, het Paul Getty Museum en de Pierpont Morgan Library gedurende twee maanden naar Utrecht. De Engelstalige catalogus kost f 60,-.

adres: Nieuwegracht 63, Utrecht.
geopend: t/m 11 februari, dinsdag t/m vrijdag 10.00- 17.00 uur. zaterdag, zondag en maandag van 11.00-17.00 uur.

Over de auteurs

drs. a.a. boers (1948) is leraar klassieke talen en handelt incidenteel in boeken.

drs. j. burgers (1944) is kunsthistorica en werkzaam als assistent-conservator bij Museum Boymans-van Beuningen. Zij publiceerde over diverse Nederlandse illustratoren. In 1988 verzorgde zij de catalogus In de vier winden t.g.v. de tentoonstelling over de prentuitgeverij van Hieronymus Cock.

a h. gerits (1930) is antiquaar sinds 1950, thans te Amsterdam. Hij was vele jaren redacteur van De Antiquaar.

b. de graaf (1927) is antiquaar en uitgever te Nieuwkoop. Hij schreef enkele boeken op het terrein van het Nederlands humanisme in de eerste helft van de zestiende eeuw, de bibliografie en het antiquariaat. Ook leverde hij bijdragen aan vaktijdschriften zoals Folium, Quaerendo en De Antiquaar.

dr g.j. jaspers (1932) is wetenschappelijk hoofdmedewerker in de germanistiek aan de V.U. te Amsterdam. Zijn dissertatie en een aantal artikelen van zijn hand in binnen- en buitenlandse wetenschappelijke tijdschriften behandelen aspecten (w.o. bibliografische) van de laat-middeleeuwse volksboeken. In 1988 publiceerde hij een uitgebreide beschrijving van het incunabelenbezit van de Stadsbibliotheek in Haarlem: De blokboeken en incunabelen in Haarlems Librij.

prof. mr. h. de la fontaine verwey (1903) was van 1941 tot 1968 bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam; van 1954 tot 1974 hoogleraar in de wetenschap van het boek. Hij publiceerde onder meer Uit de wereld van het boek (3 delen) verzamelde studies over de geschiedenis van het boek.

drs. c.h. schuckman (1959) is kunsthistoricus en werkt aan Hollsteins Dutch & Flemisch etchings, engravings and woodcuts, ca. 1450-1700.

c schuckink kool (1945) bezoekt al 30 jaar antiquariaten en beurzen op zoek naar aanvullingen voor zijn verzameling Carrolliana. Sinds enige jaren heeft hij een (besloten) antiquariaat; daarnaast werkt hij als redacteur bij een uitgeverij. Hij is één der oprichters en tevens voorzitter van de BOB.

b c. sliggers (1948) is hoofd Presentatie van Teylers Museum te Haarlem. Hij publiceerde boeken en artikelen op historisch en kunsthistorisch gebied met het accent op Haarlem en de achttiende eeuw.