De behandeling van de affiches
Toen de collectie arriveerde is eerst een grote schifting gemaakt tussen de affiches die zeer urgent een behandeling behoefden (de zogenaamde tape-affiches) en de exemplaren, waarvan de behandeling nog even kon worden uitgesteld.
De behandeling valt in verschillende fasen uiteen. Nadat het affiche gefotografeerd is, vindt allereerst een zogenaamde ‘droge behandeling’ plaats: Vuilstrepen en dergelijke worden met een kruimelgum weggewerkt. Dan wordt de tape losgehaald. Deze is na verhitting door een föhn vrij gemakkelijk los te trekken. De achtergebleven lijm wordt met terpentine opgelost en weggekrabd. Lijmresten worden zoveel mogelijk opgelost in een bad met aromaatvrije kerosine. Omdat zowel terpentine als kerosine brandgevaarlijk en schadelijk voor de gezondheid zijn, worden deze handelingen onder permanente afzuiging in een speciale kast verricht.
Een kerosinebad roept niet direct associaties op met een droge behandeling, maar omdat herbij de papiervezels niet door vocht opzwellen, beschouwt men deze toch als droog. Na het kerosinebad dampen de affiches een etmaal uit in een afzuigkast. Hierna volgt de ‘natte behandeling’. Want naast de schade veroorzaakt door de lijm, lijden de meeste affiches ook nog onder de verzuring van het papier. Door een complex van factoren, waarvan de samenstelling van het papier en externe factoren als luchtvochtigheid, temperatuur en luchtverontreiniging de belangrijkste zijn, kan papier verzuren. De structuur van het papier wordt door de verzuring langzaam afgebroken en in de ergste gevallen wordt de buigzaamheid gereduceerd tot nul: het papier brokkelt dan bij hantering eenvoudig af. Houthoudend papier, sinds 1840 uit grondstoffenschaarste geboren, degenereert, zeker als het terwille van de beschrijf-, c.q. bedrukbaarheid een harsaluinlijming heeft ondergaan. Papier gemaakt uit goede grondstoffen, zoals lompen, verzuurt ook, maar met minder dramatische gevolgen.
In de oorlogsperiode waren goede grondstoffen hoe langer hoe moeilijker te verkrijgen. Men gebruikte allerlei materialen voor de papierbereiding. Als gevolg hiervan lijden nogal wat affiches aan verzuring. Zolang het papier nog een gezonde ‘innerlijke’ structuur heeft, kan het door ontzuren gered worden. Het verzuringsproces wordt stopgezet door het papier een behandeling met een basisch zout te geven. Dit neutraliseert de zuren en maakt ze onschadelijk. Door een soort overdosering wordt bovendien een buffer ingebracht die verzuring in de toekomst kan opvangen. De affiches worden allemaal ontzuurd met behulp van magnesiumcarbonaat. Dit zout wordt in een met water gevulde hogedrukcilinder omgevormd tot magnesiumcarbonaat door er koolzuurgas doorheen te voeren. Dit goed oplosbare magnesiumbicarbonaat wordt in nevelvorm op de affiches gespoten. Na verdampmg van het koolzuur blijft het magnesiumbicarbonaat in het papier achter. Om een optimaal resultaat te verkrijgen dient het papier eerst een half uur gespoeld te worden in water van ongeveer 40° Celsius. Dit zorgt voor het losweken van de vuilresten en afgebroken cellulosevezels doordat het netwerk van vezels opzwelt. Deze zwelling maakt het ook mogelijk dat het magnesiumcarbonaat beter in het papier doordringt. Natuurlijk kan deze methode niet worden toegepast als op het affiche watergevoelige inkten of kleurstoffen zijn gebruikt. In dat geval vindt de ontzuring plaats op een vacuümtafel. Daarop wordt een oplossing van alcohol en in water opgelost magnesiumcarbonaat door het papier heengezogen. Door deze zuigtechniek en het feit dat alcohol veiliger is voor watergevoelige stoffen kan worden voorkomen dat de inkt en de kleuren uitbloeden en wegspoelen. Als de affiches weer droog zijn, wordt de ‘mechanische’ schade aangepakt: het repareren van
scheuren en het opvullen van gaten in het papier. Voor deze reparaties wordt Japans papier gebruikt dat door de lengte van de vezels waaruit het is opgebouwd, uitstekend voor restauratiedoeleinden geschikt is. Affiches die in slechte staat verkeren, worden gedoubleerd, dat wil zeggen dat ter versteviging over de hele achterzijde met waterdunne stijfsel een laag Japans papier wordt aangebracht. Aan het ende van de behandeling worden affiches gevlakt, want door de natte behandeling is het papier bobbelig geworden. Ook eventueel al aanwezige kreuken kunnen door het vlakken worden weggewerkt. De affiches worden licht bevochtigd, tussen vellen filtreerpapier gelegd en met planken verzwaard. Na een etmaal zijn ze droog en vlak. De ‘herboren’ affiches worden tenslotte opgeborgen in ladenkasten. Een liggende berging belast het papier het minst, maar daar staat tegenover dat wanneer de affiches geraadpleegd worden, dat met de grootst mogelijke zorg dient te geschieden om nieuwe ‘mechanische’ schade te voorkomen. Van elk affiche wordt een documentatiekaart bijgehouden waarop precies staat aangegeven welke behandelingen zijn toegepast, zodat daar in de toekomst rekening mee gehouden kan worden. Met de aan het begin van de behandeling gemaakte foto's vormen deze documentatiekaarten, samen met het bestaande documentatiesysteem van het RIOD, waarvan zich een duplicaat op de KB bevindt, een goede basis voor wetenschappelijk onderzoek.
Auteursrechtelijk beschermd
