De Boekenwereld. Jaargang 1

Beurzen

Zesde Europese Antiquarenbeurs

Van donderdag 7 maart tot en met zondag 10 maart vond voor de zesde maal de Europese Antiquarenbeurs plaats, in het Marriotthotel te Amsterdam. Deze beurs, georganiseerd onder auspiciën van de Nederlandsche vereeniging van antiquaren, mag de belangrijkste beurs in z'n soort in Nederland genoemd worden. Vier dagen lang zijn er boeken en prenten van hoge kwaliteit en zeldzaamheid te zien en te koop. Er deden 41 exposanten mee, waaronder acht buitenlanders. Dat laatste getal was wat kleiner dan andere jaren, omdat gelijktijdig een beurs in Edinburgh werd georganiseerd, zodat een aantal Engelse handelaren dat traditioneel op het Mariott aanwezig is, nu verstek had laten gaan. De beurs werd bezocht door 2.500 bezoekers, die samen zorgden voor een omzet van ongeveer één en een kwart miljoen gulden.

De beurs werd donderdagavond 7 maart officieel geopend met een causerie, gehouden door prof. dr. E. Braches, bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam. Zijn interessante, door velen beluisterde betoog laten we hieronder integraal volgen.

Antiquaren hebben mij altijd geïmponeerd. The Redemption of the Red Indian Savages by a Man of God (Texas 1830) is niet het boekje dat de gemiddelde geleerde uit het guldensbakje pakt. Daar krijgt hij de kans niet voor! Een beetje antiquaar weet al dat Texassiana ‘collectors item’ zijn. De echte antiquaar weet bovendien dat er van dit werkje maar drie exemplaren gereedlagen toen de drukker onder het scalpeermes raakte. Diezelfde antiquaar zal bij het vinden van een incompleet exemplaar van Lucianus’ Dialogui et Alia Malta Opera (1522) onmiddellijk denken aan wat de Brunet leert: dat in vele exemplaren van dit boek door de censor bladen zijn uitgescheurd.

Niet alleen om deze reden ben ik geïmponeerd door echte antiquaren. Ik kom onder de indruk omdat zij met hun kennis niet te koop lopen. De werkelijke antiquaar draagt bij tot de wetenschap maar blijft op de achtergrond, ook al weet hij (of zij) zich zonder moeite te bewegen op de Gutenbergmelkweg. De echte antiquaar weet wat het bijzondere, het unieke is van juist dit boek of dat exemplaar. De echte antiquaar weet al die gegevens ook te plaatsen in een cultureel verband. De antiquaar moet boeken tot leven brengen en daardoor de belangstelling ervoor wakker maken en aanwakkeren. De echte antiquaar en de echte beoefenaar van wetenschap inspireren elkaar, ze vuren elkaar aan.

[p. 29]

Prof. mr. H. de la Fontaine Verwey getuigt hiervan:

Ook antiquariaten bezocht ik trouw. Daar deed ik meer boekenkennis op dan in bibliotheken. Veel leerde ik van Menno Herzberger, toen de ‘prins’ van de oude boekhandel, van dr. Abraham Horodisch, even wijs als geleerd, die in 1934 zijn vermaarde boekhandel ‘Erasmus’ opende, en van vele mindere goden. Het meest trok mij het antiquariaat van Salomon Israel, die zich juist in de Leidsestraat gevestigd had (...). In het antiquariaat in de Leidsestraat kreeg ik op zekere dag in 1939 een ‘coup de foudre’. ‘Saal’ hield mij een in kalfsleer gebonden foliant voor met een onbegrijpelijke titel en daaronder de kapitalen H.N. ‘Weet je wat dat betekent?’ vroeg hij uitdagend. Ik wist het niet, hij wel: Hendrik Niclaes, de stichter van het Huis der Liefde (...). Deze uitdaging had tot gevolg, dat ik mij grondig ging verdiepen in de geschiedenis van het Huis der Liefde.

Het volksgeloof wil dat het antiquariaat tot welstand voert. Maar wat schrijft Bernard Quaritch op 19 december 1874 daarover aan Frederik Muller?

Wanneer U en ik uitgevers zouden zijn van populaire literatuur dan zouden onze naarstigheid en commerciële talenten schitterender resultaten voor ons hebben opgeleverd.

En zonder risico is het vak evenmin. Van de beroemde dr. Samuel Johnson wordt bericht dat hij tenminste eenmaal in zijn leven het boek in zijn meest fysieke vorm heeft gebruikt om er een aanslag op een antiquaar mee te plegen. (Wanneer ik goed geïnformeerd ben werd het voorwerp, een zware zestiendeeeuwse Griekse bijbel, in 1977 geveild). Ook geestelijk is het beroep niet zonder risico. Schrijft diezelfde Quaritch niet aan dezelfde Frederik Muller over het droevig lot van antiquaar-bibliograaf Lowdes, die alle boeken van de wereld systematisch wilde catalogiseren, maar na voltooiing van het deel Theologie (het eerste deel) krankzinnig werd? Lowdes stierf in 1843.

Frederik Muller (1817-1881) is gelukkig aan het eerste ontsnapt. Daardoor mag hij nu gelden als lichtend voorbeeld van de geleerde handelaar. Hans Furstner schrijft over hem dat hij het boekenvak het hoogste van alle takken van handel achtte. De boekhandelaars en uitgevers vond hij: ‘de krachtigste medewerkers tot de voortgang der beschaving’. Frederik Muller stelde niet alleen bibliotheken samen als zijn eigen collectie van 10.000 door P.A. Tiele beschreven Nederlandse pamfletten.

Wie denkt, bij het horen van Mullers naam ook niet aan de Beredeneerde beschrijving van Nederlandse historieplaten, zinneprenten en historische kaarten (opgedragen aan de Universiteit van Amsterdam) en de Beschrijvende catalogus van 7000 portretten van Nederlanders? Wie denkt bij Frederik Muller niet aan dat eerste initiatief tot, en de eerste inbreng in, die rijkste van alle bibliotheken over het boek, de Bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels? En hoe kunnen we het Frederik-Mullerfonds vergeten, dat door deze aartsbibliograaf gesticht is om het bibliografen mogelijk te maken hun krachten te wijden aan het bewerken van verschillende gedeelten der Nederlandse bibliografie.

De eminente inbreng van Muller weerspiegelt zich in de activiteiten van twee generaties Nijhoff. Bij de naam Martinus Nijhoff (1826-1894) denken we aan Bibliografische

1. Portret van Frederik Muller gemaakt in opdracht van het Koninklijk oudheidkundig genootschap door P.J. Arendzen (detail). Deze tekening werd in februari 1881, dus na de dood van Muller (4 januari 1881) vermoedelijk naar een foto gemaakt.
Koninklijk oudheidkundig genootschap, Amsterdam

[p. 30]

Adversaria, aan de Monuments Typographiques des Pays Bas au 15me siècle en aan Campbells Annales: Bij de naam Wouter Nijhoff aan het Tijdschrift voor boek- en bibliotheekwezen en Het boek, en vooral ook aan Nijhoff-Kronenbergs bibliografie van Nederlandse postincunabelen.

Menno Herzberger zet na de oorlog deze traditie voort met uitgaven als Hellinga's Fifteenth century printing types of the Low Countries en Vervliets Sixteenth century printing types. De Menno-Herzbergerprijs eert sinds vele jaren Nederlandse bibliografen en de stichter.

Aan Nico Israel danken wij het Engelstalige Quaerendo, als internationaal georiënteerde opvolger van Het boek. Aan hem danken wij ook I.H. van Eeghens monumentale De Amsterdamse boekhandel in de achttiende eeuw, H. de la Fontaine Verwey's Uit de wereld van het boek, Wilsons The making of the Gutenberg Chronicle, de Wall-maps of the 16th en 17th centuries en de vele andere uitgaven die de kennis van het boek op internationale schaal hebben verrijkt.

In de door B. de Graaf uitgegeven reeks Bibliotheca Bibliographica schittert sinds 1983 de Census, inventarisatie, van incunabelen in Nederland.

De wetenschap van het boek in Nederland heeft in het grote en in het kleine veel te danken aan de inzet van antiquaren. Denkend aan J.H. Beijers’ kleine catalogus over het Art-Nouveauboek kom ik tenslotte op een essentiële taak van de antiquaar: het openleggen van nieuwe velden, nieuwe markten zo men wil voor boekenliefde en boekwetenschap. Het openleggen van nieuwe velden vergt eigen onderzoek, nieuwe investeringen van tijd en geld, fanatieke maar zorgvuldige collectievorming, en vooral aandacht voor het detail, ook daar waar dat commercieel (nog) niet loont. Het is zakelijk gezien in zekere zin ondankbaar werk, omdat de vruchten van de ontginning ook andere, collega's, concurrenten ten goede komt, die later gemakkelijk oogsten wat eens moeizaam gezaaid is.

Als voorbeeld hiervan noem ik het werk dat de Schuhmachers al decennia geleden aanvingen ten gunste van het modeme Nederlandse boek. Dankzij de omvang en diepgang van hun collectievorming en hun zorgvuldige beschrijving (zelfs van het commercieel onaantrekkelijke) zijn hun catalogi verrassende uitdagingen aan de onderzoeker. Steeds weer blijkt immers dat de stand van wetenschap moet worden bijgesteld op de door hen geregistreerde werkelijkheid. Het is pionierswerk als dat van Frederik Muller. Op die wijze, niet door snelle circulering van losse exemplaren, worden nieuwe velden voor collectioneurs en voor de wetenschap vruchtbaar gemaakt.

Dat ook het jongste Nederlandse antiquariaat belangstelling heeft voor het boek, staat zonder meer vast. Getuigt daarvan niet de bibliografie van Sub Signo Libelli, door Reflex uitgegeven?

Wie van de hier aanwezige jongeren zal uitgroeien tot een Frederik Muller, een Nijhoff of een Herzberger? Wie worden op rij de pioniers, de geleerde boekhandelaren, de echte antiquaren in die vorm die mij zo imponeert? U bent, krachtens Frederik Muller ‘de krachtigste medewerkers tot de voortgang der beschaving’. Zoiets schept verplichtingen.

Ik wens u daarom van harte alle goeds in zaken en in geleerdheid, en verklaar de zesde European antiquarian bookfair voor geopend.

Antiquarenbeurs in Arnhem

Het is al eerder in dit blad gesignaleerd: het aantal antiquarenbeurzen dat in Nederland georganiseerd wordt, neemt hand over hand toe. Dat juichen velen, inclusief ondergetekende, toe, al moeten het er niet té veel worden, dacht ik.

Onder de naam ‘Boekenvondst ‘85’ werd voor de eerste maal een antiquarenbeurs in Arnhem, in de Rijnhal, georganiseerd, op zaterdag 23 en zondag 24 maart. Initiatiefnemer is uitgeverij en antiquariaat ‘Fine and rare books’ uit Wageningen, waarachter de heer J. Samshuijzen schuil gaat. Er was mooi verzorgd foldermateriaal met veel goede informatie, al vond ik de tekst hier en daar wat ‘oubollig’ (‘Buitengewone, gebruikte en antiquarische boekenbeurs’) en soms wat pretentieus (‘Wij hopen met deze beurs een begin te maken om de handel in buitengewone, gebruikte en antiquarische boeken wat opener en toegankelijker te maken voor handelaren en partikulieren’).

Er waren 39 exposanten die in de zeer grote Rijnhal alle ruimte hadden. Iets meer intimiteit vind ik zelf wat gezelliger, ik hoorde daarentegen ook geluiden dat het op deze manier makkelijker snuffelen was. Onder de deelnemers telde ik er vijf die ook op de beurs in het Marriotthotel te Amsterdam te zien zijn/waren en dertien die in Haarlem acte de présence geven/gaven. Wat de kwaliteit van het gebodene aangaat: de bovenaangehaalde qualificatie gaf de werkelijkheid weer, met iets meer nadruk op het ‘tweede-handse’ boek. Dit soort beurzen is niet vergelijkbaar met bijvoorbeeld die in het Marriothotel en pretendeert dat ook niet. Het is het type ‘snuffelbeurs’, veel rijp en groen dooreen, met grote kans op ‘vondsten’, vooral als je vroeg bent.

Op de beurs werd een nuttig boekje ten doop gehouden: Boekenvondst '85: antiquariaten & tweedehandsboekwinkels in Nederland. Het is samengesteld door Jelle Samshuijzen en Rienkje van der Werff van de organiserende uitgeverij. Volgend jaar verschijnt een nieuwe druk met aanvullingen waarin ook België opgenomen zal worden.

De heer Samshuijzen was tevreden over het bezoekersaantal en de meeste deelnemers waren naar zijn zeggen (zeer) tevreden. Het ligt in de bedoeling de beurs twee maal per jaar te organiseren; de volgende is gepland in eind oktober.

F.W. Kuyper