De Boekenwereld. Jaargang 1

[p. 26]

Veilingen

Burgersdijk & Niermans, Beijers en Van Gendt

Drie veilingen in de memorabele wintermaanden van 1985: Burgersdijk & Niermans te Leiden van 19-21 februari; Beijers, Utrecht op 26 en 27 februari; Van Gendt, Amsterdam tot slot op 12 en 13 maart.

Burgersdijk week voor het eerst van een lange traditie af: veilingen in mei en december. Vaste veilingbezoekers hebben dat wellicht niet betreurd, want in december is het veelal dringen geblazen. ‘Jetzt kommt die Schlagzahne’ zei een collega uit Duitsland mij eens over zijn december-omzet in spé, daarmee de drukte en willigheid van de decembermaand in het antiquariaat van zijn kant kenschetsend. Maar ook in februari wil men blijkbaar wel kopen, want de heer Kleefstra, opvolger van veilingmeester Douma die gebruik maakte van de vut-regeling, was zeer tevreden. De 2433 nummers gaven het gemêleerde beeld te zien dat we van dit huis gewend zijn, met daarin als opvallende sectie een collectie Groningen en Oost-Friesland, die gretig aftrek vond bij particulieren, handel en instituten. Een Exil eerste druk Roth, Die Geschichte von der 1002 Nacht, Bilthoven 1939, bracht de lieve som van f 325,- op. Een eerste druk De verliefde ezel van Couperus, met een kleine gesigneerde opdracht van de auteur aan W. Timmermans ging voor f 1.000,- ‘naar één van de bekendste Couperus-verzamelaars’, zoals de heer Kleefstra hoffelijk uitdrukte. In totaal 94 banden Gazette des beaux-arts, Parijs 1859-1905 werd voor f 14.500,- door Benjamins gekocht. De volgende veiling zal plaats vinden in september, met daarin een grote collectie studies Engelse letterkunde van middeleeuwen tot nu, afkomstig uit de bibliotheek van de vu-emeritus prof. Toppen.

Ook bij Beijers geen opvallende collecties. Relatief goed vertegenwoordigd was de Amerikaanse en Engelse moderne literatuur, afkomstig uit de boekerij van wijlen Jacques den Haan, bij leven productief en veelgelezen criticus (Still) talking shop, Milleriana, Monnikje Lederzak) en vurig pleitbezorger van de Anglicaans/Amerikaanse letteren. Zijn negende druk van Joyce's Ulysses, Parijs 1927, met beschadigde omslagen, zonder rug, losliggend en nog wat onvolkomenheden, maar mét een opdracht van de schrijver aan zijn leraar Russisch en voor enige tijd aanstaande schoonzoon A. Ponisowsky, steeg tot f 1.600,- (800,-/900,-). Een zeer grote collectie Vrouwe en Heer Bilderdijk in 150 niet uniforme halflederen banden plus nog wat secundaire studies werd afgeslagen op f 4.500,- (2.500,-/3.000,-) en dat is een mooi bedrag. Een erg fraai door Buckland Wright geïllustreerde tekst van Swinburne (Dolores) ging voor driemaal de schatting: f 700,-.

In de vorige aflevering van deze rubriek bracht ik de uitslagen van twee zeldzame boeken die nu weer te koop waren bij Beijers. Bereikte de Timmermans/Pieck map Het oude stille Begynhof van Lier bij Van Stockum in december 1984 f 1.200,-, nu ging een ander exemplaar van de in totaal 75 gedrukte weg voor f 1.700,-. Het verschil kan eventueel verklaard worden met het extraatje bij Beijers: twee ansichtkaarten van Anton Pieck uit Italië aan Felix Timmermans. Het andere werk betreft het boek waar ik wat weemoedig over schreef, namelijk het door Sepp uitgegeven Afbeelding der Marmor Soorten, 1776, met 100 handgekleurde platen. Nu verwierf antiquariaat Junk zich het boek wél en nog voor f 300,- minder dan Goldschmidt in december bij Van Gendt betaalde, voor f 8.200,- (2.000,-/2.500,-). Dit exemplaar zat in een lelijke bibliotheekband, zodat ik het Van Gendt exemplaar in een zeer redelijk contemporaine band eigenlijk nog iets goedkoper vind. Voor wie zich afvraagt hoe twee zo zeldzame boeken opeens tweemaal achtereen op een veiling opduiken: dat is vaak toeval, soms opzet. Wie van een hoge opbrengst hoort voor een boek dat hij/zij zelf ook bezit, wil nog wel eens een (gelimiteerd) kansje wagen. De verschijning, ten tweede male, van de Marmor Soorten was denk ik zeker toeval, namelijk afkomstig van een openbare bibliotheek uit Hilversum, waarvan ik de stempels in meer fraaie, oude boeken op deze veiling tegenkwam. De volgende veiling bij Beijers zal in juni aanstaande gehouden worden. Wellicht met de Escher prent die in de catalogus van deze veiling abusievelijk als oorspronkelijke tekening omschreven was en daarom teruggenomen. Dat zal zeker nog een bedrag opleveren, maar ongetwijfeld niet de geschatte f 25.000,-/35.000,- die nu in de catalogus stond vermeld.

De veiling bij Van Gendt omvatte 1288 nummers boeken, waarvan 15 manuscripten en 544 oude boeken. Ik vond er erg veel mooie boeken bij. Zo viel er in één weekend op twee plaatsen in Amsterdam een hoop schoons te zien, want tijdens de kijkdagen organiseerde de Nederlandse Vereeniging van Antiquaren ook de jaarlijkse European Antiquarian Bookfair in het Marriott hotel. Er was een uiterst fraai en zeldzaam manuscript van de kunstschilder en rederijker Jan Siewertsz. Kolm (1589-1637), 186 bladen met 77 gouaches en (gewassen) pentekeningen, met een autobiografie in verzen, drama, poëzie in alle toen gebruikelijke genres. Een manuscript van deze omvang en kwaliteit mag met recht minstens uiterst zeldzaam genoemd worden. Het schoot ver voorbij de schatting (20.000,-/30.000,-) naar f 64.000,-, betaald door het gemeentearchief Amsterdam. Er vielen dan ook

[p. 27]

veel Mokumse bijzonderheden te genieten in dit unieke opus van een geboren Amsterdammer. Een getijdenboek (Vostre, Parijs, 1507) en een Venetiaanse incunabel gedrukt door Liechtenstein, 1490 (Balbus Januensis, Joh. Catholicon) gingen beide naar de handel: de eerste voor f 5.500,- (4.000,-/6.000,-) naar Erasmus, de tweede naar Rosenthal voor f 3.200,- (3000,-/3.500,-). Een Hendrik de Haas, De boekbinder (Dordrecht 1806) met 8½ i.p.v. 9 platen bracht toch nog f 340,- op. Een Cats, Ouderdom, Buyten-Leven en Hof-Gedachten, op Sorgh-Vliet, Amsterdam, 1656, met de Van de Venne/De Passe platen, in een erg mooie band met sloten en hoekstukken ging voor f 1.500,- (800,-/1.000,-). De Natuurlijke historie van Holland (Amsterdam 1769-1811), een fraaie uniforme set in dertien banden, mét de vaak ontbrekende platen ‘Harddraverij om de Gouden Zweep’ en ‘Holl. Ysschuitjes op de Zaan’ ging voor f 1.900,- naar Junk. Roesel von Rosenhof, Natuurlyke historie der insecten, met 384 handgekleurde platen werd voor f 10.000,- (6.000,-/8.000,-) eigendom van D. Schierenberg. Medio juni veilt Van Gendt wederom, onder andere kunst en natuurlijke historie.

F.W. Kuyper

Veilingen in België

In Brussel zijn twee veilinghuizen actief: Boekhandel Simonson n.v., Charleroise Steenweg 227, 1060 Brussel met het accent op moderne, vooral Franstalige boeken en Boekhandel Louis Moorthamers, Lesbroussartstraat 124, 1050 Brussel, die overwegend oude boeken onder de hamer brengt. Bij beide veilingen dient 21% opgeld betaald te worden. De eerste veilt nagenoeg maandelijks een 400-tal nummers, de laatste houdt het bij drie à vier aucties van ongeveer 300 items, per jaar.

Boekhandel L. Moorthamers heeft het veilingjaar 1985 in februari fors ingezet met het aanbod van Boeken voortkomende uit de bibliotheek van Graaf de Launoit. Eerste deel: oude boeken en documentaire werken, en in een afzonderlijke cataloog van slechts tien nummers Belangrijke atlassen. Boeken met koperprenten.

Ortelius' Theatrum Orbis Terrarum, Antwerpen, J. Moretus, 1601, f^o, kalfslederen band uit de tijd met op de rug resten van beschilderd papier, met 152 van de 153 kaarten, alle mooi gekleurd in de tijd, opende de dans voor 1.700.000 bf. Voor Mercators Atlas sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi, Amsterdam, J. Hondius, 1619, f^o, getrokken perkamenten band uit de tijd, 156 ongekleurde kaarten, Franse tekst, werd ondanks de restauraties, de plooien, de bruine bladen, de scheuren, het gat in de wereldkaart 1.200.000 bf neergeteld. In perfecte staat bevond zich La Germanie Inférieure, Amsterdam, P. Keere, 1621, klein f^o, achttiende-eeuwse kalfslederen band, rug versierd met verguldwerk. De 25 niet gekleurde kaarten - met de ‘Leo Belgicus’ - haalden op zachte poten de denderende som van 1.050.000 bf. Het kan verkeren. De veilingmeester had een - waarschijnlijk Duits - bod van 3 miljoen bf voor de 400 in de tijd gekleurde kaarten, plans en gezichten uit M. Seutters Atlas, Augsburg, 1749-56, plano, 2 kartonnen banden. Een mooi exemplaar van de Atlas méthodique et élémentaire van Buys de Mornas, Paris, 1761-62, vier vergulde kalfslederen banden in folio, met 263 gedeeltelijk gekleurde kaarten mocht bogen op 170.000 bf.

Een verzameling van 102 prachtige gekleurde en met goud gehoogde godsdienstige gravures, marges afgesneden langs de plaatrand en gemonteerd, uit de zestiende en zeventiende eeuw onder andere door J. en R. Sadeler naar M. de Vos, Ph. Galle naar Strada, in een 4^o oblong Lortic-varkenslederen band met het wapen van Masséna, prins van Essling, zal de nieuwe bezitter ongetwijfeld veel kunstgenot verschaffen, in ruil voor 1.100.000 bf. Nog een raak resultaat tenslotte - van een crisis willen de bibliofielen niet horen - voor de eerste druk van de Pompa introitus... Ferdinandi Austriaci, Antwerpen, A. Thulden, ‘1641’, vergulde kalfslederen band uit de tijd, dat zijn intrede deed voor een luisterrijke 250.000 bf.

De te koop aangeboden boeken uit de collectie van Graaf de Launoit waren meer bescheiden, maar ook hier vallen een paar uitschieters te noteren. De Franstalige literatuur - Nederlandstalige was niet present - kreeg een gulle belangstelling: 30.000 bf voor Les oeuvres de Maistre Alain Chartier, Paris, P. Le Mur, 1617, 4^o, in vergulde rode marokijnband van de Samblanx en Weckesser, 50.000 bf voor de Receuil des oeuvres poétiques de Ian Passerat samengebonden met zijn Eloquentiae, Paris, L'Angelier, 1606, 8^o, in vergulde blauwe marokijnband van Trautz-Bauzonnet, 30.500 bf voor de poëzie ter gelegenheid van Napoleons huwelijk: l'Hymen et la Naissance, Paris, F. Didot, 1812, 8^o, in een vergulde rode langnervige marokijnband van Bozerian le Jeune, en ook nog 64.000 bf voor Voltaires La pucelle d'Orléans, Londres, 1775, 8^o, vergulde groene marokijnband uit de tijd, met 21 illustraties van Decaris en de ‘suite anglaise’ ofte de 18 afbeeldingen van Marillier.

Deze prijzen kunnen als voltreffers betiteld worden, maar welk superlatief moet men over de lippen brengen om de 400.000 bf te beschrijven die Maitre François Rabelais met zijn Oeuvres, Amsterdam, F. Bernard, 1741, drie vol. klein 4^o naar binnen haalde? De drie frontispicen, het kaartje, de 15 buitentekstplaten ontbraken uiteraard niet, evenmin trouwens als in het exemplaar dat enige jaren geleden bij Van Gendt à f 800,- van eigenaar wisselde. Was het het rode marokijn uit de tijd dat de gemoederen van de bieders in vuur en vlam zette? Het feit dat de ruggen verkleurd waren en dat deel twee door een paar roestvlekken ontsierd werd, heeft de rage niet aan banden kunnen leggen.

Johannes Tritheim en zijn Polygraphiae Libri Sex, Francforti, 1550, klein 4^o, sleepte dankzij een originele vergulde wild kalfsleren paneelstempelband - met monogram W.S. - 85.000 bf in de wacht. Het manuscript ‘Camps et ordres de Marches de l'Armée du Roy commandée par le M. le Maréchal de Luxembourg en Flandres. Et les camps de l'Armée des Alliez commandée par le Prince d'Orange’, 1691, klein

[p. 28]

8^o, papier, rode marokijnband, wist met zijn 32 kaartjes van kampen en slagorden 100.000 bf af te dwingen. Ook de graaf de Launoit-collectie vermocht de liefhebbers van gravures enigszins te voldoen. De verzameling van één anonieme aquarel en 109 etsen en gravures naar onder andere Cochin en Monsiau voor de werken van J.J. Rousseau, Paris, Duchesne, 1793, groot 4^o, vergulde rode langnervige marokijnenband van Cuzin, verleidde voor 175.000 bf. Pronkstukken echter zoals de 46 potloodtekeningen van Jean-Michel Moreau le jeune voor de uitgave van Kehl, of het album met de oorsponkelijke tekeningen van Charles Eisen voor La Henriade, beide behorend tot de precieuze Voltaire-verzameling die graaf de Launoit in 1954 aan de Koninklijke bibliotheek te Brussel schonk, waren niet van de partij.

De Nederlandstalige boeken waren uiterst schaars op deze veiling. Een merkwaardige Statenbijbel, Leyden, Weduwe ende Erfgenamen van J. Elzevier, 1663, gr. f^o, origineel blindgestempeld kalfsleer over houten borden, koperen knoppen en sloten, bevatte niet alleen de zes dubbelblad-kaarten, maar daarenboven 129 dubbelblad-gravures door C. Visscher, zodat hij goed was voor 235.000 bf. Lairesses Grondlegginge der Teekenkonst, Amsterdam, J. Hartig, 1727, kl. 4^o, vergulde gemarmerde kalfsleren band, op platten medaillon met ‘Vernuft en Vlyt’, werd hoog gewaardeerd met 9.000 bf. De 18.000 bf voor Les sceaux des Comtes de Flandres, Bruges, J.B. en L. Van Den Kerckhove, 1641, kl. f^o, verguld gemarmerd kalfsleer met op de platten het wapen van Markies van Caracena, lijkt niet duur, maar het ging wel om een exemplaar zonder de kaart van Vlaanderen.

Gelukkig bestaat een veiling niet louter uit hoogtepunten, waarbij het de boekminnaar met hunkerend hart en kleine portefeuille duizelig wordt, maar ook uit diepte- (uiterst zeldzaam) of middelpunten, waarvan de arme liefhebber een graantje kan meepikken. Er is wel geduld vereist en een beetje kennis. Zo zijn de Nederlandse veilingcatalogi voor de beginnende bibliofiel een waar houvast, de Belgische zijn dat minder, omdat ze de te veilen boeken maar al te dikwijls onvolledig beschrijven en de - bewuste - koper in het ongewisse laten. Maar wie schuwt vandaag de dag nog risico's?

Mare Cappaert