De Boekenwereld. Jaargang 1

[p. 31]

Agenda

Tentoonstellingen
Le magasin de l'univers

In het Koninklijk Paleis op de Dam te Amsterdam wordt in het kader van ‘La France aux Pays-Bas’ een tentoonstelling gehouden over Franstalige boeken die in ons land zijn uitgegeven. Tot de vroegste werken die op een Hollandse drukpers zijn gemaakt, behoort een grammatica in de Franse taal: Les vin parties doraison (1470-1480). Deze uitgave staat aan het begin van een lange reeks Franstalige werken die in de loop der eeuwen, vooral in de zeventiende en in de eerste helft van de achttiende eeuw, zijn uitgegeven. Veel Franse werken werden hier in Holland gepubliceerd, aangezien onze drukkerijen kwalitatief hoogwaardige produkten leverden. Uitgevers als Blaeu en Elzevier waren een begrip. Maar belangrijker nog was het klimaat van geestelijke vrijheid dat van oudsher ons land kenmerkte en waarover Descartes in een brief aan één van zijn vrienden opmerkte: in welk land ter wereld geniet men zo'n volledige vrijheid?

Op de tentoonstelling die van 14 juni tot en met 8 september gehouden wordt, is een scala aan Franse boeken te zien die in de loop der tijden in ons land gepubliceerd zijn. Vanzelfsprekend wordt een belangrijke plaats ingeruimd voor het werk van een aantal grote geleerden die in de zeventiende eeuw in ons land werkzaam waren. Van hen genoot onder meer René Descartes grote bekendheid. Zijn Discours de la méthode kan beschouwd worden als een fundamenteel boek voor de moderne filosofie. Maar ook Pierre Bayle was een wijsgeer van wereldformaat. Hij verbleef in Rotterdam en gaf daar onder andere zijn Dictionnaire historique et critique uit, één van de eerste encyclopedieën in een landstaal (het Frans). De artikelen in dit werk waren alfabetisch gerangschikt en voorzien van voetnoten en glossen.

Op de tentoonstelling wordt ook ruime aandacht besteed aan het werk van de filosofen van de Verlichting, die weliswaar in Frankrijk woonden, maar die hun geschriften toch via Hollandse uitgevers op de markt brachten. Voltaire, Rousseau en Montsquieu publiceerden allen verschillende van hun belangrijkste werken bij Hollandse uitgevers.

Ook de Franse literatuur zal op de tentoonstelling goed vertegenwoordigd zijn. Eén van de beroemde Franse romans uit de achttiende eeuw, Manon Lescaut van l'abbé Prevost, is niet alleen in ons land uitgegeven maar ook geschreven. Nog steeds wordt veel Franse poëzie in Nederland gepubliceerd. Zelfs ten tijde van de tweede wereldoorlog ging deze produktie, weliswaar clandestien, nog door. Zo zijn Baudelaire's Les fleurs du mal, Rimbauds Le bateau ivre en Mallermé's L'après-midi d'un faune in de oorlogsjaren in Nederland gedrukt.

Tenslotte zijn op de tentoonstelling ook veel voorbeelden te zien van goed verzorgde uitgaven van reisbeschrijvingen, atlassen en dergelijke die ons land in de zeventiende eeuw - om met Voltaire te spreken - maakten tot le magasin de l'univers.

adres: Paleis op de Dam, Amsterdam geopend: dagelijks van 12.30-16.00 uur.

1. De gazettier J.A. de la Font (? - 1685) toont La Gazette ordinaire d'Amsterdam. Tot ca. 1680 werden de meeste gazettes in Amsterdam uitgegeven, maar met de komst van de hugenoten ontstonden ook in Leiden (1680), Rotterdam (1683), Den Haag (1690) en Utrecht (1710) gazettes, die alle tot in de jaren 1780-1790 zouden voortbestaan. Onder Franstalige leiding beleefden deze kranten een ongekende bloei.
Gravure door P. Lombart naar H. Gascard.
Bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels, Amsterdam

[p. 32]

Verlaine in nederland

Van 14 juni tot en met 30 augustus wordt in de tentoonstellingszalen van de universiteitsbibliotheek van Amsterdam een expositie gehouden over het bezoek dat de Franse dichter Paul Verlaine van 2 tot 14 november 1892 aan ons land bracht. Op instigatie van de boekhandelaar J. Blok werd Verlaine door enkele Haagse kunstenaars, onder wie Philippe Zilcken, uitgenodigd een aantal voordrachten te houden in Den Haag, Leiden en Amsterdam. In Den Haag logeerde hij bij Zilcken en in Amsterdam bij Willem Witsen. Tijdens dit verblijf ontmoette hij verschillende beeldende kunstenaars en literatoren die elk op hun eigen wijze ‘Le Pauvre Lélian’ visualiseerden of beschreven. Zo maakten bijvoorbeeld Jan Veth, Jan Toorop en Isaac Israels enkele tekeningen van hem; Willem Witsen en Philippe Zilcken fotografeerden de dichter, terwijl Veth en Zilcken hem ook nog eens in prent brachten.

Van het bezoek stelde Verlaine later het boekje Quinze jours en Hollande samen. Hierin beschrijft hij van dag tot dag zijn ‘belevenissen’. Op de tentoonstelling zal aandacht besteed worden aan de initiatiefnemers Blok en Zilcken, aan de beeldende kunstenaars en letterkundigen die Verlaine tijdens zijn bezoek ontmoette en tenslotte zal getoond worden hoe het boekje Quinze jours en Hollande tot stand is gekomen. De indruk die dit korte verblijf van Verlaine op kunstenaars maakte, is lang blijven voortleven. Nog tientallen jaren later schrijven Kloos, Erens en Zilcken over dit gedenkwaardige bezoek.

Bij de tentoonstelling zal een platenboekje verschijnen waarin de meeste geëxposeerde werken en documenten gereproduceerd en becommentarieerd worden (prijs ca. f 20,-). Verder verschijnt bij uitgeverij Kwadraat een opnieuw vertaalde uitgave van Verlaines Quinze jours en Hollande.

adres: Singel 425, Amsterdam.
geopend: maandag tot en met vrijdag 9.30-13.00 en 14.00-1600 uur.

Nederlandse toneeltekeningen

In het Nederlands theater instituut zijn van 14 juni tot en met 20 augustus bijna honderd toneeltekeningen te zien uit de Collection Rondel (Bibliothèque de l'Arsenal) in Parijs. De tekeningen dateren uit het eind van de achttiende eeuw en worden toegeschreven aan Reinier Ziesenis, een zwager van Johanna Cornelia Ziesenis-Wattier, één van de meest gevierde actrices uit die tijd in Nederland. Het zijn schetsen, vaak met waterverf ingekleurd, van scènes uit toneelstukken, opera's en baletten die in de schouwburg in Amsterdam te zien zijn geweest. Voorbeelden daarvan zijn ‘Romeo en Julia’, ‘De barbier van Sevilla’, ‘De burgemeester’, ‘De deserteur’, ‘Hamlet’ en de balletten ‘Pigmalion’ en ‘De Vauxhall’. Deze serie toneeltekeningen is thans voor het eerst in Nederland te zien.

adres: Herengracht 166, Amsterdam. geopend: dinsdag tot en met vrijdag 10.00-17.00 uur; zaterdag en zondag 11.00-17.00 uur.

Margedrukkers in Den Haag

Van 1 juni tot en met 20 juli wordt in het Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum/Museum van het Boek en in de Koninklijke bibliotheek een dubbeltentoonstelling gehouden over ‘Drukwerk in de Marge’. Aanleiding tot deze manifestatie is het tienjarig bestaan van de Stichting Drukwerk in de Marge, waarbij de meeste Nederlandse vrijetijdsdrukkers en kleine persen zijn aangesloten.

De twee delen van de dubbeltentoonstelling hebben elk een geheel andere invalshoek. In het Rijksmuseum Meermanno wordt uitsluitend werk getoond van die margedrukkers die met loodzetsel werken en de bedoeling van de expositie daar is enerzijds om een zo breed mogelijk scala van dergelijke Nederlandse persen te tonen en anderzijds om aandacht te vragen voor het vaak zeer fraaie bibliofiele werk dat door deze margedrukkers wordt gemaakt. Overeenkomstig het werkterrein van het museum gaat het in deze expositie dus in het bijzonder om de uitvoering van de drukwerken.

De tentoonstelling in de Koninklijke bibliotheek daarentegen gaat geheel uit van de inhoud van de uitgaven, onafhankelijk van de vraag of ze uit lood gezet zijn, dan wel uitgevoerd in offset of stencil. Met name de rol van de margedrukkers ten aanzien van de verspreiding van literatuur komt daardoor duidelijk naar voren.

De tentoonstellingen maken duidelijk dat de drukkunst en met name de drukkunst in ambachtelijke vorm zich de laatste jaren mag verheugen in een steeds groeiende belangstelling, waardoor ook de nu jubilerende stichting een bloeiend bestaan leidt.

Bij de tentoonstellingen verschijnen twee publikaties: een brochure met toelichting bij de exposities en een boek waarin alle zelf drukkende marginale drukkers zijn vermeld met gegevens over hun pers en de achtergronden van hun werk.

adres: Prinsessegracht 30, Den Haag.
geopend: maandag tot en met zaterdag 13.00-17.00 uur; zon- en feestdagen gesloten.
adres: Prins Willem Alexanderhof 5, Den Haag.
geopend: maandag tot en met vrijdag 9.00-17.00 uur; zaterdag 9.00-12.00 uur.

Rembrandt in het rijksprentenkabinet

Ter gelegenheid van het verschijnen van de catalogus van de Rembrandt-tekeningen in het Rijksprentenkabinet worden van 19 juni tot en met 29 september zestig bladen van Rembrandt zelf en een groot aantal tekeningen van leerlingen en navolgers tentoongesteld.

De basis voor de Amsterdamse verzameling is gelegd door de aankoop van de Rembrandt-tekeningen uit de collectie van Jacob de Vos Jzn., die in 1883 werden geveild en door bemiddeling van de Vereniging Rembrandt zijn verworven. Hoewel een vrij groot aantal nu niet meer als Rembrandts wordt beschouwd, komen toch zeven belangrijke bladen uit de verzameling van Jacob de Vos Jzn.

[p. 33]

Bijna de helft van de groep die thans als eigenhandig wordt beschouwd, is afkomstig uit de collectie van dr. C. Hofstede de Groot. Het Rijksprentenkabinet, dat deze tekeningen al sedert 1906 binnen zijn muren had, verwierf de bladen na zijn dood in 1931. Tot dit ensemble behoort onder meer een imposante reeks bijbelse voorstellingen.

Een andere groep van acht tekeningen werd in 1949 aan het Rijksprentenkabinet geschonken door het echtpaar I. de Bruijn-Van der Leeuw, voorlopig echter onder de last van vruchtgebruik. In 1961 werden deze bladen eigendom van het museum. De overige tekeningen werden sedert het einde van de negentiende eeuw aangekocht en in een enkel geval aan het Rijksprentenkabinet geschonken.

De tentoonstelling geeft een representatief overzicht van Rembrandts tekenkunst met enkele onbetwiste hoogtepunten uit zijn oeuvre, zoals de ‘Naakte vrouw liggend tegen een kussen’. De toeschrijvingen vormen vaak een probleem. In de catalogus wordt in de teksten bij de verschillende tekeningen daarop ingegaan. Een vrij groot aantal bladen die tot dusver op naam van Rembrandt stonden, kunnen thans aan bekende leerlingen worden toegeschreven. Deze zullen in de andere delen van de catalogus van de Nederlandse tekeningen der zeventiende eeuw, die in de komende jaren zullen verschijnen, op naam van de betreffende leerling worden opgenomen. Een selectie uit deze tekeningen wordt nu toch tentoongesteld om het verschil respectievelijk de overeenkomst met Rembrandt te laten zien. In het Bulletin van het Rijksmuseum (nr. 2) besteedt de samensteller van de expositie, drs. P. Schatborn, speciale aandacht aan deze tekeningen. Onder de bladen van onbekende leerlingen en navolgers zijn er ook die aan Carel Fabritius, Aert de Gelder en Johannes Raven worden toegeschreven, maar voorlopig met een zeker voorbehoud. De tentoonstelling zal de gelegenheid bieden om de toeschrijvingen aan het oordeel van vakgenoten en kenners te toetsen.

In samenwerking met de nos-televisie is door Kees van Langeraad een 50 minuten durende film gemaakt met als titel ‘Rembrandt tekenaar’. Deze zal eind juni op de televisie worden uitgezonden en tijdens de tentoonstelling in het museum worden vertoond. In de film komen de verschillende facetten van Rembrandts tekenkunst aan de orde evenals de kwalitatieve verschillen tussen de authentieke tekeningen van hemzelf en die van leerlingen en navolgers.

adres: Stadhouderskade 42 (rechter hoofdingang), Amsterdam.
geopend: dinsdag tot en met zaterdag 10.00-17.00 uur; zondag 13.00-17.00 uur.