De Boekenwereld. Jaargang 1

[p. 20]

Boekbesprekingen

Misdaad in de bibliotheek
Alan Jay Lincoln, Crime in the library. A study of patterns, impact, and security (New York/London: R.R. Bowker Company, 1984, XII+179 blz. £24.00, ISBN 0-8352-1863-5).

Enige tijd geleden wilde ik eens de beschouwing van J. Nagtglas over ‘Eene rustplaats der bannelingen. De graven der Portugeesche Joden te Middelburg’ lezen, die in 1864 verscheen als Toevoegsel tot het Zeeuwsch Jaarboekje. Dit jaarboek bleek keurig in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam aanwezig, maar zonder het toevoegsel. Dit is geen op zichzelf staand geval. Ik verbaas me er wel eens over hoe vaak mij in de ub wordt meegedeeld dat een boek ‘weg’ is, of ‘zoek’. En dat wordt dan gezegd op een toon alsof het de gewoonste zaak van de wereld is.

Na lezing van Alan Jay Lincolns Crime in the library moet ik concluderen dat zoekraken, vernieling en diefstal van boeken inderdaad de gewoonste zaak van de bibliotheekwereld is, in ieder geval in de Verenigde Staten. Maar dit zijn niet de enige problemen op het criminele vlak waarmee openbare bibliotheken te maken hebben. Lincoln onderscheidt in zijn studie vier soorten misdaad: diefstal, opzettelijke beschadiging,. persoonlijke aanvallen en problematisch gedrag van bezoekers. Binnen deze vier categorieën brengt hij dan een verdere verfijning aan.

Misdaad in de bibliotheek wordt nog niet zolang als probleem onderkend. Hoewel diefstal en dergelijke natuurlijk al lang bestaande fenomenen waren is een in 1935 in het Library journal gepubliceerd artikel eigenlijk de eerste, vroege, aanzet tot problematisering van dit verschijnsel, dat toen door bibliothecarissen totaal niet besproken werd (wat overigens in bepaalde mate nog steeds het geval is). Dit heeft tot gevolg dat het onderzoek naar en de literatuur over misdaad in bibliotheken nog niet erg omvangrijk is.

In het eerste hoofdstuk probeert Lincoln met gebruik van een veelheid aan statistische gegevens vat te krijgen op misdaad op openbare plaatsen in het algemeen. In het tweede hoofdstuk probeert hij dit nogmaals maar dan aan de hand van meer toe-

PERCENTAGE OF PUBLIC LIBRARIES REPORTING CRIME AND DISRUPTION n=1657
	Number of Episodes
Type of Episode	0	1-2	3-5	6-10	Over 10
Intentional book damage	34%	21%	18%	10%	16%*
Book theft	20	14	14	13	39
Reference material stolen	37	23	18	10	13
Equipment stolen	78	16	4	1	1
Other theft	66	21	8	3	3
Vandalism outside building	46	32	13	5	4
Vandalism inside building	56	24	10	6	5
Vandalism of patrons' cars	87	9	3	1	0
Vandalism of staff cars	84	13	3	1	0
Vandalism of equipment	83	11	4	2	1
Drug use by patrons/staff	85	9	3	1	2
Drug sale by patrons/staff	96	3	1	0	0
Verbal abuse of patrons	72	16	6	3	2
Verbal abuse of staff	55	23	9	6	7
Indecent exposure	83	12	4	1	1
Assault on patrons	93	5	1	0	0
Assault on staff	97	3	1	0	0
Arson	96	4	0	0	0
*Figures may not total 100% due to rounding.

[p. 21]

gespitste - niet zuiver cijfermatige - studies. Hierbij krijgen natuurlijk de reeds bestaande studies op het gebied van bibliotheken extra aandacht. In dit hoofdstuk zet Lincoln overigens de gegevens die hij in dit boek presenteert even in een relativerend kader: ‘Hoewel bibliotheken momenteel een onacceptabel peil van misdaad en vernielzucht meemaken, zijn deze hoogtes op geen enkele wijze vergelijkbaar met de omvang van misdaad in scholen.’ (blz. 29).

Het grootste nadeel van het reeds bestaande bibliotheek-onderzoek is dat het zich tot min of meer incidentele gevallen beperkt: afzonderlijke bibliotheken of bibliotheken in een bepaald gebied. Toch bevatten deze onderzoeken al interessante gegevens. Zo geeft in een bepaald onderzoek maar liefst negen procent van de respondenten (studenten) toe wel eens bladzijden uit boeken en tijdschriften gescheurd te hebben. Uit een ander onderzoek bleek dat ruim drie kwart van de respondenten (ook studenten) wel eens last had ondervonden van door vandalisme incompleet materiaal. En als we dan ook nog weten dat uit weer een ander onderzoek is gebleken ‘dat 87 procent van duidelijk verminkte uitgaven verdere schade opliep, terwijl dit slechts (sic!, hh) 67 procent van ‘schone’ uitgaven overkwam’ (blz. 39), dan kunnen we concluderen dat vandalisme één van de grote problemen is.

Het belangrijkste gedeelte van Lincolns boek bestaat uit de resultaten van een landelijk onderzoek naar allerlei aspecten van misdaad in bibliotheken. Ook hieruit blijkt dat moedwillige beschadiging naast diefstal - één van de grootste problemen is.

In de periode oktober 1981-juni 1983 ontving een aselect getrokken en representatieve groep van een kleine 3.000 bibliotheken in de Verenigde Staten een lijst met 26 vragen, voor het merendeel multiple-choice zodat de antwoorden gemakkelijk met de computer verwerkt zouden kunnen worden. De respons was redelijk hoog, namelijk 57 procent (1657 bibliotheken). De belangrijkste resultaten over de omvang van de misdaad zijn te vinden in de hierbij afgedrukte tabel, die gegevens over een periode van één jaar geeft. Belangrijk hierbij is de aantekening dat een ‘episode’ niets zegt over de omvang van een gesignaleerd feit en ook niet over het geldbedrag dat ermee gemoeid was. Zo kan een diefstal betrekking hebben op een pocket, maar ook op de twintigduizend dollar waard zijnde eerste druk van Whitmans Leaves of grass. Overigens was ruim een kwart van de steekproef slachtoffer van meer dan twintig gevallen van diefstal per jaar. Bij een bibliotheek werden eens in één keer 1.000 bladzijden uit twee gebonden delen van medische tijdschriften gesneden, wat een verliespost van enige duizenden dollars opleverde. Vooral bij brandstichting kunnen de gevolgen van één geval natuurlijk schrikbarend zijn. Het is daarom niet verwonderlijk dat deze misdaad onlangs op de fbi-lijst van de belangrijkste misdaden werd geplaatst. De vier procent uit de tabel staat altijd nog voor 66 gevallen, waarbij soms een groot deel van de bibliotheek vernietigd werd.

Lincoln gaat in de rest van het boek uitgebreider in op de gegevens van de enquête. Hierbij komen onder andere de consequenties die een misdaad voor de dagelijkse gang van zaken in een bibliotheek gehad heeft aan de orde. Maar ook de invloed die bijvoorbeeld de vestigingsplaats, en de leeftijdsopbouw van de cliënten op de omvang van de misdaad hebben. Er komt echter, toevallig, nog een interessant gegeven boven water. Ter inventarisatie van mogelijke preventieve maatregelen deed Lincoln namelijk nog een klein onderzoekje bij een dertigtal bibliotheken. Hierbij werd alleen gevraagd wat men als het grootste probleem beschouwde en wat daar eventueel voor maatregelen tegen genomen waren. Uit dit onderzoekje bleek dat onaangepast gedrag van bezoekers emotioneel als het grootste probleem beschouwd wordt. Vernieling en diefstal van boeken worden als min of meer onvermijdelijk beschouwd.

Lincoln gaat tenslotte nader in op de mogelijke preventie waarbij zowel goedkope methodes aan bod komen als heel dure, zoals een eigen bewakingsdienst.

Ik weet niet of er in Nederland veel geschreven is over misdaad in bibliotheken. Voor een deel zijn de gegevens in dit boek ook voor Nederland bruikbaar, maar het zou mooi zijn als eens iemand dit onderzoek voor Nederland uitvoerde. In deze tijd van toenemende bezuinigingen lijkt het mij namelijk belangrijk de vervangingsinvesteringen zoveel mogelijk terug te dringen ten gunste van investeringen in nieuw materiaal. En goed gebruikte kennis van de problemen kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren.

Hans Hafkamp

Een genootschap te Leiden
B. Thobokholt, Het taal- en dichtlievend genootschap ‘Kunst wordt door arbeid verkreegen’ te Leiden 1766-1800 (Utrecht: Instituut De Vooys, 1983, 190 blz. Ruygh-bewerp XIV).

De gehele achttiende en de eerste helft van de negentiende eeuw beheerste het genootschapsleven in Nederland de cultuur. In een tijd die af wil van de zuivere ideeëngeschiedenis en die zich niet meer tevreden kan stellen met de identificatie van kunst met de allerhoogste manifestatie daarvan wordt dat meer en meer beseft. Ook de receptie, de percolatie is cultuur, en ook wat onaangeraakt door de officiële schriftelijke cultuur het volk doet feesten en bidden. Wordt de historicus voor de bestudering van deze volkscultuur bijna tot anthropoloog, in het geval van de gedemocratiseerde cultuur, de cultuur ‘writ large’, kan hij gewoon zichzelf zijn.

Hij kan, zoals B. Thobokholt met voorbeeldige acribie gedaan heeft, zich een genootschap uitkiezen, in dit geval ‘Kunst wordt door arbeid verkreegen’, dat van 1766 tot 1800 te Leiden actief was, en dit van binnen en buiten beschrijven. Dat is uiterst nuttig werk.

Ik moet erbij zeggen dat Thobokholt zich voornamelijk tot de buitenkant beperkt heeft, maar laten we eerst zien wat hij allemaal wèl geeft. Hij weet een overzichtelijke schets te geven van de geschiedenis van het genootschap van de bloei en het verval ervan

[p. 22]

op het ritme van de politieke ontwikkelingen binnen de Républiek. De organisatie ervan zet hij helder uiteen en vooral zijn analyse van het ledenbestand, met de sociale geleding ervan, is behartenswaardig. Een volledig ledenregister werd opgenomen. Het nuttigste van dit boekje is ongetwijfeld de reconstructie van de lijst van de door het genootschap uitgegeven werken.

Het is vooral deze laatste lijst echter die de beste bestaande bron vormt voor een meer inhoudelijke analyse en Thobokholt laat die onbenut. Gezegd moet worden dat hij nadrukkelijk te kennen geeft dat inhoudelijke analyse niet in zijn bedoeling lag. Maar men kan zich afvragen: waarom die beperking? Misschien werd die toch veroorzaakt door de wat schoolse aanmoediging die er van de kenners van het genootschapsleven in Nederland uitgegaan is. Zo werd er een leidraad ontwikkeld voor het genootschapsonderzoek, door A. de Jonge en W.W. Mijnhardt (De Negentiende Eeuw, vii 4, 1983) allerminst bedoeld zoals ze zelf zeggen, als ‘dwingend keurslijf, maar toch met een klemtoon op de formele, uiterlijke kenmerken van de genootschappen. Thobokholt had deze lijst te laat gekregen om voor zijn onderzoek nog vruchtbaar te zijn maar hij stelt wel opgelucht vast dat hij ‘op het merendeel van de standaardvragen antwoord’ geeft.

Maar met het materiaal dat Thobokholt verzameld heeft, kan meer gedaan worden. De titels van de door het genootschap geproduceerde werken suggereren de vraag die D. Roche (Le siècle des lumières en province. Académies et académiciens provinciaux 1680-1790, Parijs/Den Haag 1980) voor Frankrijk al beantwoord heeft: namelijk naar de invloed van de genootschappen op de doorwerking van de Verlichting naar beneden. Ook het politieke karakter van dit genootschap dat vurige patriotten als Peter Vreede en Wybo Fynje onder de leden telde, had in samenhang daarmee uitgediept kunnen worden.

Te meer daar er een interpretatiekader voor handen is. In hun uitstekende artikelen in het aan het genootschapsleven in Nederland gewijde nummer van De Negentiende Eeuw (vii 2, 1983) zetten Mijnhart voor de achttiende en W. van den Berg voor de negentiende eeuw de bakens waarop een jong onderzoeker kan varen.

Dit alles neemt niet weg dat Van den Berg, in zijn toegezegde studie over de Hollandsche Maatschappij van fraaie kunsten en wetenschappen deze studie van Thobokholt over een van de voorlopers ervan, in dank zal aanvaarden.

W. Otterspeer

Achttiende-eeuws Den Haag
Het verheerlijkt Den Haag. Achttiende-eeuwse aquarellen en tekeningen door de familie La Fargue en haar tijdgenoten. (Den Haag: Nijgh en Van Ditmar, 1984, f 69,60)

Ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het Gemeentearchief van 's-Gravenhage is, in het najaar 1984, bij Pulchri een tentoonstelling gehouden van achttiende-eeuwse Haagse stadsgezichten. Bovendien heeft de uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, in samenwerking met het archief, een even charmant als waardevol boek uitgegeven, een luxe-catalogus: Het verheerlijkt Den Haag.

Het boek begint met een citaat van een achttiendeeeuwse Engelse bezoeker, Samuel Ireland:

Den Haag bezit meer elegante gebouwen dan elke plaats van dezelfde grootte in Europa (...) de nabijheid van de zee, de zuiverheid van de lucht en de verscheidenheid van het landschap zorgen er voor dat Den Haag boven elke andere stad in Holland is verheven.

Hoewel heel wat tijdgenoten van de enthousiaste heer Ireland het hiermee wel niet eens zullen zijn geweest, raakt men er, bij het bekijken van dit prentenboek meteen van doordrongen dat achttiende-eeuws Den Haag inderdaad een stad moet zijn geweest met veel elegante gebouwen zowel als met veel groen en dat het daar prettig wandelen moet zijn geweest.

Niet zomaar een prentenboek, maar het ideale prentenboek voor ieder die houdt van ons achttiende-eeuws stedenschoon in het algemeen, van Den Haag in het bijzonder; voor ieder die graag meer wil weten over straten en pleinen en gebouwen uit die dagen. Drs. Ch. Dumas, verbonden aan het Haagse Gemeentearchief, heeft er een uitmuntende inleiding voor geschreven, met tal van zwart-wit reproducties geïllustreerd, een inleiding vol wetenswaardige gegevens over het achttiende-eeuwse stadsgezicht, over de typisch Nederlandse topografische traditie waar wij zóveel boeiende stadsgezichten aan te danken hebben, alsmede over de kunstenaars die zich op dit gebied hadden gespecialiseerd.

De inleiding wordt gevolgd door enige bladzijden goed geredigeerdé en goed leesbare noten en dan begint het eigenlijke prentenboek met een plattegrond uit 1776 van het centrum van Den Haag.

Elk van de prenten - 40 in kleur en 55 zwart-wit-heeft een bladzijde voor zichzelf met, aan de onderzijde, een tamelijk uitvoerige beschrijving - ook goed leesbaar - links in het Nederlands, rechts in het Engels. Het laatste deel van het boek bevat een reeks korte biografieën - uitsluitend in het Engels - de meeste met portret, van elk van de veertig kunstenaars wier werk in dit boek is afgebeeld. Tot slot een beknopte bibliografie en een veranwoording van de citaten en een inhoudsopgave.

Terecht vormt het werk van de vier beroemde leden van het gezin La Fargue de hoofdschotel in deze uitgave, maar men treft er niet minder bekende namen in aan zoals die van Daniël Marot, vader en zoon, Jan ten Compe, J.R. Jelgerhuis, Cornelis Pronk en Aert Schouman, om slechts enkele te noemen.

Wij moeten dubbel dankbaar zijn voor deze zo goed verzorgde uitgave omdat wij leven in een periode van afbraak, vernieuwing en vervanging, het laatste al te vaak uitgevoerd in gewapend beton, af en toe bedekt met één laag baksteen. Toevallig stond in het nummer van The Spectator van 9 februari j.l. een citaat over de hedendaagse architectuur van Sir Reginald Blomfield, ra, ma, fsa, D. litt:

Concrete ... unlike brick and stone, becomes more and more ugly every year of its life. In cities its surface soon becomes intolerable. If it is smooth, the effect is greasy, and if rough, indescribably squalid.

[p. 23]

Wij mogen dan ook vooral de schilders en tekenaars uit de achttiende eeuw dankbaar zijn dat zij voor ons hebben vastgelegd hoe beeldschoon de meeste van onze steden toen waren en vooral hoe beeldschoon en elegant Den Haag toen is geweest. Veel te veel van die straten en pleinen zijn inmiddels opgeofferd aan ‘de vooruitgang’. Gelukkig is er nog nèt voldoende over van dat achttiende-eeuwse Den Haag dat wij, hoewel in te veel gevallen slechts gedeeltelijk, kunnen herkennen in de prenten van Het verheerlijkt Den Haag.

Moge dit boek vooral de huidige Hagenaars en met name de Haagse Gemeenteraad doen beseffen hoe uitermate voorzichtig zij dienen om te gaan met dit kostbare erfgoed: dat zij er voor dienen te waken nog meer te vernielen en te vernietigen dat veel beter, met deskundige restauratie, ook in onze dagen een waardige bestemming kan krijgen.

Eén minder prettige opmerking moet mij, helaas, van het hart: de Engelse vertaling is weliswaar begrijpelijk, maar geschreven in hetgeen goede vertalers ‘translationese’ noemen; in dit geval géén Engels Engels, maar Engelse woorden met de Nederlandse zinsbouw. Kennelijk weet de vertaalster niet dat in het Engels straatnamen, evenals namen van pleinen en parken nooit een lidwoord hebben - met als enige uitzondering: The Mall. Het is bijzonder storend dat het lidwoord overal in de Engelse tekst is gebruikt. Ook valt men herhaaldelijk over verkeerd vertaalde woorden. De moeilijkheid ligt hier, zoals bijna altijd, in het feit dat de opdrachtgever niet in staat is de hoedanigheid van de vertaling te beoordelen. In dit geval bijzonder jammer.

Elka Schrijver