De Boekenwereld. Jaargang 1

[p. 24]

Curieuze boeken
Het ‘Omstandig verhaal (...)’ van ds. R.M. Loup
A.G. van der Steur

In 1826 verscheen te Zaltbommel een boekje van de hand van R. Macalester Loup, predikant aldaar, met als titel Omstandig verhaal betreffende den overgang van drie Israëlitische huisgezinnen te Zalt-Bommel woonachtig tot den Hervormden Christelijken Godsdienst; in brieven aan deszelfs voormaligen ambtgenoot S. Crommelin. Het is een boekje van 86 bladzijden dat weinig opzien baarde bij verschijnen en ook niet in grote aantallen verspreid zal zijn.

In het boekje wordt beschreven hoe enige tientallen Joodse inwoners van Zaltbommel overgingen tot de N.H. Kerk. Dit betrof de huisgezinnen van B. Philips, L. Philips en Van Leeuwen. In totaal elf volwassenen en tien kinderen. Omdat men bij een doop in de kerk te veel publieke belangstelling verwachte, werd besloten deze doopplechtigheid bij de betreffende gezinnen thuis te verrichten, waarbij alleen de leden van de Kerkeraad aanwezig waren. Loup beschreef de gebeurtenissen uitvoerig in een serie, van elf brieven aan een bevriende predikant. Op verzoek van zijn gemeenteleden en de bekeerden zelf - en wellicht ook omdat de doop niet in de kerk was verricht - besloot hij deze brieven in druk uit te geven. Maar nogmaals: het boekje viel bij verschijnen niet op en het zou nooit enige bekendheid hebben gekregen als deze doop niet de voorouders van de later zo bekende familie Philips had betroffen.

Het was namelijk Benjamin Philips (1767-1854), handelaar in tabak en textiel te Zaltbommel die tezamen met zijn vrouw Lea (de) Hartog(h) (1775-1838), zijn broer en zes van zijn kinderen in 1826 overging tot de N.H. Kerk. Eén van deze in 1826 gedoopte kinderen was Lion Philips (1794-1866), tabaksfabrikant te Zaltbommel. Hij ging toen ook, tezamen met zijn vrouw en drie van hun kinderen, tot de N.H. Kerk over. Deze Lion Philips (overigens een oom van Karl Marx) was de grootvader van dr. ir. G.L.F. Philips en van Anton Frederik Philips, de grote mannen van het eerste uur van de N.V. Philips’ Gloeilampenfabriek.

Toevallig werd het bestaan van dit boekje, ruim een eeuw later, bekend aan de Leidse genealoog W.J.J.C. Bijleveld (1878-1952). Een bevriend hoogleraar vroeg Bijleveld of hij op veilingen en bij antiquariaten eens zou willen proberen een exemplaar van dit werkje voor hem te bemachtigen. Toen bemerkte Bijleveld dat

als een exemplaar soms ter veiling verscheen, dit werkje zulke bespottelijk hoge prijzen behaalde, dat verwerving vrijwel uitgesloten was. Door een geregelde bezoeker van veilingen vernam ik toen, dat alle voorkomende exemplaren moesten gekocht worden voor de bekende industriëlen Philips ter vernietiging. Ofschoon er geen onvertogen woord in staat, wilden die lieden blijkbaar niet weten, dat zij een eeuw tevoren waren gekerstend.

Nu was men bij Bijleveld aan het verkeerde adres voor zoiets. Hij stond bekend als een liefhebber van ‘historische roddel’ en heeft tal van opzienbarende publikaties op zijn naam staan.

1. Titelpagina van de facsimilé herdruk van R. Macalester Loup, Omstandig verhaal.

[p. 25]

Zo publiceerde hij in 1949 de beruchte Opmerkingen over de geslachten behandeld in het Nederland's Adelsboek, in 1941 een brochure Uit het leven van de Prinses Marianne, in 1931 een zeer omstreden Levensbeschrijving van mr. dr. J.C. Overvoorde en in 1928 een privéuitgaafje Een jood burgemeester van Amsterdam. In dit laatste geschrift besprak hij de afkomst van mr. dr. W.F. van Leeuwen (1860-1930), kleinzoon van de Joodse kleerkoper en uitdrager Isaac Joseph die in 1811 de naam Van Leeuwen aannam en zich in 1826 tezamen met de gezinnen Philips door Loup had laten dopen.

Bijleveld kende in Leiden de drukker en uitgever J.J. Groen. Deze experimenteerde in die jaren met ‘een nieuw reproductie-systeem voor documenten’. Bijleveld leende daarop het hem bekende exemplaar van ds. Loups boekje uit de boekerij van de Sint Maarten. Dit was

gebonden in een bleek rose sitsje uit dien tijd, en Groen kwam met een van het oorspronkelijk niet te onderscheiden fac-simile op hetzelfde soort papier; alleen het sitsje was blauw. De 100 exemplaren kostten mij f 300,-, doch zodra ik de daarvoor in aanmerking komende boekerijen en particulieren van een exemplaar voorzien had, bracht ik de overige geleidelijk in veiling en het was bepaald vermakelijk te zien, welke bespottelijke prijzen de opkoper besteedde, ja tot f 87,- netto toe.

Tot zover de mededelingen hierover die Bijleveld zelf ons verstrekt in het artikel Een in 1919 verschenen belangrijk genealogisch werk onbereikbaar geworden, geschreven in 1950 en gepubliceerd in 1953 in De Navorscher. Dit artikel betreft een boek over Franse markiezen, waarvan de gehele oplage gekocht en vernietigd was door Franse families die ten onrechte de titel markies voerden en die in dit boek aan de kaak werden gesteld. En passant vermeldt hij in dit artikel het bovenstaande over het boekje van ds. Loup.

In mijn bezit is een exemplaar van Loups Omstandig Verhaal (...), gedrukt op negentiende-eeuws papier, maar met een blauw omslag. Het is dus één van Bijlevelds herdrukken! Het zal minder zeldzaam zijn dan een exemplaar van de oorspronkelijke uitgave uit 1826, maar het is, na kennisneming van het bovenstaande, zeker zo curieus!

2. De Leidse genealoog W.J.J.C. Bijleveld (1878-1952).
Iconografish bureau, Den Haag