De Boekenwereld. Jaargang 1

Twee tekeningen van Salomon de Bray?
J.F. Heijbroek

De tekening, die hier rechts (en op de omslag van De Boekenwereld) is gereproduceerd, en het blad (links) geven een aardig beeld van het interieur van een zeventiende-eeuwse boeken kunsthandel. Op het rechter blad zijn enkele klanten, gehuld in kledij uit de eerste decennia van de zeventiende eeuw, in gesprek met de winkelier van deze vermoedelijk Haarlemse zaak. Op de stellingen liggen pakken papier en staan enkele boeken met de snede en de sloten naar voren, een in die tijd gebruikelijke manier om boeken neer te zetten. Aan de wanden hangen vermoedelijk schilderijen, prenten en/of tekeningen. Op het blad links zien we een grote verscheidenheid aan voorwerpen, die in de zaak te vinden waren. Enkele klanten bekijken de kunstwerken die de muur sieren. In de kast tegen de achterwand liggen pakken

Opm.: B = A. Bartsch, Toutes les estampes qui forment l'oeuvre de Rembrandt et ceux de ses principaux imitateurs... Wenen 1797.

[p. 23]

ongebonden boeken (in vellen) of blanco papier, Bovenop de stelling staan onder meer twee globes, In de kast ter linkerzijde liggen op de twee bovenste planken voorraden ongebonden papier. Eronder staan gebonden of gebrocheerde boeken, terwijl op de vierde plank van boven vermoedelijk gebonden boeken zijn geplaatst die met de snede en dus met de sloten naar ons toe gekeerd zijn. Bij de toonbank zit een jongen achter een naairaam een boek te naaien. Dit laatste was vrij ongebruikelijk in die tijd. Deze werkzaamheid werd meestal door de binder zelf verricht en niet door een leerling. Voor tegen de toonbank staan van links naar rechts een boek in een blokpers, een klopsteen met een klophamer erop en een lege blokpers.

Beide bladen zijn in het verleden nu eens aan Salomon de Bray (1597-1664), dan weer aan diens zoon Dirck de Bray (ca. 1635-1694) toegeschreven. Dat de laatste deze tekeningen zou hebben vervaardigd, is onwaarschijnlijk. Hij maakte immers in 1658 een boekje Onderwijs van 't Boeck-Binden, waarvan het handschrift berust in het Gemeentearchief van Haarlem. Dit

De afmetingen zijn: 77 × 76 mm (links) en 76 × 77 mm (rechts).
De in de tekst genoemde oeuvre-catalogus van J.W. von Moltke is te vinden in: Marburger Jahrbuch für Kunstwissenschaft 11/12 (1938/39), p. 309-414.

werkje werd in 1977, voorzien van een inleiding en een transcriptie van de tekst door K. van der Horst en C. de Wolf in facsimilé uitgegeven door de Amsterdamse antiquaar Nico Israel. De tekeningen die het manuscript ver luchten, zijn duidelijk niet van een vaardige hand en hier en daar zelfs uitgesproken knullig. Dit laastste kan van de hier gereproduceerde tekeningen niet gezegd worden.

De tekeningen van de boekhandel zijn dan ook waarschijnlijk vervaardigd door Salomon de Bray. Deze maakte immers niet alleen van de boekwinkel, maar ook van een lijstenmakerij twee soortgelijke studies (thans in het Brits Museum), die volgens de oeuvre-catalogus door J.W. von Moltke van 1646 dateren. Alle vier zijn penseeltekeningen met een lichte wassing. Op het rechter tekeningetje van de boekhandel is aan de achterzijde in niet-contemporain handschrift met rood krijt de annotatie aangebracht: S. de Bray 1628. Deze datering lijkt juist aangezien de kleding die door de afgebeelde personen wordt gedragen, dateert van de periode 1625-1630. De kledij van de figuren op de Londense bladen (zie afbeeldingen in de catalogus Prijst de Lijst, Rijksmuseum Amsterdam 1984) verschilt nogal van die op de hier gereproduceerde tekeningen, die berusten in de collectie van het Rijksprentenkabinet. Daar deze studietjes duidelijke stilistische overeenkomsten vertonen met andere bladen van Salomon de Bray, lijkt de toeschrijving aan hem gerechtvaardigd.