Boekzaal der geleerde wereld. Jaargang 1715

VI. Hooftstuk.

Zederyke zinnebeelden der tonge, door Mattheus Brouerius van Niedek: Rechtsgeleerden. Met 40 kopere plae-

[p. 205]

ten versiert. Te Amsterdam by Johannes Oosterwyk en Hendrik van de Gaete. 1716. in 8. Groot 326 bladzyden: vooraen met eene Opdraght in veerzen, een Berecht en Lofdichten; en achter met twee Naemlysten der Opschriften en van aengetoogene Schryveren.

PRAESTANT INTERNA COLORI; en wy hebben hier waer bevonden,

Hoe 't pit der zaek de kleur verre overhael'

Fraei gedrukt, net beprint, wel berymt; nieuw gevonden, goet van tael, braef van styl, vol van deugt en zede gaet dit Beelden Zedewerk de Ondeugden en quaede gewoonten der Tonge te keer.

Bedwing uw tong. Dit deftigh woort

Wordt in het gantsche boek geleezen.

Bedwing uw' wil gaet verder voort.

Wie 't beide doet, wordt hier gepreezen.

Voor omtrent drie jaerenschreef de Heer BROUERIUS over de Aenbiddinge der aeloude en hedendaegsche Volkeren in het Latyn, en hy zoude ook zyne aenmerkingen op de Spiessen en Pieken der Ouden reets hebben laeten drukken, zoo hem niet iet onverwaghts waere voorgekoomen. Met den Drukker al besprooken, gaf hem deeze berecht, dat een zeker Amsterdamsch Boekhandelaer van naem in de

[p. 206]

loopmaeren diergelyke eene Verhandeling van de Spiessen door den Heer J. Alstorphius, den liefhebberen bekent, had laeten zetten, schoon dat werk toe nu toe onbekent en mooglyk op of van de persse is gebleeven. Naer zyne edelmoedigheit in zoo goet een voorneemen op deeze wyze zich laetende verhinderen, en door den vrede meer tyts overigh hebbende, is het gebeurt, dat zich onze Beeltenisschryer aen de Nederduitsche Dichtkunde overgaf, en wel haest bevond (eere heeft zyn hart) dat men hier de pen zoo wel te toomen had, als te vieren. Spelling, Geslachtwoording, Buiging door naemvallen in het Een en Meervouwige mosten den Dichter gelyk den Schryver bepaelen. Hy vond schandelyk (braef gezeit) den gemeenen hoop te volgen en alle regels in den wint te slaen, onder voorwendsel, dat men slechts zyne meening hadde ^*uit te drukken. In het lee-

* Die de spelling van A. Moonen verdedight heeft, gebruikt ook deeze omstandigheit: Te zeggen, dat men hiertoe niet geroepen (te weeten, tot het verstaen van Grondinge en Voeginge onzer Nederlantstaele) den post waerneemt, als men zyne meening maer uitdrukt, is zoo veel, of het eenen werkbaes genoeg waere een huis zonder winkelhaek op te timmeren: eenen Schilder goede beelden te maeken zonder wel te gronden, en een evenmaetigh aenzicht te schilderen zonder eene menschenkleur te bootseeren. Het een is voor het gezicht, gelyk dit voor het oor een groot misquaem.

[p. 207]

ren der Hebreeuwsche, Grieksche, Latynsche, en zelfs Fransche taele had hy het anders bevonden. Ook kost hy zich aen zoo veel lafhartigheits niet overgeeven, dat hy zyne Moederspraek verachtelyk zoude handelen, ende haeren luister, boven de drie genoemde Hooftraelen veelszins uitschitterende, in het voetzant treeden en moetwilligh bezwalken. Dat moogen wy hooren van iemant, die 'er geen bespottenswaerdige aterling om wilde zyn van zyn vaderlant en voor eenen wraekeloozen zetregel hield, dat zyne meening wel uit te drukken (dit had de taelkundige D. van Hoogstraeten zoo geboekt) en eene goede tael te spreeken wel kan samengaen; ja dat men de zelve in goede tael vry beter uitdrukt, dan in quaede.

Omtrent de Geslachten was de Heer Berichter aen het onderzoeken gegaen en het doorbladeren van hunne Aenmerkingen, dat gulde boekje, en had ze ook met wit papier (zoo heeft de Opsteller zelf geraeden) doorbladert. Eige opmerking, eige ondervinding werden aengetekent, en ook wat hy las by Vondel en Vollenhove, Branden (Vader en Zoon) en Antonides. Peter Francius quam te hulp en A. Moonen holp ^*merkelyk. En, zeg ons eens, zyn deeze

* Indien het waer is, dat zeker pasquilletje, daer we waerlyk niet quaet om geworden zyn, belooft heeft; zoo magh die Kalchasbroeder over zyn Naemwoorts Alfabet deezen Heer wel aenspreeken, en, hem mededeelzaem vindende (daer geentwyffel aen is) zich van die waerneemingen bedienen. Hy zal wel doen. Dat is zeker.

[p. 208]

geene groote en loffelyke Opbouwers der Nederduitsche taele geweest? Ja moet elk zeggen en wy bedanken hier opentlyk voor dit zeggen den Taeltrouwen Brouërius.

Taellievende geesten, en die het wel met de taele meenden, hebben zich overlang beklaegt, dat van alle kanten eene wispeltuurigheit in de Spellinge zich opdeed, en men bynaer, of zonder bynaer, geene twee Schryvers of Dichters vond, die zich onderling gelyk waeren. Geen wonder, dat dan ook onze Dichter en Schryver in zyne spellinge dan deezen, dan geenen gevolgt hebbe. Den Drossaert Hoost volgde hy in het verdubbelen der aa in plaetse van ae, en schreef met de laetste Waerelt, Paerel, en zulke woorden, waerin de Grieksche η of Eta gehoort ^*wordt. Met den Spraekkonstschryver Moonen was hy het eens over de

* De nederige aert des Schryvers geeft ons hier vryheit, om, behoudends een beter, iets te tekenen.
Zoo het enkel is, om met ae de Grieksche Eta uit te drukken; het gaet by ons niet door, dat men dan in den anderen of verlengden klank aa moet schryven. Niets is meer zeker, dan dat wy in onze Lantstaele (want naer deeze of geene stat alleen magh eene tael niet gericht worden) den taelklank der Eta dagelyksch hoogen, doch quaelyk, daer een Amsterdammer Schuitenvoerder de heek sleet in de peelen, dat hy vast steet. In al zulke woorden, als de Schryver zelf noemt, en welke, met meer andere, aen deeze en geene zyde der Maeze, door heel Zeelant en verder, ook in andere onzer Provinsiën op eene stantvastige wyze, de Eta hooren laeten, moetzy zekerlyk ook een schryfteken hebben: dit bekennen we, maer welk een? Zal hen ae of ee weezen moeten?
In de muzyk der taele, die 'er is; in het wel vatten van toon en klank der klinkeren, verlengt, verdubbelt of ten drieklanke geworden; in het zingen of het spreeken der zelven heeft men en goet oor aen het hooft noodigh. Al lang hebben wy gemerkt, dat het gehoor den Amsterdammeren in veele dingen niet te goet is, die immers in Savooikoolen en Doove koolen geen onderscheidt van klank noch merken noch maeken, en dien het zwaer valt den klank van y en ei (zoo niet ondoenlyk, als wy by ervaerenheit weeten) onderscheidendlyk te hooren of te spreeken; daer evenwel in die beide, zelfs in gemeene spraeke, een Rotterdammer, Dorternaer en Zeeuw zich zelven gelykt en zeker is. Dies geeven wy in bedenkinge (dat hier niet kan worden uitgewerkt) of niet, daer de enkele O anders in Bot en anders in Pot gehoort wordt, de eerste o, verdubbelt, den gemeenen verlengden klank, en de laetste, ook dubbel, de Grieksche Omega, en het klankverschil in Kool en Kool en andere woorden uitmaeke. Wy zullen zoo stout niet eens spreeken, al zeggen wy daer ze kerlyk ja op, omdat het eene waerheit is, die (naer de wiskunde, om zoo te schryven) uit het vormen des monts omtrent dit paer Oklanken in de verdubbelinge kan betoogt worden. Nu heeft W. Sewel aengemerkt, dat ook de enkele E twee verscheidene klanken heeft, het geen hy met deeze voorbeelden heeft beweezen, in Gevel en Bevel, Ezel en Gezel, Hemel en Gemelt enz. In een goet Bestant, of ergens mede Bezigh te zyn is het ook klaer. Wat dunkt den Liefhebberen; is hiermede de zaek niet gevonden? De platte e, dubbel gemaekt, zal den gemengden Etaesklank opgeeven in Peert, Keers, Begeerte, Veers, Steert, Rechtveertdigh Enz. en de heldere e, verdubbelt, den verlengden schellen klank in Een, Geen, Been, Steen Enz.
In de Verdediginge van A. Moonens Spellinge wordt getoont, dat de ae geene Eta konnen uit maeken, en wy houden diens Schryvers meening staende, die 'er, die waer zynde, het gantsche pleit mede voldingt Een van beide ook, of men moet in Gaen en Staen gebruiken aa of ae. Wie aa schryft, moet nootzaekelyk (daer valt geen zeggen op) ii schryven in Dier, Fier, Mier, of anders spreekt deeze uitzondering zeer krachtigh voor de Verlenginge van de drie eerste Vokaelen met de e. Men bedenke die eens, en wat Moonen van ae schreef, wat de Ideaschryver hebbe by gebraght en wat Moonens Verdediger meer zeide; en de Outheit der taele met de natuurlyke Uitspraeke, behalven de Taelgronding der woorden zelve, zal alszins voor ae bovendryven en ee voor de Grieksche Eta kiezen; ja men zal om geene Etaes wil op aa staende blyven, al zyn deeze daerom alleen van den Drossaert aengenoomen.

[p. 209]

G of GH, en gebruikte die beide, als de Naemwoorden voor de G eenen enkelen klinker hadden, als in Dagh, Zogh, Maght

[p. 211]

en ^*anderen. Over het sluiten der woorden met eene d of t of dt, koos hy met den welschryvenden en welspreekenden Francius de twee letters, zoo om de afkoomste en verwantschap der woorden nader te koomen, als omdat de d te zaght was, en de t alleen achter sommige werkwoorden den tweeden en derden Persoon van de Aentoonende Wyze en den Tegenwoordigen en Onvolkoomenen Tyt niet onderscheidentlyk konde uitdrukken, als in Gy, hy bint, vint; bont, vont en diergelyke, daermen, om verstaen te worden beterschryve: Bindt, vindt; Bondt, vondt.^†

* Dus doen wy mede en volgen stiptelyk, ten minsten in eigen schrift, alle de andere regels van Moonen, die hy geeft in zyne Spraekkonste blatz: 8 en 9 en die eeniger wyze zyn opgeheldert van zynen Verdediger blatz: 43-46.

† De meening van Francius was, als des Schryvers en Moonens meening, dat de d, buiten de Wortelwerkwoorden, geen eenigh woort kan sluiten, of het mosten Hebreeuwsche of vreemde woorden zyn, die men overnam, als David Enz. Hoe moogen toch geletterde lieden noch voortgaen met Hand en Band te schryven, onder voorwendsel, dat men Handen zeit en Banden? Zoo wy ons ergers ooit over verwondert hebben, het is hierover. Als wy Hant, Bant schryven, verandert ons immers de t maer in d, en daer is een goede regel toe, die in Nederlants taele een onkreukbaere regel is: Literae ejusdem organi facile inter se permutantur, dat is, woorden van het zelve werktuig (de d en t zyn 'er al de voornaemste) veranderen onder zich lightelyk. En wat ontbreekt hieraen? niets ter werelt, dat ons in zulke Naem woorden kan nootzaeken, om dt te zetten. Wie spreekt ze beide, wie laet ze ooit beide hooren? En most dit niet weezen, zoo men ze beide schryven zoude? Men leeze eens, wat de genoemde Verdediger hebbe van blatz: 46 tot 53 en men lette, of niet de t ongevoeligh worde verandert in d by het gemeene zeggen, dat de Bedelaers afwyst, Gaet voordan, in plaetse van Gaet voort aen. Wie zal nu hierom Voordt met dt schryven? Wy hebben meer zulk slag van waerneemingen met ter tyt by een gekreegen, die ons versterken, gelyk 'er zoo aen den anderen kant ook eene is, daer de d verandert wordt in t, als men Wispeltuurigh zeit voor Duurigh en iemant meent, die van duur is, als een Wispel.
Wie ook, om eenen vreemdeling dienst te doen, dt wil schryven, hoe zal hy het stellen met Neef om Neeven? Dan moet hy (het kan niet ontkent worden) ook Neevf en vf, letters van de zelve natuur, als dt, bezigen. Maer, eene ander zwaerigheit hoorden wy van eenen naerstigen Taelminner eens opperen en wegh neemen; te weeten, als men alle de Naemwoorden met eene t alleen gaet sluiten, zal ook een Vreemdeling in alle gevallen het meervout met eene d vormen. Vrylyk en men laete hem daerin begaen, behalven in eenige weinige woorden, die men lightelyk onder een Excipe of Uitzonderinge in de Spraekkonste kan opgeeven, als in Gat, gaten; Vat, vaten; Pot, poten; Slot, Sloten Enz. en die zyn geheugen niet zullen bezwaeren. Wat ons verder belangt: aen he onderscheiden met dt in Godt van Got; Loodt van Loot; Noodt van Noot; Wandt van Want; Vondt van Vont zouden wy noch wel te krygen zyn, indien we niet tegen dat onderscheiden andere redenen hadden, nu niet te melden.
Evenwel houden wy in veele woorden, in zonderheit in Werkwoorden, de d onveranderlyk en zulks veeltyts dt, maer uit eenen anderen grondt (gelyk het ons toeschynt) dan de Schryver, en wy stellen, dat de d in Binden, Vinden, eene onveranderlyke grontletter is en door alle de Tyden en Wyzen moet behouden worden, zoo dat ook de Zelfstandige woorden, van zulke Werkwoorden afkoomstigh, de zelve d ter grondtletter moeten te zien geeven. Van die gedachten was Moonen; wy volgen hem, en naer de zelve is de t in Gy, hy vindt, bindt eene merkletter van die Persoonen (gelyk de Hebreeuwen hunne Literas characteristicas hebben) en is het in Gy vondt, bondt mede, maer niet in Hy vond, bond, daer op te letten staet. Dat uit te haelen, zoude hier te veel plaets neemen. De Heer Biouërius neeme deeze aentekeningen voor liefhebberye van ons op, daer wy ook niet aen twyffelen.

[p. 212]

Ziet gy dus niet wel, waerde Leezer, dat deeze Heer van andere gedachten is, dan zulken, die met den Lapis der taelregelen den gek steeken? En deezen (de Heer! de

[p. 213]

Heer!) durven noch voor dit boekje steek-veerzen aenbieden. Maer wyzer was de Rechtsgeleerde, daer de Dokter zot genoeg in was. Dit in parenthesi. De Rechtsgeleerde klaegt ook, dat de meesten zyner lantslieden in hunne moedertaelkunde vreem-

[p. 214]

delingen willen zyn en blyven, daer het noch luiden zyn, die by het leeren der slordighste vreemde taele zich naer voorschriften en regels, langs de neus henen, gewilligh laeten leiden. Waerom toch, vraegen wy dat hier geschreeven wordt, onze taele zoo verwaerloost, die niet alleen de Grieksche gelyk staet in rykdom van woorden, koppelinge van stemmen, sieriyke litwoorden, maer ook de Latynsche (de Schryver laet de hedendaegsche Basterttaelen staen) in verscheidene opzichten te boven streeft? Jan de Brune de Jone begreep ^*het zeer wel, das onze tael bequaem is, om op hooge schoenen te treeden, allerlei versiersel aen te neemen en het gewicht der grootste inbeeldingen te draegen. Wie de Nederduitsche gedichten van Dan. Heinsius bezit, leeze vry de voorrede van Peter Schryver, en hy zal eenen grooten Kenner der taelen Nederlants tael boven andere hooren ophaelen. De nette Dichter, Reinier Anslo, gaf'er mede deezen lof aen met eenen zang, te zoet en te lekker, dan dat wy dien uit het Voorbericht niet zouden opgeeven:

ô Neêrlant, wie is u in spraek gelyk,

Zoo kort, zoo net, zoo zin- en woordenryk?

Niet dat ik, van een' ydlen waen bezeeten,
Wille onze tael de Paradystael heeten;

Maer 't dunkt me vreemt, dat gy uw zuivre spraek

Besmet, en vindt in eene onzuivre smaek.

Wilt gy uw gout voor zilver gaen opzetten,
En wisselen uw zy voor vuile sletten?

* In de Voorrede van zyne zinnebeelden.

[p. 215]

 

Zoo koomt het, als g'uwe eige tael versmaedt,

 

Dat gy u zelf noch anderen verstaet.

Om al zulke redenen wilde onze Taelminner zyne krachten verder beproeven en al doende leeren. Door der Egiptenaeren Beeldenspraek (want hier had hy eenigen tyt over bezigh geweest) ook aengespoort, werd hy te raede, om deeze ZEDERYKE ZINNEBEELDEN te vertoonen. Zy zyn gepast enkel op de Gebreken van het alleredelste spraeklit, de TONGE; en worden in ongebonden styl uitgeleit onder een bybrengen van gewyde en ongewyde, oude en nieuwe letterstukken. Ieder Beeltenis heeft een Tafereel; het Tafereel is in koper geetst en kortelyk tegenover in Duitsche dichtmaet verklaert. Onder elk ziet men een veersje van Latynsche en naemvoerende Poëeten, van Seneka, Euripides, Juvenael, Alciatus, Sambukus, Hoschius, Schoonhove, Baudius, Bauhusius, Kabeljauw en anderen. Wie onder de Geleerden, gelyk Erasmus, die glori van Rotterdam (schoon hy ergens van den Heer, den Heer L. Smits onze goede Erasmus genoemt wordt, die immers by hem te gelyken is, als een vlieg by eenen Olifant) aen deezergelyke stoffen hunne pennen wel hebben willen leenen zag onze Printpoëet willends en weetends niet in, opdat hunne gedachten en lessen in zyne schriften, nochte hunne schriften in zyne gedachten niet zouden koomen. Want dit ziet men meer dan te veel hedendaegs gebeuren, en men verbakt slechts, wat den leergierigen voor wat nieuws

[p. 216]

in de hant wordt gestooken.

Dus veere het Voorberecht. Waerop misschien iemant eenen inhout van zaeken verwachten zal. Doch daer zien wy, zonder nu te verre heen te loopen, geenen kans toe. Van stukken en brokken, en hier en daer wat uit te neemen, houden wy (gelyk meer gezeit is) als het anders weezen kan, niet veel; en zoo niet, wy laeten het ook leefst. En, gelyk het gaet, men behaelt'er by de Boekverkoopers, inzonderheit als een van hun wat neteligh is en als het kruitje Roer me niet te waghten, dikwyls zoo veel ondanks mede, als danks by de werelt. Dit is 'er dan kortelyk af, dat de TONGGEBREKEN deeze naervolgende zyn: Pluimstrykery, Godtslastering, Dubbeltong, Quaeraet, Twist, Achterklap, Bespotting, Dronkenschap, Snorkery, Gramschap, Bedrogh, Klapperny, Geveinstheit, Vergrooting, Lastering, Vuile redenen, Logen, Nieuwigheden, Vloeken, Ydele belofte, Geheimontdekking, Verwyt, Eige lof, Quaedaerdige berisping, Wraekzucht, Ydele klaghte, Eige rechtveerdiging, Vervloeking zyns naesten, Onvoorzichtigheit, Het hooghste woort voeren, Gekyf, In iemants redenen vallen, Dwarsdryven, Oneerbiedigheit, Terging, Oproerigheit, Iemants woorden verkeeren, Eenzydigheit, Ydele wenschen, Ontydigh zwygen. Wel uitgehaelt, waerlyk! en met Latynsche Zinspreuken, die in weinige, drie en vier woorden de verbeelding maeken, oordeelkundigh voorzien. Zulks wy niet anders te schryven hebben, dan dat de beroemde J. Bapt. Wellekens zoo aerdigh,

[p. 217]

naer zyne gewoonte, op dit geleert vernuft gezongen heeft:

De Fryger dischte op deeze wys

De beste en allerslechtste spys.

Het waeren tongen, die hy voor en naer liet smaeken.

Herstel, bidde ik, tot nut en leer;

Herstel de Tong nu in haere eer.

De quaede waerschuwt ons, de goede zal vermaeken.

Maer als gy goede tongen looft,

ô Mont, die niemants eer verdooft,

Laet my dandeezen wensch, een kleine beê, verwerven:

Laet uwetong, zoo koningzoet,

Getuigen van uw heusch gemoet,

By 't puik der tongen ook haer' eigen rang niet derven.

Maer zaght! Daer is noch eene Verhandeling van de Betekenisse, Eigenschappen, het Gebruik en de Heerlykheit der Tonge achteraen, en deeze is een zoete overgang tot de Deugden der zelve, of geeft ten minste den Heer Wellekens en ons daer hope toe.

Zoo onedel in alle deelen is des menschen Tong niet, dat 'er geen zier goets van te zeggen zoude vallen. De volmaekte Schepper plaetste ze, overkonstigh, binnen 's monts, tusschen keel en tanden, geluits en smaekshalven. Om de lucht, tot het geluitmaken, te ontfangen en weder te geeven, is zulk eene gesteltheit alszins bequaem. De Tong wordt hierom by de Hebreeuwen nu eens Garon, Keel genoemt; dan eens Peh, Mont of ook Saphah, Lippe, en waer-

[p. 218]

schynelyk, omdat de lippe en mont het eerste en zichtbaere teken van de spraeke geeven en den klank doen uitgaen. By de Latynen is zy Lingua van Lingere, Likken, of van Ligare, Binden, waervan de Spreekmanieren, Linguam continere, cohibere, de Tong bedwingen, snoeren. In ieder der Hoofttaelen (met het allergrootste recht is 'er onze moedertael onder) heeft het woort Tonge buiten de eigentlyke beduidenis van het spraeklit veele andere betekenissen. Hebreeuwen, Grieken en Latynen neemen Tong voor Spraek of Tael, en dus het werk voor het werktuig, gelyk ook wy doen met te zeggen, Iemant op de tong helpen en op een ieders tonge ryden. Zeit men: dat Paepje is fyn van tong, het is, fyn van proef en smaek. Een Zeetong is het banketje van den zeevisch, en het verkleinde woort Tongetje is ook een houtje in het montstuk der fluiten, een pennetje in de schoengespen, een evenaer in de weegschaele en het klapvliesje in de longepyp. Latynsche Schryvers van eene laetere eeuwe hadden ook wel Lingua voor een geheel Volk, en by de Kerkschryvers was het een gedeelte van den rok der Geestelyken met menighvuldige plooien, als met zoo veele Tongen voorzien. Caesar (om nu de Latynsche letters te houden) en Lukaen noemden zekere Hoofden of uitsteekende Hoeken der Zeekusten, om hunne gedaente, mede al Tongen. Rabbi Maimonides, volgends den geleerden Bochart, verstont door een Roode Tong, een zeker klein lapje root

[p. 219]

laken, tongswyze gesneeden, en ter zwaerte van twee sikkelen door eenen Priester op den kop van den vry te laetenen Bok gebonden. De Gemara in Joma kap. 6. leert 'er van, dat dit Tonglapje te voren aen de deur van den voorsten en tweeden voorhof most opgehangen worden ter beproevinge, of het zyne roode kleur zoude behouden ofte wit worden. Het laetste zagen zy geerne, van gedachte, dat de zonden van den Ophanger of voor wien het geschiedde, met de kleurveranderinge, zekerlyk vergeeven waeren, gelyk daertoe dient de plaets van Jesaias I. 18. en de verandering van zonden, die schaerlaken of karmozynroot waeren in sneeuwwit of witte wolle. Verdienen de Talmudisten geloof, zoo heeft deeze gewoonte tot veertigh jaeren voor de tweede Jerusalems verwoesting stant gehouden.

Hoe konstigh en hoe veele verwonderinge ook iemant het lichaem van den mensche en alle zyne ledemaeten mooge waerdigh oordeelen; de Tong zal het winnen. Alle andere leden doen de werkingen en beweegingen, die de dieren met zulke leden doen. De Tong alleen wordt door de ziel bestuurt en vertolkt de gedachten der edele ziele aen het gehoor van een ieder. Met eenen aengenaemen toon zingt de Tong, den Schepper ter eere, van zyne groote Majesteit. De Prediker had van den Heere eene Tong, om zynen lof te verhaelen, en Jesaias eene Tong der Geleerden, om met den monde een woort op zynen tyt te spreeken, en wat

[p. 220]

dies meer van zulke schriftgetuigen zyn magh, of hier by onheilige Schryvers te vinden is, zulks de Heidenen ook de Tong boven andere leden de kroon deden spannen. Men most hun den Goden daerom Tongen offeren, en in dien zin wilde Homeer, dat men de Tong in het vuur most werpen. Zelfs, gelyk Didymus, op zulk eene plaetse des Dichters aenmerkt, waeren die naer bed gingen gewoon, om de Tongen der offerbeesten ter eere der Spraekgunstige Goden te verbranden. Athenëus zal dit mede zeggen, en eenigen willen, dat deeze plechtigheit eerst ingevoertis van de löniërs, die daerdoor meenden, dat den slaependen geen Tong noodigh was, gelyk sommigen willen, of ook wel, naer anderen, opdat zy de vuiligheden en smetten der quaelyk-gevoerde redenen by de Goden dagelyks verzoenen zouden. Iet diergelyks is 'er by sommige Indiaenen, met eenigh volk een verbont maekende. Tong en mont bestryken ze dan met bloet, dat uit hunner slinkerarm getapt is, en wel, omdat daer het bloet naest van het hart koomt, dien zetel van vrientschap. Men vindt zulks in de beschryvinge van Peru door Peter Cieza aengetekent Wie derhalven magh dit voortreffelyke lit, deeze heerlyke Tong misbruiken? Die geheimen vertelt, zal een Egyptenaer de Tong uitsnyden, dat de Romeinen ook deden aen valsche getuigen, en dat, helaes! met zoo veel onrechts als daer met recht, geschiedde aen de heilige Martelaers. Den

[p. 221]

Godts lasteraeren met eenen gloeienden priem de Tong te doorbooren geschied heden op veele plaetsen, en Plutarchus schreef al, dat Artaxerxes eenes Logenaers Tong met drie priemen heeftlaeten doorsteeken.

Daer hebt ge de Verhandeling: en wy weeten niet meer te zeggen, dan dat dit sierlyk boekje den Heeren Predikanten, Proponenten en Studenten dienen kan, om met fraeie Inleidingen en zoete vonden hunne preeke te versieren, gelyk ook een Advokaet, die in kas van Injurië te pleiten heeft.