De blijde inkomst van de hertogen van Brabant Johanna en Wenceslas

Regelnummers proza verbergen

[p. 93]

Bijlagen

[p. 95]

Bijlage I
Tekst van de Leuvense ‘Blijde Inkomst’ en lijst der originelen, afschriften, drukken en vertalingen

A. Het Leuvense origineel

A.R.A. Brussel, Charters van Brabant, nr. 901;

A. Verkooren, Inventaire, dl. II.

(a) Tekst⁽¹⁾

1Johanna, bider gracien Gods hertogynne van Luccembourch, van2Lothryck, van Brabant, van Lymbourch ende marcgrevynne des3heilichs Rijcs; ende Wenceslau van Beheym, bider selver gracien her-4toghe vanden selven landen ende marcgreve des heilichs Rijcx, alse5haer wittighe man ende momboir, doen cont allen den/ghenen die6dese letteren suelen sien ende hoeren lesen. Want het toebehoirt al-7toes den oversten sine genade ende gracie te done sinen goiden ende8getruwen lieden, die hem met herten ende met getruwicheiden dienen9ende onderhorich sijn; soe dat wi aensien ende merken die grote ende10menichfoildighe trou/we ende dienste die onse goide liede van onsen11lande van Brabant voirg. dicwile ende menichwerven onsen lieven12vader ende onsen voirderen, dien God genadich sijn moet, vrindelic

(1) Bemerkingen:

1.

Van onze hand zijn de interpunctie en de hoofdletters. Tevens de nummering der artikels; deze komt overeen met die der uitgaven van Namèche, Poullet, Lallemand-De Vreese en Näf, echter niet helemaal met die der uitgaven van het ancien régime. Zie noot (58).

2.

Met een schuine streep (/) duiden we het einde der regels op de oorkonde aan.

3.

Als varianten in de drie andere originelen geven we slechts de opvallende afwijkingen aan; eerst citeren we in cursief de woorden uit het Leuvense origineel, daaropvolgend de ervan afwijkende varianten.

[p. 96]

tekstkritische noten

13gedaen hebben ende ons ende onsen nacomelingen noch doen suelen14ende moeghen doen alse ghetruwe liede haren here sculdich / sijn te15doene: hier om wi, met onser goeder onsten ende specialre gracien,16die wi te hen draghen, begheren hen vrindelic ende onstelic te ver-17sien, hebben hen ghegeven, geloeft ende gheconsenteert in onsen18incomene ende ontfangene van onsen lande alrehande pointen, arti-19culen ende vesticheiden, hier/na volgende, te behoudene, vrielic te20ghebrukene ende te hebbene teweliken daghen, die welke wi voir21ons, voir onse hoir ende nacomelingen hen gheloeft ende ghesworne22hebben te houdene, ewelic voirt aen vast ende ghestede, sonder bre-23ken, in alder manieren ende vormen, gelijc dat si begripen ende24hier/na volghende sijn:

- - - - - - - - - -

25[1.] In den irsten soe geloven wi onsen goiden lieden van onsen26steden ende lande voirs. onse zuisteren te goidene, gelijc dat onse27stede ende land ordeneren suelen, sonder die lande te scheydene.

28[2.] Voirt geloven wi hen ende consenteren, dat die privilegien29ende die charteren, die onsen lieven here ende / vader den hertoghe30van Brabant, daer God die ziele af hebben moet, ons, onsen goiden31lieden ende lande aengaen, die nu tot Loeven geleeght sijn, ocht die32wi ende onse goide land namaels vercrighen suelen, altoes selen in33hoeden ende in beheltenissen sijn onser stede van Brabant ende te34behoif ons ende / ons ghemeyns lants, ende die nyet ute reykene35noch te verdragene sonder wille ende consent onser goider stede van36Brabant; ende daer af drie slotelen suelen sijn, vanden welken wi37den enen hebben selen, onse stat van Loevene den anderen ende onse38stat van Bruessele den derden, soe dat die ene sonder / den anderen39daer toe nyet gaen en sal; vanden welken privilegien ende charteren40wi behouden ende hebben suelen copien ende onse ghemeyne stede41des gelijcx, tot ons voirs. gemeynts lants behoif, ons ende hen mede42te ghehulpene bi rade van onsen voirs. steden.

43[3.] Voirt gheloven wi hen, dat wi / ons nemmermeer namaels

lijn 19: behoudene; H, ZL: houdene.
lijn 29: ende die charteren; 900, ZL: ende charteren.
lijn 31: geleeght; 900: gheleght, H: ghelegen.
lijn 34: ute reykene; H: ute te reykene, ZL: uut te reiken.

[p. t.o. 96]

VIII. - Origineel van Zoutleeuw. A.R.A., Greffes scabinaux, arr. Louvain Léau, nr. 3876² (nr. 143).

[p. 97]

tekstkritische noten

44verbynden en suelen met yemene sonder wille ende consent onser45stede ende ons ghemeyns lants, noch neghene saken en suelen doen46bezegelen met onsen groten segel, daer onse lande ocht onse palen47van Brabant - alsoe verre alsi onsen voirs. here ende vader toebe-48hoirende / waren op des zide der Masen ende op dander zide der Mai-49sen - mede ghemyndert ocht ghecrenct moechten werden in eni-50gher manieren; die welke segel liggen sal onder onse voirs. stad van51Bruessel, ende daer toe drie slotelen suelen sijn, gelijc ende in alder52voeghen, dat ten privilegien sijn, die onder onse / voirs. stat van53Loeven liggen.

54[4.] Voirt gheloven wi hen, dat wi voirt aen nyemen tot onsen55geschwornen rade nemen en suelen, het en sijn goide liede bynnen56onsen lande van Brabant gheborne van wittighen bedde, in onsen57lande van Brabant wonende ende ghegoidt. Ende dat onse land /58van Lymbourch, van Dailhem, van Spremont, van Rode ende van59Kerpen, met allen den toebehoirten, wel versekert suelen sijn onsen60lande van Brabant met goiden bourghen op des zide der Masen ghe-61seten, die huise te leveren onsen lande alst te doen is, ende die huise62ende stede te bezettene met Bra/banteren ocht metten ghenen, die63daer in den lande gheseten sijn, ende diet ons ende onse lande alsoe64versekeren suelen met goiden bourghen aen des side der Masen ghe-65seten, soe dat wijs ende onse lande wale versekert sijn dadt van onsen66lande van Brabant nyet gescheiden en mach werden in engheen/re67manieren; ende dat onse land van Huesdene metter bourgh ende68metter stad des gelijcs onsen lande versekert werde ende beset; ende69dat onse land van Wassenberch sal weder comen tot onsen lande van Brabant,70gelijc dadt sculdich is te comene.

71[5.] Voirt gheloven wi hen, dat wi se selen houden va/rende ende72vlietende op haren gherechten tol, paisselic ende rastelic in allen lan-

lijn 52: onder onse voirs. stat; 900: onder vors. stat.
lijn 55: het en sijn; ZL: het en en sijn.
lijn 56: in onsen lande van; ZL: in onsen lande lande van.
lijn 59: Kerpen; 900, H: Carpen.
allen den toebehoirten; ZL: allen toebehoirten.
lijn 64: aen des side; ZL: op des side.
lijn 70: comene; ZL: doene.
lijn 72: rastelic; H, ZL: vredelec.

[p. 98]

tekstkritische noten

73den, als van allen scouden ende gheloeften, die wi ocht onse voirseten74sculdich sijn ocht gheloeft hebben ocht gheloven suelen hier namaels,75daer onse lande mede ghecrenct ocht gheachtert mochten sijn, daer76onse stede noch / onse land nyet mede gheloeft noch gheconsenteert77en hebben, ende dat wi hier af onse goide liede van onsen landen78scadeloos houden suele, van onsen gereetsten goiden dat te nemene,79gelijc dat die Walssche chartere in heeft ende begrijpt.

80[6.] Voirt gheloven wi hen alle onse vrie straten open ende / vri81te houdene, alsoe verre alse wi se sculdich sijn te houdene, sonder82argelist, elker mallic te varen ende te kerne op sinen gerechten tol,83uteghenomen van scoude ocht gheloeften, die hi sculdich waer ocht84gheloeft hadde, ocht broeken ocht mesdade, die hi mesdaen mocht85hebben.

86[7.] Voirt ghe/loven wi hen te houdene die voirs. lande gheheil87ende ongescheidene, sonder die te verpandene, te vercopene, te ver-88settene noch te becommeren in engheenre manieren; ende dat wi,89hertoge Wenceslau voirs., die voirs. lande laten suelen na die doot90onser liever ghesellynnen Jehannen, hertogynnen voirg., onghe/sun-91dert ende onghemyndert den gherechten gheerven ende oeren van92Brabant, dient sculdich is te blivene, ende alsoe dat tvoirs. land voirt93aen onghescheiden ende onghemyndert bliven sal, altoes van oere94tot oere, den gherechten oere van Brabant, dient sculdich is te bli-95vene, behoudelic dien, waert / dat onse lieve ghesellynne voirg. van96live ter doot quame eer wi, sonder wittighe gheboirte van haren live97te hebbene, dat wi dan onse tochte hebben souden ende behouden98aen allen den landen voirs., alsuelke tochte alse ons van onser liever99ghesellynnen voirg. verschenen ware, alsoe verre alse / wi se sculdich100waren te hebbene, behoudelic dat die voirscreven lande geheel weder101keren souden, gelijc dat se onse lieve here ende vader, die hertoge102van Brabant voirgenoemt, houdende was in des zide der Masen ende103in ghene zide der Masen.

104[8.] Voirt gheloven wi den lant-vrede te houdene ende te swerne/,105ghelijc dat hi ghemaect ende gheordeneert is.

lijn 93: onghemyndert; 900: onghesondert.
lijn 101: gelijc dat se; 900: gelijc dat.

[p. 99]

106[9.] Voirt gheloven wi, hertogynne ende hertoghe voirg., te hou-107dene ende te swerne die verbonde, die ghemaect sijn tusschen ons,108onsen goiden lieden ende lande van Brabant, den greve van Vlan-109deren, sinen goiden lieden ende lande, gelijc die brieve in / hebben,110die daer op ghemaect sijn ende bezegelt; ende alle des gelijcs te hou-111dene tverbont tusschen ons, onsen goiden lieden ende lande van112Brabant ende den goiden lieden ende lande van den bysdom van113Ludeke.

114[10.] Voirt gheloven wi hen, dat wi nemmermere orloghe beghyn-115nen en suelen, noch pandynghe / doen noch doen doen op yemene,116het en waere bi rade, wille ende consent onser goder stede ende ons117lants, het en waer, dat op ons orloghe ocht pandynghe irste gedaen118waren, dats te verstaen alsoe verre alse onse lieve here ende vader, die119hertoghe van Brabant vorg., daer God die ziele af hebben moet/,120sine voirs. lande houdende was in des zide der Masen ende in gheene121zide der Masen, gelijc si voerbescreven staen.

122[11.] Voirt geloiven wi hen, so wanneer wi yemene voirt aen enige123meyerie ocht voirsterye gheven ocht enigen meyer ocht voirster maken,124dat die meyer ocht voirster voirt nyemen en sal die / meyerie125ocht vorsterye verhuren noch gheven, mer hi sal se selve houden126ende verdienen.

127[12.] Voirt gheloven wi hen, soe wat manne ghevaen wert byn-128nen onsen lande van Brabant, dat men dien nyet vuren en sal ghevaen129buten onsen lande van Brabant.

130[13.] Voirt geloven wi hen, dat wi neghenen pen/nyng en suelen131doen slaen, het en si bi rade van onsen ghemeynen lande; ende dat132men nemmermeer den pennyng lichten en sal sonder consent van133onsen ghemeynen lande, ende woirde hi gelicht, dat souden wi ne-134men aen den muntmeester, aen sijn lijff ende aen sijn goit sonder135verdragen ende /sonder letten; ende dat wi op desen penning nim-136mermeer anderen penning slaen en moeghen, noch doen slaen, noch137en selen, sonder ander bytekene daer bi te settene, dat oec kenlic si;

[p. 100]

tekstkritische noten

138ende dat men die penning slaen sal in ene van onsen vrien steden,139ende dien warderen, ghelijc dat die Walssche charte in heeft. /

140[14.] Voirt gheloven wi hen, dat negheen man, die van neghenen141ghetruweden bedde comen en is, nemmermeer rait noch drossate142noch richter in Brabant sijn en sal, noch ambacht hebben van onsen143weghen; ende dat men van jaer te jaer drossaten, meyers, ammans,144bailliuwe ende scoutheiten versetten sal ende / veranderen.

145[15.] Voirt gheloven wi hen, dat men alle jaer een besuec doen sal146van ons lants weghen, dats te wetene, dat alle rechteren ende alle147dieghene, die in onsen lande van Brabant macht hebben van onsen148wegen rechte ochte onrechte te doen, dat die voirt aen van jaer te149jaer rekenen selen, ende / alsi gerekent hebben, soe selen si af moeten150sijn; ende dan suelen si moeten varen in die hoeftstad, daer si rechte151ocht ambachte gehouden hebben, ende hen aldaer te verbyndene ende152te verwillecorne, tot Loevene voir twee vanden rade ende in dander153vijf hoiftstede in elke stat voir twee scepenen/, eene maent aldaer154te blivene tot diere stat ende niet van daer te scheidene; ende dat155men dan ghebieden sal in dat ambacht, daer hi ghedient heeft, in156elke prochye, ocht hem yemene heeft te beclagene van dien richtere157ocht van dien, die aldus rechte ende onrechte doen mochte, ende sal158/ voirt aen moeten blive in die selve stat, voir die twee vanden rade159tot Loven ocht voir die twee scepenen van diere stat, die maent ute,160alle daghe te verbeydene ocht hem yemen beclagende waer van on-161rechte dat hem gedaen mochte sijn; ende const hi dan dat wittelic162betoenen met tween / wittigen getughen voer des richters oghen, die163en ghene pertie en sijn, noch wynre noch verlieser en sijn, tot diere164stat daer hi blive moeste, voir die twee vanden rade van Loevene ocht165voir twee scepenen vander stat, daer voir dadt sijn sal, dat hem tsine166tonrechte ghenomen ware, dat / men hem dat sal voirvoits moeten167doen betalen op die stat sonder vertrecken van dies rechters goide,168ocht hem daer voir houden tot diere tijt dat hyt betaelt hadde, op169dat hi des goits nyet en hadde; ende voirt aen dat die selve twee ute170elker stat, die aldus die claghe gehoirt hebben, / suelen in riden ende

lijn 159: vore die twee scepene; 900, H, ZL: voir twee scepenen.
lijn 170: gehoirt hebben; 900: ghehoert zelen hebben.

[p. 101]

171vergaderen op dirst jaer tot Loeven, op dander jaer tot Bruessel ende172alsoe voirt weder tot Loeven ende tot Bruessel, ewelic durende, ende173aldaer te openbaerne ende te brengene mallic anderen op haren eet174die saken, die si vonden hebben, ende enghene pointe achter te la-175tene om / negheenrehande saken wille, ende die te taxerne op haren176eet ende op haer beste bynnen viertiennachten daer na, dat si in ene177vanden voirs. tween steden comen suelen sijn, ende op onsen cost178dit te doen; ende alst gheviele, dat die twelve voirs. in reden, gelijc179dat voirs. is, ende si souden taxeren / onsen broeke, soe suelen wi180dan twee goide liede daer toe mede setten van ons lants weghen, met181hen te taxerne den broeke, die ons aenghinghe, op haren eet ghelijc182den anderen; ende dat elc van hen alsoe vele sal shebben voir sinen183coste sdaeghs, alse hi soude hebben van sijnre stad, ende / voir dien184cost suelen wi hebben, dat daer af comen sal; ende die ghene uten185steden, die dat doen suelen, suelen volcomen macht hebben van onsen186weghen, elker mallic te eden, die hem beclagende waer, en haer ghe-187tughen; ende soe wat dat si hier af taxeren ende jugeren suelen /188daer af suelen wi hen warant sijn; ende waert dat yemen noitsaken189hadde, dat hijs niet ghedoen en conste, soe soude men enen anderen190in sine stat nemen bi rade diere stat daer hi ute ghebrake; ende die191ghene, die wale ghedaen heeft, alse die maent leden is, sal moegen192weder comen / in sine ambacht, daer hi voir in was, op dat wi willen;193ende die in den broeke vonden woirde, dat hi tot diere stad sal194bliven ghehouden ocht aldaer verburgen alle dies te plegene, daer hi195op ghejugeert ende ghetaxeert sal werden tot onsen behoif, ende dat196hem daer jeghen ne/ghene vrieheit scade doen en sal; ende dat men197in riden sal op sente Jhans dach Baptist naest comende ende alsoe198voirt aen van jaer te jaer ewelic durende; ende wairt dat enige ghe-199tugen ocht clageren ghedreeght woirden van des richters weghen om200dese saken, ocht gheanxseneert/, ocht moyennisse daer af hadden,201dat men metter wittigher waerheit vynden conste, dat wi dat nemen202souden aen dies richters lijf ende goit; ende is te verstaen dat onse203rentmeester ende drossate van onsen lande van Brabant in comen204suelen ten besueken op dirste jaer tot Loven ende op / dander jaer205tot Bruessele ende alsoe voirt van jaer te jaer ewelic durende.

206[16.] Voirt gheloven wi hen, waert dat sake, dat enich twiste ocht207ghevechte gheviele bynnen onsen voirs. landen, dat alle die onscul-

[p. 102]

tekstkritische noten

208dighe vanden voirs. twiste ende ghevechte vasten ende sekeren vrede209hebben suelen vander / uren, dat die voirs. twiste ende ghevechte210souden sijn geschiet, totter naester nonen des andere daeghs daer211naest volgende ende wie hier en bynnen daer op yet dade, dat hi212vrede-brekere ware.

213[17]. Voirt gheloven wi hen, dat wi nyemen van doitslage dlant214gheven en suelen, hi / en si voir versuent jegen die maghe.

215[18.] Voirt gheloven wi hen, dat soe wie die in onsen landen van216Brabant, van Huesden en van Over Mase gheseten is, die gegaen217hadde ocht gereden, ocht die rede ocht gynge met voer rade den an-218deren te campe te / eysschene buten lands, ocht yssche in enigher219manieren ende niet ghebetert en hadde, dat hi hadde verboirt siin lijf220ende siin goet, ghelijc of hi enen man doet ghesleghen hadde, ende dat221wi hem nemmermeer tland weder gheven en suellen/; ende waert222dat hi weder in onsen lande quame, dat wi over hem rechten soiden223doen als over enen ondadighen man; ende des ghelijcs so wie van224onsen vorseiden landen den anderen vogeren dade buten lands, dat hi225in / den selven broeke siin soude ghelijc den anderen.

226[19.] Voirt gheven wi hen, dat nyemen van onsen landen voirs.227den anderen buten lants en sal moeghen daghen van engheenrehande228saken, utegheschedene van testament, van huweliker voirwarden en-229de van ailmoessen, ende soe wie dadt dade, soude / verbueren sijn230lijf ende sijn goit, ende wi en souden hem nemmermeer onse land231weder moegen gheven.

232[20.] Voirt geloven wi hen, dat die ghene die ute onsen voirs.233lande gebannen sijn van mueten vander ghemeynten, van morde,234van dyeften, ocht van vrouwencrachte, dat die ghebannen bliven235suelen te eweliken da/gen, ende en suelen nemmermeer weder moe-236gen comen in onsen voirs. lande in enigher manieren.

lijn 210: souden sijn geschiet; 900: gheschiet soude ziin.
lijn 219: hadde, dat hi hadde; 900, H: hadde, hi hadde.
lijn 223: Tussen enen en ondadighen werd in de oorkonde foutief hen geschreven en daarna doorgehaald.

[p. 103]

237[21.] Voirt willen wi ende consenteren, wairt dat enige vrouwe238ocht joffrouwe ontschaect woirde, die crete, ocht dat men vonde ter239waerheit dadt jegen haren wille waer, ende si biden manne sittende240bleve, soe souden wi haer have / altemale hebben ende haer erve,241alsoe langhe alsi levede, ende na haer doet soe soude haer erve we-242derghaen daert sculdich waer te gaen; ende en bleve si niet sittende243bi dien man, soe en souden wi hebben noch haer have noch haer erve,244ende die man, die dien schaec dade, soude verboiren sijn lijf ende sijn245goit tote / eweliken dagen alsoe verre alse hijt verboiren mach; ende246waert dat enich man enighe joffrouwe ontschaecte ocht ontleyde,247die onder hare jaren ware, dat die man verboirt sal hebben sijn lijf248ende sijn goit.

249[22.] Voirt gheven wi hen, dat men niemen bedragen en sal noch250en mach, dat hen onstade doen sal van quets/suren noch van doet-251slaghe, in dien dat hi hem der waerheit ghetroesten darre ende te252sijnre onscout comen totter tijt, dat hi verwonnen wairt metten253rechte.

254[23.] Voirt gheloven wi hen, dat alle die ghene die in den besuke255dat nu lestwerven gedaen was van ons liefs heren ende vaders we-256ghen voirs., daer God die / ziele af hebben moet, ende van sijns ghe-257meyns lants weghen die gheiugeert ende ghetaxeert waren, selen bli-258ven geiugeert ende ghetaxeert, alsoe si waren, sonder verlaten, ende259dat wi suelen doen gheschien ende hebben elken dat hem toe gheiu-260geert is.

261[24.] Voirt gheloven wi hen, soe wat lande, stede, vrieheiden,262heersscape / ocht fortrechen, die wi wonnen met ghemeynen orloghe263ocht met ghemeynen heere van onsen lande van Brabant voirscr., op264wat heren dadt ware, dat dat blive soude ende toebehoiren onsen265ghemeynen lande van Brabant voirs. sonder wederkeren, ende alle266dies te plegene, dies onse ghemeyne lant sculdich / is te pleghene267sonder scheidene, gelijc onsen lande van Brabant.

268[25.] Voirt gheloven wi hen, soe wi merynghe ocht palinghe be-269gheert bynnen onsen lande voirs., dat wi hem die suelen doen ghe-270schien jegen ons ende jegen enen yghewelken.

[p. 104]

271[26.] Voirt gheloven wi onsen goiden lieden van allen onser cloes-272teren / van onsen landen voirs., alle hare privilegien ende charteren,273die si bezegelt hebben van onsen lieven here ende vader den hertoge274van Brabant, van sinen vader ende van sine voirderen, daer God die275sielen af hebben moet, ewelic voirt aen vast ende ghestede te hou-276dene, die welke wi hen confirmeren ende / ratificeren in alle dierre277manieren, dat si in hebben ende begripen.

278[27.] Voirt gheven wi ende consenteren onsen goiden lieden van279onsen voirs. lande ghemeynlic, dat men nyemen, die in Brabant ghe-280seten is, voirt aen tot Antwerpen voirt eysschen en sal noch ver-281deylen na der statrechte van Ant/werpen, hi en si voer metten rech-282te verwonnen.

283[28.] Voirt gheloven wi hen, dat men Sente Peters manne, ende284die van Sente Peters manscape sijn, handelen sal ende houden gelijc285dat mense sculdich is te houdene, ende te handelen gelijc dat men286van outs heerbracht heeft.

287[29.] Voirt gheven wi / hen, dat waer dat sake, dat enighe twee288pertien, die leecliede waren, dingende woirden van enighen goide289bynnen onsen voirs. lande gelegen, ende die pertien daeraf in von-290nysse comen waren, soe dat die ene metten vonnisse verloere ocht291ontwyst woirde en hyt dan voirt overghave enen pape, clerke/, ocht292enigen anderen gheesteliken persone, om den ghenen buten lands te293creytene ocht te moyenen, diet ghewonnen hadde, dat dan die ghene,294die dat dade, sal verboeren sijn lijf ende sijn goit ende en soude295voirt aen nemmermeer in onsen voirs. lande moeghen comen.

296[30.] Voirt gheven wi hen, dat elker mal/lic sijn selfs goit hueden297mach ocht doen hueden, ende daer toe honde houden, die vote on-298ghecoirt, sonder calengieren; ende waert, dat enich wilt den hals299brake ocht ghequetst woirde vanden honden, dat men dat wilt alsoe300soude laten liggen, ende atent der liede honde, dat sy daer af onge-301schaet / souden syn; ende dat elke man jaghen mach hasen ende302vosse alle Brabant doir sonder calengieren.

[p. 105]

303[31.] Voirt hebben wi hen ghegeven ende gheconsenteert, dat die304ridderen, knapen ende goide liede ute onsen steden, die in onsen lan-305de van Brabant gheseten sijn, suelen moegen jagen alrehande groet306wilt / sonder calengieren, alle Brabant doer, utegescheiden in den307wouden ende waranden, die men verclaeren sal, gelijc dat die brieve308in hebben suelen ende begripen, die men daer op maken sal.

309[32.] Voirt hebben wi hen gheloeft, dat soe wie voirtaen porter310werden sal ter Cappellen opten Bossche, Ter Hulpen ocht te Merch-311tene/, dat sine brieve houden suelen op wat jaer ende daghe dat hi312porter woirt, ende dat hi na dien dach, jaer ende dach sinen last ende313broeken dragen sal, alse ocht hi daer enghene porter en waer.

314[33.] Voirt gheloven wi hen, dat men in onsen Walsschen lande315van Brabant hebben sal enen souffissanten bailliuwe, geboren / van316bynnen onsen lande van Brabant, ende dat sine clercke ende sine317onder-ambachters suelen van bynnen onsen lande van Brabant ghebo-318ren sijn al des gelijcs, ende dat thof van Genepien ghehouden sal319sien gelijc dadt plach hier voirtijts, soe dat nyemen, die daer te doen320heeft, en werde ghehandelt / buten weghe van rechte.

321[34.] Voirt hebben wi gheloeft, ghesworen, gheconfirmeert ende322gheratificeert allen onsen goiden lieden, steden, vriheiden, cloesteren323ende allen onsen lande voirg. alle hare vrieheiden, charteren ende324sonderlingen den chartere van Cortenberghen ende den Walsschen325chartere, ende alle haer / andere charteren, privilegien, coustumen,326usagen ende heerbrenghen, die si hebben, gelijc dat si se bezegelt,327heerbracht ende gheuseert hebben, die te houdene vaste ende gheste-328de tot eweliken dagen voir ons, voir onse oir ende nacomelingen,329sonder breken, ocht daer jegen te doen ocht te doen doen in eniger /330manieren; ende geloven hen goide, gerechte ende getruwe vrouwe331ende here te sine ende en ghene crachte noch wille aan hen laten te332gheschiene noch te gedoeghene in negheenre manieren.

333Ende om dat wi willen ende begheren, dat alle dese voirs. pointen,

[p. 106]

tekstkritische noten

334articulen ende vesticheiden vast ende ghestede ghehou/den werden en-335de bliven sonder breken te eweliken dagen, soe hebben wi ghegeven,336geloeft ende ghesworen op die heilige ewangelie onsen voirs. goiden337lieden, haren oir ende nacomelingen, alle die voirs. pointen, articulen338ende vesticheiden vast ende ghestede te houdene voir ons, onse hoir339ende nacomelingen / ewelic voirt aen, sonder daer jegen te doen340ocht te doen doen in enigher manieren, in alder vormen gelijc dat341hier boven bescreven is. Ende waer dat sake, dat wij, onse hoir ocht342onse nacomelingen jeghen enighe van desen voirs. pointen, articulen343ende vesticheiden ghingen, daden of daden doen / in al ocht in deel,344hoe ende in wat manieren dat dat waer, soe consenteren wi ende345willecoiren onsen voirs. goiden lieden, dat si ons, noch onsen hoir,346noch onsen nacomelingen nemmermeer neghenen dienst doen en sue-347len noch onderhorich sijn totter tijt dat wi hen dat weder daen had-348den ende afghelaten / volcomelic.

349In orconsscapen ende vesticheiden van allen desen dyngen voirs.,350soe hebben wi onsen groten segel aen desen jegenwoirdigen letteren351doen hangen ende, om die meerre sekerheit onsen voirs. goiden lieden352hier af te doen, soe hebben wi ghebeden, versueken ende bidden on-353sen lieven ende ghe/truwen heren Didderic van Hoerne, here van354Pereweys ende van Cranenbourch, heren Henric Berthout, here van355Duffele ende van Gele, heren Gerarde, here van Vorsslaer ende356bourchgreve van Geldenaken, heren Janne, here van Bouchout, ende357heren Bernarde, here van Borngevail, onsen drossate van Brabant/,358ridderen, dat si deze jegenwoirdighe letteren willen bezegelen met359haren zegelen, in kennyssen ende ghetughnysse van allen desen dyn-360ghen, pointen ende articulen voirscreven.

361Ende wij, Didderic van Hoerne, here van Pereweys ende van Cra-362nenbourgh, Henric Berthout, here van Duffele, ende van Gele,/363Gerart, here van Vorsslaer ende bourchgreve van Geldenake, Jhan,364here van Bouchout, ende Bernart, here van Borgnevail, drossate van365Brabant, ridderen voirg., overmids beede ende versuec onser liever366ende ghemynder vrouwen ende heren voirs., hebben onse segelen367metten haren aen desen jeghenwoirdigen / letteren doen hanghen, in

lijn 337: alle die voirs.; H, ZL: alle dese voirs.
lijn 350: onsen groten segel aen; ZL: onsen groten aen.

[p. 107]

368kennyssen ende ghetughnissen van allen desen dinghen, pointen ende369articlen voirs. Ghegeven tot Loevene opten derden dach van januari,370int jaer ons Heren dusentich driehondert vijftich ende vive.

Aangehechte zegels⁽²⁾

Aan dubbele staart:

1.	Groot zegel van Wenceslas en Johanna, in natuurlijke was.
2.	Groen wassen zegel van Diederik van Hoerne.
3.	Groen wassen zegel van Bernard van Bornival.

(2) Voor de beschrijving, zie noten 80 en 84.

(b) Afschriften:

1.	Afschrift, vóór 1361, in het Cleyn Charterboec, S.A. Leuven, nr. 1236, f^o 32-36^vo; J. Cuvelier, Inventaire, dl. I, blz. 95.
2.	Afschrift, anno 1367-68, in Kopij van het Cleyn Charterboec, S.A. Leuven, nr. 1264,. f^o 32-36^vo; J. Cuvelier, Inventaire, dl. I, blz. 96 (Kopie van 1.)
3.	Onvolledig afschrift, XVIe eeuw, in een cartularium van Leuven (1259-1364), S.A. Leuven, nr. 1265, f^o 31-35; J. Cuvelier, Inventaire, dl. I, blz. 96.

(c) Drukken (van afschrift 1):

1.	A.J. Namèche, Cours d'histoire nationale, dl. IV, 1855, blz. 671-679.
2.	E. Poullet, Histoire de la Joyeuse Entrée de Brabant, 1863, blz. 385-392.
3.	A. Lallemand en W. de Vreese, Documents fondamentaux de l'histoire de Belgique, 1914, blz. 74-86.

B. Het Antwerpse origineel

(a) Origineel,

in A.R.A. Brussel, Charters van Brabant, nr. 900; A. Verkooren, Inventaire, dl. II, nr. 900.

[p. 108]

Aangehechte zegels:

1.	Groot zegel van Wenceslas en Johanna, in natuurlijke was.
2.	Groen wassen zegel van Diederik van Hoerne.
3.	id. Hendrik Berthout
4.	id. Gerard van Vorselaer.
5.	id. Jan van Boechout
6.	id. Bernard van Bornival.

(b) Afschriften:

1.	Vidimus door Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, en Margareta van Brabant te Antwerpen gegeven op 23 october 1361; S.A. Antwerpen, C.g. 96; F. Verachter, Inventaire, blz. 48.
2.	Afschrift, XIVe eeuw, in Roodt-fluweel-Privilegie-Boeck, S.A. Antwerpen, Privilegieboeken A, f^o 32-35^vo; F. Verachter, Inventaire, blz. 47.
3.	Afschrift, XVIe eeuw, in Collectanea Privilegiorum, S.A. Antwerpen, Privilegiekamer V 3 c, f^o 142-152^vo.
4.	Onvolledig afschrift, XVIe eeuw, ibid., f^o 136.
5.	Onvolledig afschrift, XVIe eeuw, ibid., f^o 137-139.
6.	Afschrift, einde XVIe eeuw, in Blijde Incoempsten, S.A. Antwerpen, Privilegiekamer V 3 c, nr. 9 (geen paginering). (Verwant met 3.)
7.	Authentiek afschrift (kopie van Roodt-fluweel-Privilegie-Boeck), XVIIe eeuw, in Blijde Incompsten 1260-1637, S.A. Antwerpen, Privilegieboeken F, f^o 151^vo-162^vo.

(c) Druk:

W. Näf, Herrschaftsverträge des Spätmittelalters, 1951, blz. 45-55.

C. Origineel van 's-Hertogenbosch

(a) Origineel:

S.A. 's-Hertogenbosch, nr. 123; J.N. Sassen, Charters en Privilegieboeken, blz. 18.

[p. 109]

Aangehechte zegels:

1.	Groot zegel van Wenceslas en Johanna, in natuurlijke was.
2.	Groen wassen zegel van Diederik van Hoerne.
3.	id. Hendrik Berthout
4.	id. Bernard van Bornival.

(b) Afschriften:

1.	Afschrift, XIVe eeuw, in een cartularium [van 's-Hertogenbosch], Kon. Bib. Brussel, Handschriftenafd., nr. 16934-37, f^o 20^vo-27; J. van den Gheyn, Catalogue, dl. VIII, blz. 227, nr. 5601.
2.	Afschrift, XVe eeuw, in Register van allerhande privilegien, gracien etc., den Steden van Loven, Brussel, 's Hertogenbosche ende andere steden van Brabant verleent, A.R.A. Brussel, Rekenkamer, nr. 3, f^o 105; L.P. Gachard, Inventaire, dl. I, blz. 196. (Verwant met 1.)
3.	Afschrift, XV-XVIe eeuw, in een fragmentair cartularium van 's-Hertogenbosch van 1306-1495; A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 27^bis, f^o 19-26 (Verwant met 1 en 2).
4.	Afschrift, einde XVIe eeuw, in Rood privilegieboek, S.A. 's-Hertogenbosch, f^o 21-25; J.N. Sassen, Charters en privilegiebrieven, blz. 173 (Waarschijnlijk rechtstreekse kopie van het origineel).
5.	Authentiek afschrift, einde XVIe eeuw, in Privilegieboek van den griffier Van de Velde, C, f^o 55-65^vo; J.N. Sassen, Charters en privilegiebrieven, blz. 228 (Rechtstreekse kopie van het origineel).
6.	Afschrift, XVIIe eeuw, in een bundel akten van de XIIIe en XIVe eeuw, A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 5^e, f^o 39-43^vo (Verwant met 1, 2 en 3).

D. Origineel van Zoutleeuw

(a) Origineel:

in A.R.A. Brussel, Greffes scabinaux, arr. Louvain, Léau, nr. 3876², n. 43; C. Piot, Inventaire Léau, blz. 15.

[p. 110]

Aangehechte zegels:

1.	Groot zegel van Wenceslas en Johanna, in natuurlijke was.
2.	Groen wassen zegel van Diederik van Hoerne.
3.	id. Hendrik Berthout
4.	id. Bernard van Bornival.

N.B. Tevens dubbele perkamenten staart van het zegel van Jan van Boechout.

(b) Afschrift,

XIVe eeuw, in Privilegien der stadt Sout-Leeuw, ibid., nr. 6933, niet gepag.

E. Brusselse traditie

(a) Typische Brusselse afschriften:

1.	Afschrift, einde XIVe eeuw, in het Boeck metten Hare, S.A. Brussel, nr. IV, f^o 59^vo-62; C. Pergameni, Archives, blz. 55.
2.	Afschrift, einde XIVe eeuw, in het Boeck met de Ketinck, S.A. Brussel, nr. VII, f^o 81^vo-85; C. Pergameni, Archives, blz. 56 (Kopie van 1?).
3.	Afschrift, einde XIVe - begin XVe eeuw, in een Cartularium van de stad Brussel, A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 64, f^o 128-133.
4.	Afschrift, begin XVe eeuw, in [een kopie van het Boeck metten Hare], A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 30, f^o 91-96 (Kopie van 1?).
5.	Afschrift, einde XIVe eeuw, in de Coren van Brusele, S.A. Brussel, nr. V, f^o 101-105; C. Pergameni, Archives, blz. 56.
6.	Afschrift, einde XIVe eeuw, in de Ceuren van Brussele, S.A. Brussel, nr. VI, f^o 69^vo-75; C. Pergameni, Archives, blz. 56 (Kopie van 5).
7.	Afschrift, XVe eeuw, in een cartularium van de stad Brussel, A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 69, f^o 66-69 (Kopie van 6).
8.	Afschrift, XVe eeuw, in een cartularium van Brabant van de

[p. 111]

	XIIIe tot het begin van de XVe eeuw, A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 32, f^o36 (Kopie van 7?).
9.	Afschrift, begin XVe eeuw, in 96 Chartes et Privilèges (1229-1379), S.A. Brussel, nr. XXVII, f^o 64-67^vo; C. Pergameni, Archives, blz. 64.
10.	Afschrift, XVe eeuw, in een bundel hertogelijke verordeningen en teksten, in betrekking tot het Brabantse recht, van 1284 tot het begin der XVe eeuw, A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 31, f^o 142-145^vo (Kopie van 9).
11.	Afschrift, 1e helft XVe eeuw, in een cartularium van de stad Brussel, A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 28, f^o 101-104.
12.	Onvolledig afschrift, XVe eeuw, in een bundel akten van de XIIIe en XIVe eeuw, A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 5^e, f^o 15-17.
13.	Afschrift, einde XVe eeuw, in een cartularium met Brabantse privilegies 1196-1494, A.R.A. Brussel, Manuscrits divers, nr. 5^B, f^o 127-130^vo.
14.	Afschrift, einde XVe eeuw, ibid., f^o 300-303.
15.	Afschrift, XVIIe eeuw, in Copie van 't Boeck metten Hare, S.A. Brussel, nr. 1235; G. Pergameni, Archives, blz. 56 (Kopie van 1).
16.	Onvolledig afschrift, einde XVIIIe eeuw, in Copije authentiek van de originele privilegien der stadt Brussel gegeven door de hertogen in den jaere 1226, S.A. Brussel, nr. XXI, f^o 95-98; C. Pergameni, Archives, blz. 62.

(b) Goede Brusselse Traditie:

1.	Afschrift [XIVe eeuw], in Wit Privilegieboeck (verloren cartularium van de stad Brussel), f^o 62.
2.	Afschrift, XVe eeuw, in P. A-Thymo, Brabantiae historia diplomatica, S.A. Brussel, nr. 11, f^o 178; C. Pergameni, Archives, blz. 55.
3.	Onvolledig afschrift, XVIe eeuw, in het Swerdtboeck, S.A. Brussel, nr. XI, f^o 214^vo; C. Pergameni, Archives, blz. 59 (Kopie van 1).
4.	Onvolledig afschrift, einde XVIe eeuw, in Privilegien etc. deser

[p. 112]

	stadt uyt verscheyde boecken, S.A. Brussel, nr. XII, f^o 311^vo-313; C. Pergameni, Archives, blz. 59 (Kopie van 4).
5.	Onvolledig afschrift in Prothocolle van de Rechten ende Costuymen der stadt van Bruessele, met vele andere schoone ende proffijctelijcke pointen, 1586, S.A. Brussel, nr. 1402, f^o 47^vo-49; C. Pergameni, Archives, blz. 116 (Kopie van 4).
6.	Afschrift, XVIIIe eeuw, in een XVIIIe-eeuwse kopie van P.A.-Thymo, Brabantiae historia diplomatica, Kon. Bib. Brussel, Handschriftenafdeling, nr. 16060-16063, dl. II (niet vermeld door J. van den Gheyn, Catalogue) (Kopie van 2).

F. Onzekere herkomst

1.	Onvolledig afschrift in Cartulaire des Chartes, een XVIIIe-eeuws afschrift van een XVe-eeuws register van de Rekenkamer van Brabant, A.R.A. Brussel, Rekenkamer, nr. 154, f^o 165; L.P. Gachard, Inventaire, dl. I, blz. 234 (herkomst niet gekend).
2.	Uitgave, XVIIe eeuw, in de Placcaeten van Brabant, dl. I, 1648, blz. 128-134.
3.	Uitgave, XVIIe eeuw, in de Luyster van Brabant, dl. I, 1699, blz. 127-133 (Kopie van 2?).
4.	Uitgave, XVIIIe eeuw, in J.E. Loovens, Practijke, stiel ende maniere van procederen, dl. I, 1745, blz. 47-67 (Kopie van 2).

G. Vertalingen

1.	Latijn, XVIIe eeuw, H. Loyens, Brevis synopsis, 1672, blz. 39-45.
2.	Duits, XXe eeuw, W. Näf, Herrschaftsverträge des Spätmittelalters, 1951, blz. 55.

[p. t.o. 112]

1

2

3

4

5
IX.- De zegels (hangend aan nr. 900 der Charters van Brabant) van de Brabantse ridders:

1. Diederik van Hoerne; 2. Hendrik Berthout; 3. Gerard van Vorselaer; 4. Jan van Boechout; 5. Bernard van Bornival.

lijn 106: hertogynne ende hertoghe; ZL: hertoghe ende hertoghinne.

lijn 285: handelen ghelyc; 900: handelne, ende ghelyc.

lijn 309: gheloeft, dat soe wie; H, ZL: gheloeft soe wie
lijn 327: gheuseert hebben, die; ZL: gheuseert, die.