Biografie Bulletin. Jaargang 21

[p. 87]

Het onverwachte leven van Isabella Gardner
Diederik Oostdijk

Bespreking van Marian Janssen (2010). Not at All What One Is Used To: The Life and Times of Isabella Gardner. Missouri: University of Missouri Press.

Het leven van de gefortuneerde maar vergeten Amerikaanse dichteres Isabella Gardner (1915-1981) was inderdaad niet wat je ervan zou verwachten. Dit blijkt uit Marian Janssens uiterst gedegen en prachtig geschreven biografie Not At All What One Is Used To. Het boek is gebaseerd op tientallen interviews en honderden ongepubliceerde brieven die Gadners ongewone leven kenschetsen. Dat leven was groots en meeslepend en als dochter van een welgestelde en prominente Bostonse familie deed Isabella Gardner nooit wat er van haar werd verwacht. Zo presteerde ze slecht op school, veroorzaakte een auto-ongeluk, werd actrice, had ze een affaire met een getrouwde Ierse man en trouwde met haar veel oudere dramadocent, de onbetrouwbare Harold Van Kirk. Dit is nog maar het begin van haar smeuïge levensverhaal dat vermakelijk zou zijn als het niet zo sneu eindigde. Gardner trouwde nog drie keer - met de gedreven Joods-Amerikaanse fotograaf Maurice Seymour, met de trouwe maar wat gezapige telg van de welvarende McCormick familie uit Chicago, Robert Hall McCormick III, en uiteindelijk met de liefde van haar leven de dichter en criticus Allen Tate. Uit de huwelijken met Van Kirk en Seymour werden een dochter en een zoon geboren. Hun levens verliepen nog dramatischer dan dat van hun moeder. Zij liep hersenschade op nadat ze in elkaar werd geslagen na een cocaïnefuifje en woonde daarna permanent in een psychiatrische inrichting; hij werd hoogstwaarschijnlijk vermoord in Zuid-Amerika na een desastreuze boottocht op zijn peperdure jacht. Als lezer voel je de tragedies aanzwellen en wordt het bijna pijnlijk om de details van Gardners verdrietige leven te lezen. Haar dramatische levensverhaal speelt zich af tegen de achtergrond van de welvarende maar angstige Koude Oorlogsjaren die door Janssen kleurrijk worden verbeeld. Het lezen van Not At All What One Is Used To geeft je niet alleen inzicht in het rijke leven van een aristocratische Amerikaanse vrouw, maar ook een tijdsbeeld van een hardvochtige samenleving die razendsnel veranderde na de Tweede

[p. 88]

Wereldoorlog. Not At All What One Is Used To is een literaire biografie in alle betekenissen van dat begrip. Het is wijs en poëtisch geschreven en heeft de verbeeldingskracht en fijnzinnigheid van een roman. Toch voelt het verhaal levensecht aan omdat het feitenrelaas zo gedetailleerd, uitgebreid en overtuigend is.

Gardners carrière als dichter is, naast haar bijzondere levensloop, Janssens aanleiding voor het schrijven van de biografie. Opvallend genoeg wordt Gardners schrijverschap door de vele perikelen in haar leven steeds naar de achtergrond gedrukt, zowel door de dichter zelf als door de biografe. Vanuit een literair-historisch perspectief is dat het meest bijzondere aspect van het boek. Toen Gardner getrouwd was met McCormick, in het Chicago van de jaren vijftig, belandde ze in het literaire wereldje via het tijdschrift Poetry. Schrijven deed ze al heel lang, maar ze ging het professioneler aanpakken toen haar gedichten werden geplaatst door Poetry's hoofdredacteur Karl Shapiro die haar vroeg om eens langs te komen op zijn kantoor. Ze werd zijn eerste lezer en later co-redacteur. Ze las en selecteerde alle gedichten die naar dat prestigieuze tijdschrift werden gestuurd en raakte zo ingewijd in alle literaire trends. Haar lyrische onbevangen en mythisch getinte gedichten pasten niet helemaal in het conservatieve tijdgewricht. Ze vielen daardoor wel extra op, net als zij overigens. Met welvend rossig haar en flamboyante jurken kon niemand om haar heen. Kortstondig publiceerde ze in alle beroemde tijdschriften en werden haar bundels genomineerd voor de belangrijkste literaire prijzen. Door haar talent, haar markante verschijning, haar achtergrond en connecties werden deuren geopend die voor andere dichters gesloten bleven. Ze had bovendien tijd en geld om echt iets van haar loopbaan als dichter te maken. Niets stond een gouden loopbaan in de weg.

Toch haalde Gardner er niet uit wat er in zat. De verspilling van haar talent valt in het niets bij de verspilling van de levens van haar kinderen, maar is toch ook heel pijnlijk om te lezen. Gardner had waarschijnlijk het talent om tot de beste dichters van haar generatie te horen, zoals haar neef Robert Lowell en haar bevriende collega Elizabeth Bishop. Toch beleefde ze nooit zo'n doorbraak als hen en is haar oeuvre opvallend klein. Wat ging er mis? Het antwoord op deze vraag lijkt te liggen in een uitspraak van Gardner zelf: ‘I am almost neurotically uncompetitive.’ Janssen geeft aan dat Gardner in een eerdere fase in haar leven een gevierd actrice had kunnen zijn, maar dat het heilige vuur ontbrak. Hetzelfde kan gezegd worden over haar schrijverscarrière. De werkelijke passie die Lowell en Bishop jarenlang aan de dag legden was er niet. Verrassend genoeg stak Gardner haar tijd en energie wel in het stimuleren en steunen van anderen, zowel met raad en daad. Velen waren haar daar erkentelijk voor, maar ze gaf ook grif aan egocentrische haaibaaien, zoals Edward Dahlberg. Bovendien werd ze vele malen uitgeknepen of bedonderd, onder andere door Beat-dichter Gregory Corso die beweerde dat Gardner manuscripten had gestolen, daar geld voor wenste van haar en dat ook kreeg. Dat ze deze schaamteloze uitbuitingen lijdzaam onderging, zegt veel over haar persoonlijkheid. Het feit dat ze zich niet meer op eigen talent richtte is vanuit een psychologisch oogpunt fascinerend, maar toch moeilijk te begrijpen.

[p. 89]

Haar carrière kwam helemaal tot stilstand toen ze Allen Tate ontmoette. Tate was een toonaangevende, zuidelijke criticus op leeftijd en een dichter onherroepelijk op zijn retour. Dat hij een veel jongere Gardner uit Boston aan de haak kon slaan, voelde voor hem alsof hij de Amerikaanse Burgeroorlog in zijn eentje had gewonnen, een eeuw na dato. Voor haar was hem behagen belangrijker dan haar pen op te pakken. Zo vroeg ze zichzelf af:

‘Maybe if a woman truly loves a man as I do Allen and makes her life with him she can't write poetry? Maybe a woman with children shouldn't write poetry or a woman with “a touch of the poet” shouldn't have children? Anyway, I am feeling inadequate on all fronts except for Allen and me.’

Lag het aan Gardners geïnternaliseerde vrouwbeeld dat ze niet succesvoller was, of was haar devotie voor Tate een excuus om maar niet aan het schrijven toe te komen? Of was ze gewoon minder gepassioneerd dan andere dichters? Toen ze een aantal jaren later door Tate werd ingeruild voor een jonge non die hij uit het klooster had gelokt, trok Gardner zich gedesillusioneerd terug in het Chelsea Hotel in New York. Omgeven door kunstenaars en junkies sleet ze daar haar laatste jaren, met nog maar een onverwachte partner, een zwarte man die drugs gebruikte en gokte en haar regelmatig sloeg. Toen hij haar arm brak, verbrak ze uiteindelijk de relatie, maar ze stopte hem, zijn zoon en zijn nieuwe vrouw en hun nieuwe baby daarna toch geregeld geld toe. Waarom toch, vraag je je als lezer af. Kon ze moeilijk nee zeggen, of besefte ze niet dat ze uitgebuit werd? Was het een soort zelfhaat die haar deed besluiten om mensen te blijven steunen, zelfs als die haar vernederd hadden? Janssen roept al deze vragen op, maar kan ze niet allemaal beantwoorden. De reden voor de ontluisterende ontmanteling van Gardners dichterlijk talent blijft daardoor een mysterieus en triest gegeven.